Άσπρα γένια

Ένας άνεργος που πιστεύει στα άστρα. Ένας λιμενικός που κρύβει μια λαθρομετανάστρια. Ένας γέρος που κόβει βόλτες στην κεντρική πλατεία της υγρής πόλης. Ένας υπάλλλος που επισκέπτεται τους παλιούς του φίλους στην επαρχία. Ένας παλιός αριστερός που ερωτεύεται ένα νέο κορίτσι. Κάποιος που στα γενέθλιά του απαρνείται τον απαγορευμένο καρπό.[...]Ιστορίες με σκόπιμους απόηχους από το νεορεαλισμό, που αναδεικνύουν τη μελαγχολία και την απαισιοδοξία των σημερινών καιρών.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Πώς μοιάζουν οι άντρες όταν φτάνουν σε κρίσιμη ηλικία και χρειάζεται, θέλουν δεν θέλουν, να δοκιμάσουν έναν απολογισμό της πορείας τους; Τι γίνεται όταν λίγο πριν από τη συμφιλίωση με το γήρας (αν συμβαίνει ποτέ κάτι τέτοιο) έρχεται το μέγεθος μιας ολόκληρης ζωής για να ζητήσει την αποτίμηση και το λογαριασμό του; Πώς αρχίζει τότε να λειτουργεί η ζυγαριά και πού πέφτει, άραγε, το κύριο βάρος; Κι ακόμη, πώς πρέπει κανείς να κινητοποιηθεί όταν οι περιστάσεις δεν επιτρέπουν λεπτούς χειρισμούς και μεγάλες ευαισθησίες και όταν οι καταστάσεις απαιτούν άμεσες λύσεις και σοβαρό αγώνα επιβίωσης; Αυτά είναι τα ερωτήματα στα οποία καλούνται να απαντήσουν οι ήρωες του Γιώργου Μπράμου στο τρίτο πεζογραφικό του βιβλίο (έχουν προηγηθεί η συλλογή διηγημάτων «Βρεγμένο ρούχο», 1993, και το μυθιστόρημα «Οτσι τσιόρνιγια. Μαύρα μάτια», 1999). Εμφανώς επηρεασμένος, αλλά όχι και στενά εξαρτημένος από την παράδοση του ιταλικού νεορεαλισμού, τόσο στη λογοτεχνία όσο και στον κινηματογράφο, ο Μπράμος, που έχει θητεύσει τόσο στην κινηματογραφική κριτική όσο και στο σενάριο, συγκεντρώνει στη δεύτερη συλλογή διηγημάτων του εννέα προσεκτικά σκηνοθετημένα και υποβλητικά φωτισμένα κομμάτια, που αναδεικνύουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο το θέμα της απώλειας της νιότης, καθώς και των υποσχέσεων ή των δυνατοτήτων της.



Μεσόκοποι πρωταγωνιστές



Ολοι οι μεσόκοποι (ή μεσόκοποι και κάτι) πρωταγωνιστές του Μπράμου βρίσκονται μπροστά σε ένα δύσκολο κατώφλι, ξέρουν πάρα πολύ καλά το στενόχωρο της θέσης τους και οδηγούνται αργά ή γρήγορα σε πλήρες αδιέξοδο: ένας βιομηχανικός εργάτης χάνει τη δουλειά του και μαζί ολόκληρη την υπόστασή του («Αστρολογία»), ένας ανεπάγγελτος μουσικός αποδέχεται την εκπόρνευση της γυναίκας του («Συμβιβασμός»), ένας επιτυχημένος εξηντάρης υποχρεώνεται να αρνηθεί για πάντα τον έρωτα («Οπως κάνουν όλοι»), ένας εργένης πολιτικός μηχανικός πληροφορείται πως έχει παιδί, χωρίς να μπορεί πλέον να του προσφέρει το παραμικρό («Ελληνικό καλοκαίρι»), ένας απόμαχος του Εμφυλίου δολοφονείται όντας σε ημίτρελη κατάσταση («Ασπρα γένια») και ένας διά βίου κομμουνιστής σκοτώνει από γεροντικό πόθο («Ακίνητη ζωή»).


Η οριστική αποτυχία ή η καταστροφή και η ηθική εξαχρείωση οι οποίες βασανίζουν τους ήρωες του Μπράμου απεικονίζουν όχι τόσο την είσοδό τους στο γεροντικό βίο όσο, όπως το έλεγα και πρωτύτερα, την απομάκρυνσή τους από την ελευθερία των επιλογών που έχουν τα νιάτα. Κάθε εικόνα απραξίας και έλλειψης ζωντάνιας ή ορμής, αλλά και κάθε μορφή φόνου ή θανάτου στη ζωή τους είναι μια πράξη αποχαιρετισμού σ' έναν εαυτό ο οποίος θα παραμείνει εσαεί ανολοκλήρωτος και απραγματοποίητος, σ' έναν εαυτό ο οποίος δεν θα καταφέρει ποτέ πια στο μέλλον να αλλάξει ρότα και προσανατολισμό. Αλλά και οι νεότεροι ήρωες του Μπράμου δεν αντιμετωπίζουν ευνοϊκότερες συνθήκες: ένας λιμενικός, του οποίου η σύζυγος εγκυμονεί, σώζει μετά βίας την απασχόλησή του στο σώμα όταν τον τσακώνουν να κρατάει κρυμμένη σε σπηλιά μια νεαρή μετανάστρια, δύο φθισικά παιδιά γνωρίζουν τη χειρότερη δυνατή κατάληξη («Καραμέλες») κι ένας νέος άντρας εξαφανίζεται διά παντός, προσπαθώντας να ξεφύγει από τον στενό κύκλο του τόπου του («Η Κατάρα των ταξιδιών»). Η γενικότερη μελαγχολία της συλλογής είναι, νομίζω, προφανής. Οι άνθρωποι είτε έχουν πολλές ευκαιρίες και δεν κατορθώνουν να αξιοποιήσουν καμία είτε διαθέτουν άπειρες ικανότητες, αλλά ούτε μία ευκαιρία. Ο,τι κι αν ισχύει, το ταμείο μένει κλειστό και τα χρέη απλήρωτα.



Ψήγματα ιστορικού και παραμυθητικού χρόνου



Χρησιμοποιώντας ρεαλιστική και εστιασμένη στο παρόν αφήγηση, την οποία ποικίλλει κατά τόπους με ψήγματα ενός ιστορικού ή μυθικού και παραμυθητικού χρόνου, ο Μπράμος γράφει πυκνά, χωρίς εκφραστικές τυμπανοκρουσίες, αλλά και δίχως την παραμικρή συναισθηματική έξαρση: σκοπός του δεν είναι να εξιστορήσει με σπουδαία λόγια το δράμα των ηρώων του, αλλά να δείξει εκ των ένδον το άγχος, την παράλυση και την αδυναμία τους. Κι εκείνο το οποίο ζητάει από τον αναγνώστη του εδώ ο συγγραφέας δεν είναι, βεβαίως, να ταυτιστεί με τα πάθη των πρωταγωνιστών, αλλά, αντιθέτως, να τα παρατηρήσει από τη δέουσα απόσταση, προκειμένου να κατανοήσει και να συναισθανθεί την εσώτερη λειτουργία και δυναμική τους.


Σημαντικότερα κείμενα της συλλογής θεωρώ τρία: το «Ελληνικό καλοκαίρι», για το σπαρακτικό (χωρίς ούτε έναν παραπανίσιο τόνο) αιφνιδιασμό των τελευταίων του αράδων, τα «Ασπρα γένια», για το ανατριχιαστικό κλίμα του παραλόγου, το οποίο αγκαλιάζει τα πρόσωπα της πλοκής, και την «Ακίνητη ζωή», για το θανατηφόρο αίσθημα ασφυξίας που περιβάλλει τον κορυφαίο της δράσης. Σε ισόρροπη, ωστόσο, γραμμή κινούνται και τα υπόλοιπα διηγήματα του βιβλίου, των οποίων οι περιπέτειες μοιράζονται κατά κανόνα, όπως και στα τρία προαναφερθέντα, μεταξύ του συλλογικού και του ατομικού, υπογραμμίζοντας τον ακατάλυτο δεσμό των δύο πόλων.


Οι ήρωες του Μπράμου ζουν την προσωπική τους μοίρα σε απόλυτη συνάρτηση με τις ανάγκες και τις επιταγές του περίγυρου. Οσο για τον περίγυρο, έχει διαλυτικές επιπτώσεις στις περισσότερες περιπτώσεις επάνω τους, αφανίζοντας όλες τις προσδοκίες και τις προοπτικές τους. Και ακριβώς αυτός είναι ο καμβάς πάνω στον οποίο πλέκει ο Μπράμος τόσο ανάγλυφα και με τόσο αποκαλυπτικό φως τις ιστορίες του: ιστορίες μιας σαφώς πεπερασμένης, βαθιά διαψευσμένης και αναπότρεπτα ακυρωμένης ατομικής ύπαρξης, η οποία βαδίζει εντελώς αβοήθητη στον ανελέητο δρόμο της μοναξιάς της. Αναμφιβόλως, το καλύτερο βιβλίο του Μπράμου και μία από τις ωραιότερες συλλογές διηγημάτων των τελευταίων ετών.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 23/06/2006