Οι κανόνες της τέχνης

Στο δεύτερο μισό περίπου του 19ου αιώνα συγκροτείται στη Γαλλία ένα λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό σύμπαν το οποίο διεκδικεί την αυτονομία του από τις όποιες κρατικές γραφειοκρατίες, καθώς και τις αντίστοιχες ακαδημίες τους και τους κανόνες του καλού γούστου που αυτές επιβάλλουν. Δημιουργοί όπως ο Φλομπέρ, ο Μποντλαίρ και ο Μανέ επιτελούν μια συμβολική επανάσταση που θα αλλάξει οριστικά τη μορφή του λογοτεχνικού και του καλλιτεχνικού σύμπαντος.
Εστιάζοντας στην Αισθηματική αγωγή του Φλομπέρ, ο Pierre Bourdieu περιγράφει τη γένεση και τη δομή του λογοτεχνικού πεδίου στις διαδοχικές μεταμορφώσεις του και δείχνει κατ' αρχάς αυτό που οφείλει το έργο ου Φλομπέρ στη σύσταση του πεδίου, δηλαδή σε ποιο βαθμό ο Φλομπέρ ως συγγραφέας παράγεται από αυτό στην παραγωγή του οποίου ο ίδιος συντελεί.
[...]
Εργασία με αξιοθαύμαστο εύρος αλλά και βάθος. Οι κανόνες της τέχνης καταφέρνουν να υπερβούν ένα από τα μεγαλύτερα ταμπού της ανθρώπινης σκέψης και να καταστήσουν αντικείμενο της επιστημονικής ανάλυσης την καλλιτεχνική δημιουργία αποσπώντας την από ανορθολογικές ερμηνείες και υπερβατικές μεγαλοστομίες, διατηρώντας ταυτοχρόνως την ιδιαίτερη μαγεία της.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Σε τι τελικά συνίσταται η ιδιαιτερότητα της καλλιτεχνικής δημιουργίας; Σε ποια λογική υπακούουν οι συγγραφείς και οι λογοτεχνικοί θεσμοί; Μπορεί να υπάρξει επιστημονική προσέγγιση του λογοτεχνικού φαινομένου, εφαρμογή των μεθόδων των κοινωνικών επιστημών στο χώρο της δημιουργίας; Στην ανά χείρας ρηξικέλευθη μελέτη του ο σπουδαίος κοινωνιολόγος, απορρίπτοντας τόσο τη σύνδεση του έργου με τη βιογραφία του δημιουργού όσο και τη στενή κειμενική ανάλυση του λογοτεχνήματος, ειρωνευόμενος τη μυθοποίηση της δημιουργίας, η οποία αποδίδει σ' αυτή τη διαδικασία μια άκρως αμφισβητούμενη «ιερότητα», και αντιδρώντας στην ανάλυση του κόσμου της τέχνης κατ' αντιστοιχία προς την ανάλυση όσων παρατηρούνται στην καθημερινή μας ύπαρξη, προτείνει την έννοια του λογοτεχνικού πεδίου ως ενδιάμεσου μικρόκοσμου μεταξύ λογοτεχνικού έργου και κοινωνικού κόσμου. Αυτό ακριβώς το πεδίο -υπογραμμίζει ο Μπουρντιέ μέσα από μια εξαιρετική, στη γλαφυρότητα και τη διαύγειά της, ανάλυση του μυθιστορήματος του Γκουστάβ Φλομπέρ «Αισθηματική Αγωγή»- είναι «ο πραγματικός δημιουργός της δημιουργίας κάθε δημιουργού». Ο στοχαστής μελετά το λογοτεχνικό πεδίο (έναν ξεχωριστό κόσμο, που υπάγεται στους δικούς του κανόνες) μέσα στο οποίο συστήνεται το φλομπερικό σχέδιο και ανατέμνει τις σχέσεις του με άλλα πεδία, όπως το πολιτικό και οικονομικό. Από τα φιλολογικά σαλόνια, τις λογοτεχνικές επιθεωρήσεις και τους εκδότες, που συμβάλλουν στη δόμηση του λογοτεχνικού πεδίου της εποχής, ώς την ανάδυση της μικροκοινωνίας των μποέμ καλλιτεχνών, που θέλησαν να καταστήσουν την τέχνη του βίου «μια εκ των καλών τεχνών», και τη ρήξη με τα αστικά πρότυπα, ο Μπουρντιέ περιγράφει τη γένεση και τη δομή του λογοτεχνικού πεδίου στις διαδοχικές μεταμορφώσεις του και δείχνει σε ποιο βαθμό ο Φλομπέρ (και κατ' επέκταση και κάθε συγγραφέας) παράγει εκείνο από το οποίο παράγεται -ένα σύμπαν ιδιαίτερο, που θέτει το ίδιο τους όρους στους οποίους υπακούει και από τους οποίους διαμορφώνεται. Ενάντια στους καθορισμούς του πεδίου, αλλά στην ουσία χάρη σ' αυτούς, ο καλλιτέχνης καταφέρνει «να παραχθεί ως δημιουργός, δηλαδή ως υποκείμενο της ίδιας του της δημιουργίας». Μια ξεχωριστή μελέτη, που φωτίζει από πολλές πλευρές τη λογοτεχνική δουλειά και διαβάζεται με ιδιαίτερη απόλαυση. Αξίζει να σημειωθεί η σπουδαία μεταφραστική εργασία της Εφης Γιαννοπούλου, που αναμετρήθηκε επιτυχέστατα με ένα τόσο απαιτητικό έργο και αντιμετώπισε δυσκολίες και παγίδες με αξιοσημείωτη επινοητικότητα.



ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΧΙΝΑ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 18/08/2006