Το μπουντουάρ του Ναδίρ

Το βιβλίο είναι μια σκανδαλιάρικη αλληγορία που κατακερματίζει το χρόνο και παίζει με τα φαινόμενα και με τους αναγνώστες. Στη Βαλκανική που περιγράφει βασιλεύει το Ναδίρ, ένα ιδιόρρυθμο νυχτερινό κέντρο, που με το προκλητικό του πρόγραμμα έχει εκθρέψει τις φαντασιώσεις των κατοίκων της Χερσονήσου. Στο θρυλικό Μπουντουάρ του Ναδίρ, που είναι τα πολυτελή αποχωρητήρια του κέντρου, πραγματοποιούνται εκκεντρικές καλλιτεχνικές παραστάσεις, μυστικές συνευρέσεις επωνύμων, πολιτικές και οικονομικές συναλλαγές, δωροδοκίες, ανταλλαγές και συμφωνίες μιας σύγχρονης Βαλκανικής που σφύζει από μυστικά και συνωμοσίες. Έξω από τους εκτυφλωτικούς προβολείς, ένας ιστός νομάδων καλλιτεχνών ζώνει το Ναδίρ, καραβάνια με γελωτοποιούς, ακροβάτες, θηριοδαμαστές και εγγστρίμυθους διασχίζουν την Ευρώπη μεταφέρουν μηνύματα, δεμένοι με τον όρκο της σιωπής. Μέσα σε τούτη την ατμόσφαιρα διεξάγει την έρευνά της η Καμπάλ, όταν της αναθέτει ο εργοδότης της να διαλευκάνει μια υπόθεση που εκ πρώτης όψεως μοιάζει με πικάντικο σκάνδαλο. Εκ πρώτης όψεως...





ΚΡΙΤΙΚΗ



H δυσκολία με την αλληγορία, όπως και με την επιστημονική φαντασία, είναι ότι απαιτεί από τους δύο συμβαλλομένους - εν προκειμένω, τον συγγραφέα και τον αναγνώστη - απόλυτο σεβασμό στους κώδικες που συνδέουν τον κόσμο της αφήγησης με τον πραγματικό. Οι βάσεις αυτής της σχέσης τίθενται από την αρχή, και η συνέπεια με την οποία θα τις υποστηρίξει στη συνέχεια ο συγγραφέας αποτελεί ένα από τα κλειδιά της επιτυχίας του έτσι κι αλλιώς παρακινδυνευμένου εγχειρήματος αναπαράστασης ενός grosso modo επινοημένου κόσμου. Σ' αυτό το λίαν ολισθηρό έδαφος έχτισε η πρωτοεμφανιζόμενη Ιωάννα Μπουραζοπούλου το πολυσέλιδο μυθιστόρημά της, επιστρατεύοντας πολύ χιούμορ, ευρηματικότητα, αφηγηματική δεξιοτεχνία και πολλές πολλές... ιδέες.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή: εν αρχή εστί το Ναδίρ, ήτοι ένα ιδιότυπο νυχτερινό κέντρο των Βαλκανίων που υπό την αιγίδα του επιβλητικού ιδιοκτήτη του Δεβεράλδη - στην πραγματικότητα όμως με την αυστηρή καθοδήγηση της πρώτης γυναίκας του, της Βαλκυρίας - αναδεικνύεται για περίπου 40 χρόνια καρδιά της κοινωνικής, καλλιτεχνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής της περιοχής. Σημειωτέον δε ότι τα Βαλκάνια του 21ου αιώνα, στα οποία διαδραματίζεται η αφήγηση, είναι μια από τις πολλές επαρχίες μιας διευρυμένης Ευρώπης που εκτείνεται από τον Ατλαντικό ωκεανό ως τη Μαύρη Θάλασσα. Επιπλέον, η Χερσόνησος, όπως αποκαλείται πια η περιοχή, είναι ένας ενοποιημένος πολιτισμικά και γλωσσικά χώρος, όπου μιλιέται μία και μόνη γλώσσα, η λεγόμενη «βαλκανική γλώσσα».

H αφήγηση τοποθετείται σε στιγμή μιας ιστορικής καμπής. Ο πανίσχυρος Δεβεράλδης είναι πια νεκρός, η δεύτερη γυναίκα του Αναμπέλα ετοιμάζεται να εγκαταλείψει άρον άρον την περιοχή, ενώ η επικείμενη κατεδάφιση του Ναδίρ έχει πάρει τον χαρακτήρα παμβαλκανικού πένθους. Είναι σ' αυτήν ακριβώς τη συγκυρία που διεξάγει την έρευνά της η Καμπάλ, μια 35χρονη ερευνήτρια η οποία εργάζεται για λογαριασμό του φιλοχρήματου συμβολαιογράφου Σέλλερ. Αφορμή για την έρευνα είναι η ανακάλυψη τριών φωτογραφιών, στη μία από τις οποίες η χήρα του Δεβεράλδη Αναμπέλα εμφανίζεται να φιλιέται με έναν αξιωματικό στο μπουντουάρ του Ναδίρ. Το σκανδαλώδες με αυτές τις φωτογραφίες, στοιχείο που κάνει τον πονηρό συμβολαιογράφο να μυρίζεται «ψαχνό», είναι ότι έχουν τραβηχτεί 17 χρόνια πριν, και μάλιστα ακριβώς τη νύχτα κατά την οποία ο παντοδύναμος Δεβεράλδης είχε κάνει δημόσια πρόταση γάμου στη νεαρή τότε Αναμπέλα, στο πλαίσιο μιας μεγαλειώδους παράστασης στο Ναδίρ.

Σημείο αιχμής της έρευνας που διεξάγει η Καμπάλ ανά την Ευρώπη, παράλληλα με τις επαφές του ίδιου του συμβολαιογράφου στην Αθήνα, είναι η ανεύρεση της εξαφανισμένης Βαλκυρίας, του προσώπου που παρά τη χρόνια απουσία του φαίνεται να κινεί ακόμη και σήμερα τα νήματα στην περιοχή. H έρευνα αυτή θα την οδηγήσει στα χνάρια ενός τσίρκου που αλώνιζε τότε την Ευρώπη, στους κόλπους του οποίου όλα δείχνουν ότι βρήκε, αρχικά τουλάχιστον, καταφύγιο η πάλαι ποτέ μεγάλη κυρία των Βαλκανίων. Ενας εγγαστρίμυθος μάγος, ένας ακροβάτης, ο ίδιος ο διευθυντής του τσίρκου, πρόσωπα σκοτεινά αλλά και οικεία, αποτελούν τους μοναδικούς κατόχους των παράξενων μυστικών της Βαλκυρίας. Παράλληλα, το απρόσμενο ενδιαφέρον του Κήρυκα των Βαλκανίων, του μεγάλου εκδοτικού και επιχειρηματικού συγκροτήματος της περιοχής, για τις εν λόγω φωτογραφίες περιπλέκει την κατάσταση και πολλαπλασιάζει τα ερωτήματα. H αφήγηση θα εξελιχθεί σε ένα τεράστιο περίπλοκο παζλ που μετά το πρώτο μισό του βιβλίου αρχίζει σταδιακά, και με διαφορετικές χρονικές αφετηρίες, να συμπληρώνεται.

Το πρώτο πράγμα που πετυχαίνει η Μπουραζοπούλου είναι να σκιαγραφήσει μια συμπαθητική και ασυνήθιστη ηρωίδα. H ντετέκτιβ Καμπάλ, που γίνεται συνειδητά θύμα εκμετάλλευσης από τον ιδιότροπο συμβολαιογράφο, με τον αυτοσαρκασμό της και την ευρηματικότητά της γίνεται πολύ γρήγορα πρόσωπο οικείο και αναγνωρίσιμο. Επιπλέον η συγγραφέας αποφεύγει επιδέξια τις δεκάδες μπανανόφλουδες που η ίδια η πληθωρικότητα της αφήγησής της ρίχνει στον δρόμο της: οι λύσεις που δίνει στους διαδοχικούς κόμπους της πλοκής σπανίως απογοητεύουν, ενίοτε δε είναι και αναπάντεχα ευρηματικές.

Ακολουθώντας ένα συγκεχυμένο στην αρχή, μα ξεκάθαρο στη συνέχεια κυκλικό σχήμα η αφηγηματική εκφραστικότητα της Μπουραζοπούλου διασώζεται ακόμη και σε στιγμές που υπονομεύει η ίδια το υλικό της, είτε με άσκοπες φλυαρίες (βλ. σχοινοτενείς τηλεοπτικές αναμεταδόσεις) είτε με μεγαλοστομίες (βλ. ορισμένες από τις ιδέες περί Βαλκανίων ή περί Βαλκάνιων). Σε κάθε περίπτωση το Μπουντουάρ του Ναδίρ είναι ένα ευφάνταστο και καλογραμμένο μυθιστόρημα, μια θετική καλοκαιρινή έκπληξη, που φανερώνει συγγραφέα με ευρυμάθεια και συναισθηματική ωριμότητα, άνεση στον χειρισμό της γλώσσας αλλά και αποδεδειγμένη ικανότητα στην κατασκευή μιας εκτεταμένης και περίπλοκης αφήγησης.



Κώστας Κατσουλάρης (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 10-08-2003