Ο Αγγελοπλάστης

Στις 13 Oκτωβρίου 1984, μετά από απουσία σχεδόν είκοσι χρόνων, ο Ντόκτορ Βίκτορ Χόπε επιστρέφει στο γενέθλιο χωριό του, το βελγικό Βόλφχαϊμ. Oι μικρόψυχοι χωρικοί αντιδρούν με δυσπιστία στον ερχομό του, ειδικά όταν διαπιστώνουν ότι φέρνει μαζί του τρία νεογέννητα μωρά, μονοζυγωτικά τρίδυμα με μια τρομακτική δυσπλασία, τα οποία σπάνια βλέπουν, γεγονός που δίνει λαβή σε διάφορες φήμες. Τελικά ο κόσμος μαθαίνει ότι τα παιδιά είναι σοβαρά άρρωστα. Τι ακριβώς τους συμβαίνει; Κανείς δεν ξέρει. Μόνο η οικονόμος του, η Σαρλότε Μάνχαουτ, κάτι υποψιάζεται, κι αυτό θα το πληρώσει πολύ ακριβά.

Και τι συμβαίνει με τον ίδιο το γιατρό; Ιδιοφυής αλλά και ιδιόμορφος, ακοινώνητος, δέσμιος του παρελθόντος του, θα πάρει μια απόφαση που πιστεύει πως θα τον κάνει αθάνατο. O Αγγελοπλάστης είναι ένα μυθιστόρημα γεμάτο φήμες και σούσουρα, ψιθύρους και κουτσομπολιά.

Μια ιστορία για τη θρησκεία και την επιστήμη, την πραγματικότητα και τη φαντασία. Ένα μυθιστόρημα όπου ο καθένας αναζητά την αλήθεια και τελικά βρίσκει μόνο τη δική του αλήθεια και πίστη.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Η ιστορία του «Αγγελοπλάστη» εκτυλίσσεται στο Βόλφχαϊμ, ένα βελγικό χωριό διακοσίων κατοίκων, όπου βασιλεύουν η κοινοτοπία, η δεισιδαιμονία και η ασίγαστη, διακαής υποχρέωση να ενημερώνεται ο καθένας για τις υποθέσεις των υπολοίπων - οι μεν γυναίκες σαν αυτό να ήταν αυτονόητο δικαίωμα, οι δε άντρες πιο διακριτικά. Ο ιερέας που πρωτοστατεί στον χορό αυτών των κουτσομπόλικων και στερεότυπα θρησκόληπτων ψυχών ακούει στο όνομα Κάιζεργκρουμπερ. Από νωρίς στο κείμενο διακρίνεται η σκωπτική διάθεση του συγγραφέα προς την αδιαφοροποίητη ανθρώπινη αγέλη, της οποίας τα σούσουρα, οι ψίθυροι και τα κουτσομπολιά γεμίζουν τις σελίδες του.

Ο αντι-ήρωας, από την άλλη μεριά, του οποίου τη μοίρα ο Βέλγος Στέφαν Μπράις διαλέγει να ξεδιπλώσει με φόντο το Βόλφχαϊμ, ο Χερ Ντόκτορ Βίκτορ Χόπε, δεν λέει ούτε δείχνει πολλά: ένας κοκκινομάλλης, λαγώχειλος γιατρός που φτάνει αναπάντεχα στο χωριό και καταλύει στο πατρικό του ύστερα από σχεδόν είκοσι χρόνια απουσίας. Μαζί του φέρνει τρία νεογέννητα αγοράκια, μονοζυγωτικά τρίδυμα, δηλαδή απολύτως πανομοιότυπα, με τα οποία, όμως, κάτι δείχνει να μην πηγαίνει καλά, όπως κάτι δεν πάει καλά με το αυστηρά επιστημονικό ενδιαφέρον του γιατρού προς αυτά, σχεδόν σαν να ήταν αντικείμενα κάποιου πειράματος και όχι ανθρώπινα όντα. Πράγμα που προσδίδει μια όντως ανευλαβή χροιά στα ονόματά τους: Μιχαήλ, Γαβριήλ και Ραφαήλ.

Το πρώτο μέρος του βιβλίου εκμεταλλεύεται λαμπρά αυτή την αμφισημία στη φύση των παιδιών, αντιπαραθέτοντας την αδιαφορία του πατέρα με το εμπνευσμένο ενδιαφέρον μιας δασκάλας που, ενώ προσλαμβάνεται σαν οικιακή βοηθός, παίρνει τ' αγόρια υπό την αιγίδα της και κάνει ό,τι μπορεί για να τα εξανθρωπίσει. Οπως κι εκείνη, έτσι και ο αναγνώστης δεν παύει στιγμή ν' αναρωτιέται για το αίνιγμα που κρύβεται πίσω από την πρωτοφανή ευφυΐα τους και, μαζί, τη συναισθηματική τους αδράνεια.

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου μεταθέτει τη σκηνή στην εγκατάλειψη του γιατρού από τους γονείς του στην παιδική ηλικία και αποκαλύπτει την ψυχική ιδιομορφία που μαζί με το ενδιαφέρον του για τη Γενετική θα οδηγήσουν στην αναπάντεχη κλιμάκωση του τρίτου και τελευταίου μέρους. Τη γονιδιακή ανωμαλία που ευθύνεται για τη λαγωχειλία του, ο Χόπε την έχει κληρονομήσει από τον πατέρα του, όπως και το χρώμα των μαλλιών και το ενδιαφέρον του για την Ιατρική. Εκείνο όμως που τον καθιστά πραγματικά μοναδικό είναι το ότι εμφανίζει τα συμπτώματα αυτού που σήμερα ονομάζεται σύνδρομο Ασπέργκερ, μια ήπια μορφή αυτισμού που περιορίζει τη συναισθηματική αντίληψη, την κοινωνικότητα και τη μεταφορική σκέψη. Κατ' επέκταση, υποφέρει και η ηθική κρίση, μη όντας ικανή να διακρίνει ενδιάμεσες βαθμίδες ανάμεσα στους πόλους του κακού και του κακού. «Οι κακοί άνθρωποι είναι μόνο κακοί, και οι καλοί οφείλουν να κάνουν μόνο το καλό. Ανά πάσα ώρα και στιγμή».



Θρησκευτική ιδεοληψία



Μαζί με μια άκρως επιβαρυντική θρησκευτική αγωγή που δίνει καύσιμα στην ιδεοληψία του, ο ιδιοφυής, αλλά συναισθηματικά ελλειμματικός Βίκτορ Χόπε καλπάζει πλέον προς το πεπρωμένο του, που δεν είναι άλλο από το να πάρει τη ρεβάνς από τον Θεό, δημιουργώντας ο ίδιος ανθρώπους κατ' εικόνα και ομοίωσή του. Σε αυτή τη διαδρομή η κυριολεκτικότητα της σκέψης του θα καταργήσει τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη θρησκεία και στην επιστήμη. Πρόκειται για το πορτρέτο ενός υβριστικού αγγέλου που δεν αναχαιτίζεται από κανένα από τα κοινά συναισθήματα ταπεινοφροσύνης, αλληλεγγύης ή συμπόνιας, ούτε καν προς τον εαυτό του. Η δραματική κατάληξη της ιστορίας θα μπορούσε, ίσως, να την εντάξει στην ηθική αλληγορία, χωρίς ωστόσο κάποια σαφή έκβαση στην απόπειρα ενός σύγχρονου αυτόκλητου Φαέθωνα να πάρει στα χέρια του τα ηνία της δημιουργίας από τον Θεό.

Ο «Αγγελοπλάστης» κέρδισε το βραβείο της Χρυσής Γλαύκας του 2007, που απονέμουν οι Ολλανδοί αναγνώστες, οι οποίοι είχαν υποδεχτεί θερμά και το προηγούμενο μυθιστόρημα του συγγραφέα, «Arend» (2000). Κι εκεί ο κεντρικός ήρωας, ένα χοντρό, καταθλιπτικό αγόρι το οποίο έχουν απορρίψει οι φίλοι του, είναι ένας παρίας με μία και μοναδική ευχή, η οποία όμως υπερβαίνει την πραγματικότητα: να μάθει να πετάει όπως οι άγγελοι.

Οι κριτικοί έχουν παρομοιάσει το σκοτεινό παραμύθι του Μπράις με τα σενάρια του Τιμ Μπάρτον καθώς και με το «Αρωμα» του Ελβετού Π. Ζισκίντ, παραλληλίζοντας τον Χόπε με τον Γκρενούιγ (άλλη μια ακοινώνητη ιδιοφυΐα).

Ο μύθος, ωστόσο, του Μπράις του επιτρέπει να επεξεργαστεί εκτενώς μέσα στην ιστορία του θέματα όπως η εγγενώς ψυχαναγκαστική φύση των θρησκευτικών πεποιθήσεων και οι διαφορές ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες στην προσέγγιση του γονεϊκού ρόλου. (Κατά τον Μπράις η συναισθηματική ευφυΐα είναι γένους θηλυκού.) Ενα άλλο θέμα, ζωτικό για την πλοκή του, αφορά τις ψυχικές διεργασίες μιας «μητέρας» που ανακαλύπτει ότι έχει απλώς κυοφορήσει ένα έμβρυο θεωρώντας το δικό της, ενώ αυτό δεν έχει καθόλου από το γονιδιακό της υλικό.

Επιπλέον, το βιβλίο χαρακτηρίζεται από το αυστηρό του ύφος και το χαμηλών τόνων φλέγμα του, τα οποία υπηρετούν την πλοκή αποτελεσματικά. Πιθανές εξαιρέσεις αποτελούν κάποιες περιγραφές στις συμπερασματικές σκηνές βίας, όπου το νατουραλιστικό ύφος συγκρούεται με τον ακραίο συμβολισμό, με αποτέλεσμα να υπερισχύει μια αίσθηση υπεκφυγής ή και ανολοκλήρωτου.

Εκείνο, οπωσδήποτε, που συντελεί στην αναγνωστική απόλαυση του «Αγγελοπλάστη» είναι η δεξιοτεχνία με την οποία ο συγγραφέας κρατάει τα χαρτιά του κρυμμένα, προσθέτοντας επιλεκτικά πληροφορίες στα όσα έχει ήδη υπαινιχθεί, μέχρι να εμπεδώσουμε την εικόνα που σταδιακά εμφανίζεται. Αυτή, εντέλει, μάλλον αφορά την αναγκαιότητα για ηθικές επιλογές παρά τις αποδεδειγμένες ψευδαισθήσεις μας περί ελεύθερης βούλησης.



ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 08/02/2008