Η Αρχαιολογία της νοσταλγίας

Ο John Boardman ερευνά πώς οι Έλληνες έπλασαν και ανέπλασαν την υλική όψη του παρελθόντος τους μέσα από αντικείμενα και μέσα από εικόνες: αυτά που μπορούμε να ανακτήσουμε, αυτά που αναφέρονται σε κείμενα, και αυτά που μπορούμε να εικάσουμε. Συγκεντρώνει επίσης τα πολυάριθμα σχετικά χωρία των αρχαίων συγγραφέων, παραφράζοντας το περιεχόμενό τους. Οι πηγές αυτές, οι οποίες παρουσιάζονται κατ’ αλφαβητική σειρά και συνοδεύονται από πίνακες θεών, ηρώων, τόπων και κατηγοριών αντικειμένων, αποτελούν ένα πολύ ενδιαφέρον ανάγνωσμα αυτές καθ’ εαυτές, καθώς και χρήσιμο υλικό έρευνας για τους σπουδαστές.
"Η Αρχαιολογία της νοσταλγίας" προσφέρει νέες διεισδυτικές ματιές στη διαμόρφωση του μύθου και στην εκπληκτική φαντασία ενός λαού που δημιούργησε τον πρώτο σύγχρονο πολιτισμό μέσα από τα λείψανα του παρελθόντος του.





Ολοι οι λαοί -αρχαίοι ή σύγχρονοι- δείχνουν ενδιαφέρον για το παρελθόν τους. «Μια κάποια περιέργεια σχετικά με το παρελθόν -σημειώνει ο αρχαιολόγος και ιστορικός τέχνης Τζον Μπόρντμαν- μπορεί να θεωρηθεί δεδομένη για οποιονδήποτε λαό έχει επιτύχει έστω κι έναν περιορισμένο βαθμό αυτοσυνειδησίας, η οποία αποτελεί ένα στάδιο συμπεριφοράς και σκέψης πολύ παλαιότερο απ' ό,τι η φιλολογία τού σήμερα αποκαλεί εθνισμό. Στις εδραίες κοινωνίες το ενδιαφέρον για το παρελθόν μοιάζει να είναι σχεδόν απαραίτητη προϋπόθεση ενός σχετικού ενδιαφέροντος για το μέλλον και για οποιαδήποτε έννοια προόδου». Απέναντι σ' αυτήν τη γενικευμένη, κατά κάποιον τρόπο, συμπεριφορά οι αρχαίοι Ελληνες δείχνουν, όχι διαφορετικοί, αλλά πιο επίμονοι.

Παρουσιάζουν μια «παθιασμένη ενασχόληση με το παρελθόν τους». Δεν το αναπλάθουν απλώς, το επινοούν. Και σ' αυτό διαφέρουν από τους άλλους αρχαίους λαούς. Την ερμηνεία αυτής της διαφοράς ο Μπόρντμαν την αποδίδει στο γεγονός ότι στον ελληνικό χώρο υπήρξε μια πολιτισμική και πολιτική διακοπή. Ανάμεσα στα προηγμένα βασίλεια των Μινωιτών και των Μυκηναίων και στους Ελληνες της ιστορικής περιόδου μεσολάβησε η εξέλιξη μιας νέας κοινωνίας με ανεξάρτητες πόλεις - κράτη. Οι Ελληνες της ιστορικής περιόδου, θέλοντας να γεφυρώσουν το χάσμα ανάμεσα στην ηρωική εποχή και στους ίδιους, άρχισαν να ασχολούνται με την ανάκτηση του παρελθόντος τους.

Ετσι χρησιμοποίησαν την τοπογραφία του αληθινού τους κόσμου ως βάση για τη μυθική τους γεωγραφία, δίνοντας στο μυθικό παρελθόν υλική υπόσταση. Από αυτό αντλούσαν πρότυπα συμπεριφοράς οι ποιητές, οι ιερείς και οι πολιτικοί τους. Με τον τρόπο αυτόν η πραγματικότητα διαγραφόταν σαν μια παρομοίωση ανάμεσα στο χθες και στο σήμερα. Τη διαδικασία αυτής της επινόησης και τη σύγκρισή της με τη συμπεριφορά άλλων λαών διερευνά στο καινούριο (του 2002) βιβλίο του ο ιστορικός, παρέχοντας και όλα τα τεκμήρια που θεμελιώνουν την άποψή του. Βιβλίο με πλούσια και σχολιασμένη εικονογράφηση.