Πολύπλοκα Συστήματα και Χάος

Μπορείς να δεις πράγματα πίσω από την πλάτη μου

που εγώ δεν είμαι σε θέση να δω, και μπορώ να δω

πράγματα πίσω από τη δική σου πλάτη που εσύ δεν
βλέπεις (Holquist, 2002, p. 20).
Όπου το αναπάντεχο είναι ο κανόνας και η ευκαιρία..

Η θεωρία πολυπλοκότητας (Complexity Theory) είναι ένα σχετικά νέο και συνεχώς αναπτυσσόμενο, διεπιστημονικό πεδίο έρευνας. Προέκυψε μέσα από τη δημιουργική συνάντηση πολλών επιστημονικών κλάδων, όπως είναι η κυβερνητική, η γενική θεωρία συστημάτων, η θεωρία του χάους, τα μαθηματικά των μη γραμμικών συστημάτων και η θερμοδυναμική μακράν της ισορροπίας. Η θεωρία πολυπλοκότητας μας προσφέρει τα μέσα για να κατανοήσουμε μια πραγματικότητα όπου η μάθηση είναι δυνατή και επιθυμητή όχι μόνο σε ατομικό αλλά και σε συλλογικό επίπεδο. Σε αυτή τη θεώρηση, η μάθηση και η προσωπική ανάπτυξη αποτελούν αναδυόμενες ιδιότητες του συλλογικού όλου, προϊόν της συνέργειας των μερών και αντιληπτές μόνο σε αυτό το επίπεδο παρατήρησης του ενιαίου συστήματος. Ένας συμμετοχικός οργανισμός μάθησης μπορεί και αντιμετωπίζει αποτελεσματικότερα τα προβλήματα, τις δυσκολίες και τις προκλήσεις μια δικτυακά και τεχνολογικά διαμεσολαβούμενης κοινωνικής ζωής και πραγματικότητας η οποία εμφανίζει υψηλό βαθμό συμπλοκότητας. Ένας οργανισμός μάθησης είναι πιο ανθεκτικός και προσαρμοστικός στις αλλαγές και στην αποσταθεροποίηση σε σχέση με ένα σύνολο απομονωμένων ανθρώπων. Συλλογικά μπορούμε, υπό προϋποθέσεις, να είμαστε περισσότερο αποτελεσματικοί από ότι ατομικά. Το παρόν βιβλίο αποτελεί μια εισαγωγή στη θεωρία πολυπλοκότητας με έμφαση στις πρακτικές της εφαρμογές στην ψυχολογία και την εκπαίδευση.

...Μιλώντας για το βιβλίο, θα αναφέρω δύο χαρακτηριστικά που με κάνουν να το εκτιμώ. Το ένα είναι ότι ενώ περιέχει και παίρνει αφορμή από πράγματα που είναι πολύ θεωρητικά και σχετικά δυσνόητα για τον κοινωνικό επιστήμονα, όπως στοιχεία της κβαντικής φυσικής, τα fractals και τα μαθηματικά των πολύπλοκων συστημάτων, ωστόσο μπορεί να οδηγήσει σε άμεσες εφαρμογές.
Και αυτό είναι ένα από τα πλεονεκτήματα του βιβλίου. Η εστίαση είναι κυρίως στο χώρο της εκπαίδευσης που είναι ένα από τα πιο σημαντικά πεδία, εκεί που αν αλλάξει κάτι, η αλλαγή αυτή πολλαπλασιάζεται.
Το δεύτερο είναι που το βιβλίο τελειώνει με ένα κεφάλαιο (Η επιστημολογία της συμπλοκότητας) το οποίο έχει πιο πολλά ερωτήματα και όχι κατ’ ανάγκην απαντήσεις. Αυτό νομίζω ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό. Δεν είναι δυνατό να ισχυριστεί κανείς ότι έχει τις απαντήσεις για όλα αυτά τα θέματα.
Είναι περιοχές που κάποιες φορές διαισθητικά τις ψηλαφούμε αλλά δεν είναι ευκολονόητες...
...Και θεωρώ, παραδείγματος χάρη, ότι αυτό που λέει ο Καβάφης έγινε ανάμεσα στον πρώτο και στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Δηλαδή ενώ η βουή του ναζισμού ερχόταν, κάποιοι δεν την ακούγανε, ελάχιστοι την ακούσανε. Και σήμερα βρισκόμαστε πάλι σε ζοφερούς καιρούς και οι λύσεις που προτείνουμε και στην Ευρώπη, και στην Ελλάδα, μοιάζει σαν να μην ακούμε. Και είναι σαν να λέει ο Καβάφης για τη μνήμη του μέλλοντος (Εκ των μελλόντων οι σοφοί τα προσερχόμενα αντιλαμβάνονται) και όπου χάνεται αυτό, τα πράγματα δυσκολεύουν. Ανάμεσα στα άλλα, αυτές οι ιδέες που δεν ακούγονται εύκολα, χαίρομαι πάρα πολύ που προσεγγίζονται στο βιβλίο. Και είναι σημαντικό να ασχοληθούμε με αυτές τις έννοιες και με την εφαρμογή τους στην εκπαίδευση. Και έτσι καταλαβαίνω γιατί σε ένα βιβλίο για παιδαγωγικές εφαρμογές, χωράει το Brexit.
(απόσπασμα από την συνένετυξη με τον Πέτρο Πολυχρόνη)