Η πριγκίπισσα των ατμών

Έβαλε στον εαυτό της άλλο ένα ερώτημα: Υπήρχε πιθανότητα, μία στις τόσες, ο Φραγκίσκος Κοντάκαρο να είταν τρελός; Αν συνέβαινε αυτό, όλα ερμηνεύονταν κατά κάποιον τρόπο. Τότε..., ώ, τότε... Σε ποιόν Φραγκίσκο Κοντάκαρο να χρεώσει την χαμένη ζωή της και τα όσα, από την ημέρα της αναχώρησής της από τους Καθολικούς της Τεργέστης έως την στιγμή της επίδοσης των εγγράφων από τον Ορθόδοξο και ύστερα τον Καθολικό Ιερωμένο, συνέβησαν; Σε ποιόν; Στον υποτιθέμενο τρελό ή στον γνωστικό και σκληρό άντρα που γνώρισε -τον κυνηγό λειψάνων; Στην πρώτη περίπτωση ο «τρελός» θα απαλλασόταν στην συνείδησή της, λόγω ανευθυνότητας, και η ψυχή της θα γαλήνευε. Στην δεύτερη, όμως, με το γνωστικό «κυνηγό λειψάνων» τι γινόταν; Της χρειαζόταν μια απάντηση. (Αυτόν, τον δεύτερο, στην οργή της, τον φαντάστηκε -και πήγε στην αντίπερα όχθη- ως μεγαλομανή συνωμότη και ανάλγητο αριβίστα. Έμοιαζε απλό, κάτι σαν διέξοδος, μα για ελάχιστο χρόνο. Μετά είδε ότι και η μία και η άλλη εκδοχή, αν ήθελε την αλήθεια, δεν είταν τίποτε περισσότερο από ένα «στατιστικό ενδεχόμενο», αβέβαιο, και επισφαλές όσο η κινούμενη άμμος.) Κουρασμένη, παράλυτη, έγειρε πάνω στο γραφείο του Φραγκίσκου Κοντακάρο και μούγκρισε σαν να την σφάζαν.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Οι συλλέκτες ως άνθρωποι με μονομανίες συναντώνται συχνά στη μυθιστοριογραφία, σε αντίθεση με τα λείψανα, που ως μακάβριο θέμα αποφεύγονται. Μόλις ένα διήγημα μας έρχεται κατά νου, γραμμένο προ δεκαπενταετίας, το Θα βρείτε τα οστά μου υπό βροχήν του Θ. Βαλτινού περί των θαυματουργών οστών οσιομαρτύρων της Λέσβου. Και όμως ειδικά τα άγια λείψανα, χάρη στην ευλάβεια που γεννούν στους χριστιανούς και τον συνακόλουθο ζήλο με τον οποίον οι κατά τόπους εκκλησίες αλλά και ολόκληρες πόλεις τα διεκδικούν, συχνά ερίζουσες αναμεταξύ τους, προσφέρονται για ιστορικά ή και απόκρυφα μυθιστορήματα. Για παράδειγμα, απορούμε πώς και οι πατρινοί μυθιστοριογράφοι δεν εμπνεύστηκαν από τις περιπέτειες του λειψάνου του Αγίου Ανδρέου, που μαρτύρησε μεν και ενταφιάστηκε στην Πάτρα αλλά στη συνέχεια περιπλανήθηκε και το σκήνωμά του διαμοιράστηκε ως την επαναφορά του μόλις πριν από 39 έτη. Στις τύχες μάλλον των αγίων λειψάνων παρά των ιστορικών προσώπων αποτυπώνεται εναργέστερα ο ρους της ιστορίας που οι συγγραφείς τόσο μοχθούν να συλλάβουν, από τη μυστική διπλωματία ως τις νοοτροπίες.



Νεκροί ερυθρόδερμοι



Οπως κι αν έχει, το μυθιστόρημα περί των αγίων λειψάνων δεν γράφτηκε από Πατρινό αλλά από Επτανήσιο. Ωστόσο δεν αφορά το λείψανο του Αγίου Σπυρίδωνα και τη μετακομιδή του στην Κέρκυρα ούτε κάποιου άλλου επτανήσιου αγίου-προστάτη. Ο M. Μπουρμπούλης υφαίνει τον μυθιστορηματικό του ιστό γύρω από έναν συλλέκτη ιερών λειψάνων που δεν περιορίζεται στα σκηνώματα αγίων αλλά συγκεντρώνει οστά και σορούς ιερών προσώπων πλείστων όσων κοινωνιών. Ενας μανιώδης συλλέκτης που γυρνά τον κόσμο, από την Αίγυπτο στη Μεσοποταμία και από τις Ινδίες στη Μοντρεάλη, αναζητώντας ακόμη και τους ιερούς νεκρούς των ερυθροδέρμων.

Δεν πρόκειται για ιστορικό μυθιστόρημα, παρ' όλο που φανερώνει τις ταραχώδεις σχέσεις των δύο Εκκλησιών, της Ορθόδοξης και της Καθολικής, οι οποίες κατά τις φάσεις διπλωματικής προσέγγισης αντάλλασσαν ως δώρα, μεταξύ άλλων, κάρες και σκηνώματα αγίων. Ούτε όμως για ταξιδιωτικό, αν και ζωντανεύει την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα διαφορετικών τόπων σε παλαιότερες εποχές, με προεξάρχουσα την ομιχλώδη της Βενετίας. Αναμφιβόλως μυθιστόρημα με σασπένς χάρη στο ανεξιχνίαστο της προσωπικότητας του συλλέκτη. Ανώτερος υπάλληλος ο Φραγκίσκος Κοντάκαρο στον λονδρέζικο εμπορικό οίκο των Αδελφών Ράλλη κατά τη δεκαετία του '30, ύστερα από μια ασθένεια που τον άφησε με σερνάμενο πόδι και παράλυτο το δεξί χέρι, επιδόθηκε στη συλλογή λειψάνων, σε συνεργασία με ντόπιους παράγοντες και τη συνδρομή των εκκλησιαστικών αρχών. Οι λόγοι του όμως μένουν σκοτεινοί. H ιστορία αρχίζει την ημέρα της κηδείας του, όταν η νεαρή σύζυγός του έρχεται αντιμέτωπη με τους εκπροσώπους των δύο Εκκλησιών που διεκδικούν τη συλλογή. Οπότε και χάνεται σε έναν δαίδαλο υποθέσεων και εκδοχών για τις προθέσεις του.



H «συμπαγής τριάς»



Φανατικός οπαδός κάποιας θρησκείας ή αγνωστικιστής; Ενας καταραμένος που επιδιώκει να αφανίσει τα άγια λείψανα ως μέρος κάποιου μεγαλεπήβολου σατανιστικού σχεδίου ή απόστολος της γνώσης που πολεμά την ειδωλολατρική προσήλωση των χριστιανών στα λείψανα μαρτύρων και οσίων, όταν ακόμη και οι εικονομάχοι φοβήθηκαν να στραφούν εναντίον τους; Μήπως μέλος κάποιας μυστικής αδελφότητας που αντιμάχεται τόσο την εξουσία των καθολικών όσο και την «αόρατη συντεχνία» των ορθοδόξων; Ενας κόσμος ανδρών, ο οποίος όμως προσεγγίζεται, όπως δηλώνει και ο τίτλος του βιβλίου, μέσα από τις σκέψεις και τα αισθήματα της συζύγου του συλλέκτη, της Φερενίκης, όνομα ιστορικά φορτισμένο. Μια γυναίκα με ροπή προς «έναν αρχέγονο αθεϊσμό» καθώς κρατά από ορεσίβια φυλή. Μισιονάροι την οδήγησαν, δωδεκαετή και πεντάρφανη, σε καθολικό παρθεναγωγείο της Τεργέστης, από όπου στα 18 της την πήρε ο συλλέκτης και ξεκίνησαν, μαζί με έναν δαλματό υπηρέτη, ως «συμπαγής τριάς», τη μανιακή περισυλλογή λειψάνων.

Τριτοπρόσωπη η αφήγηση, με εσωτερική εστίαση, προωθείται με την παρεμβολή κάποιων παλαιότερων σημειώσεων της γυναίκας· σπαράγματα του ημερολογίου της από τα χρόνια της περιπλάνησης που περισσότερα υπαινίσσονται και λιγότερα φανερώνουν. Το μυθιστόρημα όμως έχει και δεύτερο, μάλλον ασθενέστερο, αφηγηματικό κλώνο. Ενας μονήρης ο οποίος ζει έγκλειστος στο πατρικό του λαμβάνει μια ανώνυμη επιστολή με την οποία κάποια εκκλησιαστική αρχή διεκδικεί κειμήλιο που βρίσκεται στην κατοχή του. Προς εντοπισμό του μυστηριώδους κειμηλίου ο άντρας ξεκινά εξονυχιστική έρευνα στην κατοικία του, ένα βαυαρικό νεοκλασικό των μέσων του 19ου αιώνα, από το υπόγειο στη βιβλιοθήκη και στο γραφείο, καταλήγοντας στον επάνω όροφο. Πρόδηλη αλληγορία της ψυχαναλυτικής διαδικασίας, που ερευνά τα υπόγεια της παιδικής ηλικίας ως τις ενήλικες εμπειρίες και το υπερεγώ με τις γονικές αρχές εσωτερικευμένες. Τα ευρήματα της αναζήτησης παράξενα: ένα ευαγγέλιο, μια δέσμη χειρογράφων ή και το σύγγραμμα του Κωνσταντίνου Κολιάδη, ψευδώνυμο του γάλλου αρχαιολόγου Λεσεβαλιέ, ο οποίος υποστηρίζει πως συγγραφέας της «Οδύσσειας» είναι ο Οδυσσέας, εκδοθέν το 1826.



H θάλασσα των Αφαλών



Και στην αφήγηση του εγκλείστου παρεμβάλλονται ημερολογιακές καταγραφές του 16ου αιώνα και επιστολές, ενώ εντός αγκυλών τίθενται οι σημειώσεις του επιμελητή που φρόντισε τις εξομολογήσεις του μετά το τραγικό του τέλος. Συνδέοντας χαλαρά τους δύο κλώνους της αφήγησης ο επιμελητής θα γνωρίσει τη Φερενίκη, όταν ηλικιωμένη πια έχει καταφύγει στα βόρεια της Ιθάκης ατενίζοντας τη θάλασσα των Αφαλών. Διττή η αφήγηση και αντιστοίχως δύο οι γεωγραφικοί πόλοι του μυθιστορήματος: η Βενετία και η Ιθάκη, «το πλέον βεβαρημένο από τον μύθο» νησί της Επτανήσου. Κυρίως όμως σκηνικό του μυθιστορήματος, η ελληνική αδελφότητα της Βενετίας· ο καθολικός ναός του Αγίου Βλασίου, ο ορθόδοξος του Αγίου Γεωργίου με τις τοιχογραφίες του Ιωάννη του Κυπρίου και το Φλαγγίνειο Κολλέγιο.

Ωστόσο ο πυρήνας της αφήγησης βρίσκεται στο παραβολικό φορτίο της καθώς ο έγκλειστος παρουσιάζεται τελικά ως ένα είδος Μεσσία. Ανέραστος, υπακούοντας στις βουλές του πατρός του, προσφέρεται θυσία στην Εκκλησία, ώστε η σορός του να καταστεί το κειμήλιο που θα υποκαταστήσει τα αφανισθέντα από τον συλλέκτη άγια λείψανα. Πιθανώς και παρακινδυνευμένη η αλληγορική διάσταση του μυθιστορήματος, ωστόσο η κατάφορτη συμβολισμών ιστορία υποστηρίζεται από τη γλώσσα της αφήγησης: λογία και υποβλητική, με τους τρόπους παλαιών χρονικών και ιερών κειμένων.



MAPH ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 13-07-2003