Χρονογραφία Άγγελου Σικελιανού (1884 1951)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Μετά τις εκδόσεις πολλών έργων του Αγγελου Σικελιανού και τη δημοσίευση συναφών μελετών για τον ποιητή, ο Κώστας Μπουρναζάκης μας έδωσε πρόσφατα τη Χρονογραφία Αγγελου Σικελιανού (1884-1951).

Οι συστηματικές, πλήρεις και φιλολογικά τεκμηριωμένες εργοβιογραφικές εργασίες για σημαντικά πρόσωπα των γραμμάτων μας ήταν κάτι που έλειπε από την ελληνική βιβλιογραφία, η οποία μόλις τα τελευταία χρόνια εμπλουτίζεται με αυτή την ξεχωριστή όσο και αναγκαία κατηγορία βιβλίων. Σήμερα, διαθέτουμε αξιόπιστες χρονογαφίες για τον Κάλβο, τον Καβάφη, τον Καρυωτάκη, τον Καζαντζάκη, τον Σεφέρη, αλλά όχι για τον Σολωμό, τον Παπαδιαμάντη, τον Παλαμά ή τον Θεοτόκη. Κατά καλή τύχη τώρα ήρθε η σειρά του Σικελιανού.

Στη Χρονογραφία Αγγελου Σικελιανού (1884-1951) παρουσιάζονται για πρώτη φορά η ζωή και το έργο του μεγάλου Νεοέλληνα ποιητή μέσα «από αρχειακά στοιχεία, ανέκδοτα κείμενα και αθησαύριστα δημοσιεύματα», όπως σημειώνει ο συγγραφέας της. Γίνονται συνάμα γνωστές οι συνθήκες και το περιβάλλον που κινητοποίησαν την έμπνευση και συντέλεσαν στη συγγραφή των έργων του και η κατοπινή εκδοτική τους πορεία. Ετσι, με την αποτύπωση της ποιητικής και δοκιμιακής δημιουργίας του Σικελιανού και της εξέλιξής της στον χρόνο, οι μελετητές και οι αναγνώστες του έχουν μια συνολική εικόνα του έργου τους.

Στο βιβλίο του Μπουρναζάκη καταγράφεται επίσης η κριτική υποδοχή των δημιουργών του Σικελιανού, με αποσπάσματα από αυτά τα κείμενα. Ερχονται στο φως η πολιτική δράση και οι πεποιθήσεις του, τα ταξίδια του, οι φιλίες του, αλλά και η άγνωστη συναισθηματική του ζωή. Οι πλευρές αυτές της προσωπικότητας του ποιητή ήταν ελάχιστα ή καθόλου φωτισμένες ώς σήμερα, και όμως φανερώνουν σε ποιους δρόμους κινήθηκε ο άνθρωπος και πολίτης Σικελιανός παράλληλα με την πνευματική του πορεία.

Ενας βίος γεμάτος δημιουργία και δράση, με διαρκείς εναλλαγές. Επιλέγω πέντε «διαδρομές» από την έκδοση αυτή: τις πρώτες προσπάθειές του να σταδιοδρομήσει ως ηθοποιός στη «Νέα Σκηνή» του Κων. Χρηστομάνου (χωρίς επιτυχία), τη συνεργασία του, τη δεκαετία 1910-1920, με το πρωτοποριακό περιοδικό Γράμματα Αλεξανδρείας του Στέφανου Πάργα (και τη μεγάλη αποδοχή του σικελιανικού έργου από τους κύκλους των Αλεξανδρινών διανοουμένων), το προσκύνημά του με τον Καζαντζάκη στο Αγιον Ορος το 1914, όπως επίσης την πολύχρονη «Δελφική Προσπάθειά» του, με τη συνεργασία της Εύας Πάλμερ, και τις δραστηριότητές τους στους Δελφούς ώς την τελική ματαίωση του εγχειρήματος, την υποψηφιότητα του Σικελιανού για το βραβείο Νόμπελ, με την υποστήριξη σημαντικών μορφών της εποχής, όπως οι Αντρέ Ζιντ, Ευγένιος Ο'Νιλ, Πολ Κλοντέλ, Χένρι Μίλερ, Λουί Αραγκόν, Πολ Ελιάρ αλλά και τις ενέργειες από την Ελλάδα για να αποτραπεί η απονομή του βραβείου στον ποιητή. Ο Σπύρος Μελάς πηγαίνει στη Σουηδία, ως «επίσημος» εκπρόσωπος των ελληνικών γραμμάτων, για να συναντήσει τα μέλη της επιτροπής του Νόμπελ και να αποτρέψει τη βράβευση του Σικελιανού. Δημοσιεύονται τα γράμματα του Σουηδού ακαδημαϊκού Β. Knos τα σχετικά με τις πράξεις αυτές.

Οσο και αν, όπως είναι φυσικό και άλλωστε συμβαίνει σε κάθε ανάλογη παρουσίαση δημιουργού, η προσωπικότητα και το έργο του ποιητή κυριαρχούν, στη Χρονογραφία Αγγελου Σικελιανού παρουσιάζεται και η εποχή του. Μια εποχή με κοσμοϊστορικά γεγονότα, βαθιές πολιτικές ανακατατάξεις, αλλά και με πολυάριθμα πνευματικά επιτεύγματα από τους δημιουργούς που έδρασαν στα πρώτα πενήντα χρόνια του 20ού αιώνα.

Οπωσδήποτε η περίπτωση του Σικελιανού συνιστά μια τομή στη νεότερη ποίηση. Χωρίς να αφήσει την κοσμοθεωρία του, δέχτηκε τα σήματα των μεταιχμιακών καιρών -η συνεργασία του με τα Νέα Γράμματα, όπου συσπειρώνεται η Γενιά του '30 (όχι οι αριστεροί), τον φέρνει στο επίκεντρο αυτής της ομάδας των νέων δημιουργών. Μια συνύπαρξη που θα συνεχιστεί και στην Αγγλοελληνική Επιθεώρηση, περιοδικό που διαδέχεται τα Νέα Γράμματα, προβάλλει και καθιερώνει τους Σεφέρη, Ελύτη, Εγγονόπουλο κ.ά. Ας σημειωθεί πάντως, και αυτό είναι φανερό στη Χρονογραφία Αγγελου Σικελιανού, πως ο ίδιος συνεργάζεται και με αριστερά έντυπα (Ελεύθερα Γράμματα), έχοντας έναν ευρύ ορίζοντα θέασης των πνευματικών και κοινωνικών δεδομένων της εποχής.

Αξιοσημείωτο στοιχείο της έκδοσης αποτελεί και η δημοσίευση του προσωπικού φωτογραφικού λευκώματος του Σικελιανού. Μέσα από πλήθος ανέκδοτες και άγνωστες φωτογραφίες εικονογραφείται η ζωή του· δίπλα του κορυφαίες προσωπικότητες της νεότερης Ελλάδας (Ελ. Βενιζέλος, Κ. Παλαμάς, Ν. Καζαντζάκης, Μαν. Τριανταφυλλίδης, Αλ. Δελμούζος, Γ.Κ. Κατσίμπαλης, Εμ. Μπενάκης, Αλ. Παπαναστασίου, Μ. Κοτοπούλη).

Η μελέτη της Χρονογραφίας Αγγελου Σικελιανού -ιδιαίτερα των κριτικών, των ντοκουμέντων και του πλαισίου υποδοχής των έργων του Λευκαδίτη ποιητή στον καιρό που δημοσιεύονται- αναζωπυρώνει μια σειρά ερωτημάτων: Ποια είναι η θέση της ποίησης του Σικελιανού στην εποχή μας; Ποια είναι τα όρια πρόσληψης της ποίησης στα χρόνια μας; Εχει διαμορφωθεί (από διάφορες συγκυρίες) το γούστο του αναγνωστικού κοινού ή μήπως απλώς υπάρχει μια αβίαστη, φυσική εξέλιξη στα πράγματα και στις επιλογές του; Πώς πλησιάζει ο σύγχρονος αναγνώστης τον Σολωμό, τον Κάλβο, τον Σικελιανό ή τον Παπατσώνη; Αρκείται μόνο στην ποίηση του Καβάφη, της Γενιάς του '30 και ορισμένων ακόμη μεταπολεμικών ποιητών; Ερωτήματα μάλλον αναπάντητα ώς τώρα.

Με αυτό το νέο βιβλίο του ο Κώστας Μπουρναζάκης προσφέρει ένα θεμελιακό βοήθημα στην προσέγγιση της ζωής και της δημιουργίας του Σικελιανού, συμβάλλοντας έτσι και σε μια ευρύτερη αποτίμηση της νεοελληνικής λογοτεχνίας.



ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΔΡΑΜΟΥΝΤΑΝΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 23/02/2007