Ισλαμικές τέχνες

Σε αυτή τη μελέτη, οι συγγραφείς φωτίζουν εκείνα τα χαρακτηριστικά τα οποία συνδέουν τις ποικίλες τέχνες των ισλαμικών χωρών, χωρίς να ελαχιστοποιούν τις διαφορές τους. Διαιρώντας το χρόνο σε τρεις περιόδους: 600-900, 900-1500 και 1500-1800, τοποθετούν την καλλιτεχνική πρόοδο κάθε εποχής στο ιστορικό της πλαίσιο και χρησιμοποιούν την τέχνη σαν παράθυρο στον ισλαμικό πολιτισμό.
Γραμμένο με γλαφυρό και προσιτό ύφος και εικονογραφημένο σε όλη την έκτασή του με φωτογραφίες, χάρτες και σχεδιαγράμματα, το βιβλίο συλλαμβάνει έξοχα την ουσία της ισλαμικής κουλτούρας όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τα κτήριά της, τα βιβλία και τις εφαρμοσμένες τέχνες, και παρέχει ουσιαστική εισαγωγή στο αντικείμενο τόσο για το σπουδαστή, όσο και για τον απλό αναγνώστη.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Στα χίλια χρόνια -από τον 7ο έως το 17ο αιώνα- της ακμής του ο ισλαμικός πολιτισμός έχει να επιδείξει μεγάλα και λαμπρά επιτεύγματα στις τέχνες, στα γράμματα και στις επιστήμες. Σε αντίθεση, όμως, με το χριστιανισμό και με άλλες θρησκείες, το Ισλάμ δεν ευνόησε την ανάπτυξη μνημειακής τέχνης, με αποτέλεσμα να συναντάμε ελάχιστα δείγματα ισλαμικής ζωγραφικής και γλυπτικής.

Κάποτε οι Δυτικοί πίστευαν πως το Ισλάμ απαγόρευε την αναπαράσταση της ανθρώπινης μορφής, αλλά αυτό δεν ευσταθεί. Εκείνο που ισχύει είναι ότι μάλλον στην ισλαμική θρησκευτική τέχνη δεν είχε θέση η απεικόνιση του Θεού. Παρ' όλο όμως που απουσιάζει η μνημειακή τέχνη, στο Ισλάμ αναπτύχθηκε, όσο και στη Δύση π.χ., η αρχιτεκτονική και η οικοδόμηση μεγάλων και λαμπρών ναών (τζαμιά). Στην ισλαμική κουλτούρα έπαιξαν σημαντικό ρόλο οι «ήσσονος σημασίας» για τους Δυτικούς τέχνες, δηλαδή οι διακοσμητικές. Αλλά και στις τέχνες του βιβλίου απέδωσαν μεγάλη σημασία οι μουσουλμάνοι, καθώς μέσω αυτών παραδινόταν ο αποκαλυπτόμενος θεϊκός λόγος. Όμως η γραφή σύντομα μεταφέρθηκε και στην κοσμική σφαίρα, οπότε εκτός της ωραίας αντιγραφής αναπτύχθηκε και η διακόσμηση των βιβλίων με ζωγραφικά έργα. Άλλες τέχνες που αναπτύχθηκαν ήταν η κεραμική, η υαλοτεχνία, η μεταλλοτεχνία (ή άλλως «Τέχνες της φωτιάς»), η σμίλευση, κρύσταλλος και ελεφαντόδοντο, η υφαντουργική και άλλες.

Στη μελέτη τους το ζεύγος Μπλουμ και Μπλερ δίνουν μια συνεκτική αφήγηση της ανάπτυξης των τεχνών στο Ισλάμ γενικά, αλλά και ειδικά -κατά λαούς. Το αντικείμενό τους το πραγματεύονται έχοντας διαιρέσει το χρόνο σε τρεις περιόδους:

Ανοδος του Ισλάμ 600-900 μ.Χ. Περιφερειακά κέντρα και τοπικές εξουσίες 900-1500. Μεγάλες αυτοκρατορίες 1500-1800. Δεν θα ήταν περιττό ίσως να πούμε ότι το βιβλίο συνοδεύεται από «εισαγωγή» και «επίλογο», «γλωσσάρι» και πίνακες με τις σημαντικότερες δυναστείες και χρονολογίες, ευρετήριο και βιβλιογραφίες. Έτσι που ο αναγνώστης ακόμη και αν δεν είναι εξοικειωμένος με την ιστορική πορεία του Ισλάμ να μπορεί να παρακολουθεί τα πολιτισμικά του επιτεύγματα στο χρόνο και το χώρο. Τέλος, το βιβλίο είναι πλούσια εικονογραφημένο -κάθε εικόνα σχολιασμένη.

Στην πολύ καλή σειρά «Τέχνη και ιδέες», που περιλαμβάνει πολλές ανάλογες μελέτες, έχουν ώς τώρα εκδοθεί από τον οίκο «Καστανιώτης» τα βιβλία «Αρχαιοελληνική τέχνη», «Πρώιμη Χριστιανική και Βυζαντινή Τέχνη», «Ιμπρεσιονισμός», «Νεοκλασικισμός», «Νταντά και Υπερρεαλισμός».

Ν. Ντ-ς