Οι ομίχλες της Άβαλον Ι - Η ιέρεια της μαγείας

Ο πρώτος τόμος του κλασικού έργου της Μάριον Ζίμερ Μπράντλεϊ Οι ομίχλες της Άβαλον. Μια διαφορετική προσέγγιση στο μύθο του βασιλιά Αρθούρου, μέσα από την αφήγηση της αδερφής του, Μοργκέιν. Ένας κόσμος ιερών μυστηρίων, σκοτεινών παραδόσεων και σκληρών αναμετρήσεων. Ένας κόσμος όπου η ζωή, ο έρωτας και ο θάνατος γίνονται ένα παράξενο κουβάρι στα χέρια θεών και ανθρώπων.

Η ζωή της Μοργκέιν σημαδεύεται από τα παιχνίδια της μοίρας. Γεννιέται σ' ένα σκοτεινό βασίλειο της Βρετανίας και μεγαλώνει στο ιερό νησί της Άβαλον. Ανατρέφεται ως κόρη ευγενών, αλλά καταλήγει ιέρεια της Μαγείας.
Προφυλάσσει το σώμα της από εφήμερες απολαύσεις, αλλά δοκιμάζει την ψυχή της μέσα από τη μοιραία σχέση της με τον Αρθούρο, τον Ανώτατο Βασιλιά: ετεροθαλής αδερφός, τρυφερός εραστής, ακριβός φίλος, οργισμένος εχρθός. Μόνο εκείνη μπορεί να πει το τι πραγματικά συνέβη...





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η κοινωνικοπολιτισμική πορεία του ανθρώπου στο χρόνο -και το πέρασμά του από το σήμερα στο αύριο- δεν γίνεται, άμεσα τουλάχιστον, κατανοητή μέσα από την ψυχρή καταγραφή του ιστορικού γεγονότος τόσο, όσο μέσα από τη «μυθολογική» προσέγγισή της. Πιο συγκεκριμένα, μέσα από τις περιπέτειες των προσώπων που βιώνουν την όποια αλλαγή του κόσμου στην καθημερινότητά τους και τις επιπτώσεις της στον ψυχολογικό και περιβαλλοντικό τους παράγοντα.

Τα αρχαία έπη είναι, ίσως, τα μόνο κείμενα που κατόρθωσαν να «αφηγηθούν» με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο τις διάφορες ανακαταταξιακές εκρήξεις και την ανθρώπινη μετεξέλιξη όπως τη διαμόρφωνε το εκάστοτε ιστορικό προτσές. Και είναι αυτή ακριβώς η διαχρονική επικαιρικότητά τους που ξεπερνώντας το χρόνο και το μυθολογικό τους σχήμα, καθώς αποκαλύπτει την ανθρώπινη τραγωδία, λειτουργεί ως συμβολικό κάτοπτρο μέσα στο οποίο το συνειδησιακό άτομο αντικρίζει κάθε φορά και μια σκοτεινή πλευρά του άγνωστου εαυτού του και της εποχής του. Το έπος του βασιλιά Αρθούρου και των Ιπποτών της Στρογγυλής Τράπεζας εντάσσεται στους παραπάνω κοσμογονικούς μύθους, διότι κατορθώνει να εκθέσει όχι μόνο την πάντοτε επίκαιρη σημασία των κοινωνικοπολιτικών και θρησκευτικών μεταλλαγών, αλλά και να παρουσιάσει τον αγωνιζόμενο άνθρωπο που συνειδησιακά επεμβαίνει με λόγο και πράξη στη βελτίωση της δοσμένης ύπαρξής του. Δεν είναι, λοιπόν, καθόλου τυχαία η πολυποίκιλη χρησιμοποίησή του με διάφορες παραλλαγές και ερμηνείες του σε πεζό και έμμετρο λόγο.

Οι ρίζες του αρχετυπικού σχήματος του μύθου πρέπει να αναζητηθούν στην κέλτικη και γαλλική μυθολογία· όλες οι μετέπειτα εκδοχές του θα ενσωματωθούν τελικά σε ένα ενιαίο πεζό έπος που έγραψε ο Αγγλος συγγραφέας Τόμας Μάλορι και κυκλοφόρησε το 1485 με τίτλο «Ο θάνατος του Αρθούρου», κείμενο που θέτει τις βάσεις του ιπποτικού και του νεότερου ευρωπαϊκού μυθιστορήματος αργότερα.

Η δράση του έργου τοποθετείται γύρω στον 5ο με 6ο αιώνα μ.Χ. και σχετίζεται με τις προσπάθειες του χαρισματικού βασιλιά Αρθούρου να συνενώσει τα διάφορα βαρβαρικά φύλα της μεταρωμαϊκής Βρετανίας σε ένα αυτόνομο κράτος.

Το δεύτερο επίπεδο του μύθου αφορά τον «εκπολιτισμό του λαού» και την έλευση του χριστιανισμού, που εκτόπισε, όχι αναίμακτα, την αρχαία παγανιστική θρησκεία εγκαθιδρύοντας ένα νέο απολυταρχικό φιλοσοφικό-πολιτικό καθεστώς. Το θαυμαστό ξίφος Εξκάλιμπερ και το Αγιο Δισκοπότηρο (Γκράαλ) είναι τα βασικά σύμβολα της αρθουριανής μυθολογίας. Το πρώτο υπονοεί την όποια κατάκτηση μέσω της μάχης, το δεύτερο μέσω της θείας μετάληψης. Κέντρα εξουσίας το μυθικό νησί Αβαλον, εστία της αρχαίας θρησκείας, και το Κάμελοτ της χριστιανικής.

Η Μάριον Ζίμερ Μπράντλεϊ (γενν. 1930), από τις σημαντικότερες εκπροσώπους της αμερικανικής λογοτεχνίας, με ένα πλουσιότατο λογοτεχνικό έργο επιστημονικής φαντασίας και φάνταζι, γίνεται ευρύτερα γνωστή με τη μυθιστορηματική της τετραλογία «Οι ομίχλες της Αβαλον» (1982-1985) με την οποία εξετάζει, διερευνά και μελετά τη θέση της γυναίκας στο χτες και το σήμερα, και γενικότερα τη θέση του ατόμου κάτω από το πρίσμα ενός συγκεκριμένου πολιτικοθρησκευτικού γεγονότος. Κρατώντας μια κάποια απόσταση από το μύθο -η αφηγηματική διαπραγμάτευσή του γίνεται από την οπτική μιας γυναίκας, της ετεροθαλούς αδελφής του Αρθούρου, Μόργκαν Λε Φε -χωρίς, όμως, να τον αναιρεί στα βασικά του σημεία ούτε και να καταργεί τις σχέσεις των ηρώων μεταξύ τους και με την ιστορία- επιχειρεί μια αποκαλυπτική διείσδυση στο εσωτερικό τους, φέρνοντας στο φως τον άνθρωπο της καθημερινότητας όπως αυτός είναι και όπως αυτοπροσδιορίζεται έχοντας βρεθεί στο κέντρο της σύγκρουσης δύο εκ διαμέτρου αντίθετων πολιτισμικών ρευμάτων. Ετσι, ο Ούθερ Πέντραγκον, ο πατέρας του Αρθούρου, και η Ιγκρέιν, η σύζυγος του δούκα της Κορνουάλης, ξεπερνώντας πολιτικές, ηθικές, νόμους και προκαταλήψεις, ενδίδουν πολύ απλά στον παράφορο έρωτά τους, κι όχι γιατί ο Πέντραγκον ξεγέλασε την Ιγκρέιν έχοντας πάρει τη μορφή του συζύγου της για να συνευρεθεί μαζί της.

Ο Αρθούρος, ο καρπός του «παράνομου» αυτού πάθους, μπορεί να είναι ο «αναμενόμενος μεσσίας», αλλά ως άνθρωπος είναι μάλλον ένα μεγάλο παιδί, λίγο πολύ έρμαιο του «πεπρωμένου» του και των πολιτικοθρησκευτικών σκοπιμοτήτων που «πρέπει» και «οφείλει» (αν δεν είναι και καταδικασμένος, όπως όλοι οι «μεγάλοι ηγέτες») να υπηρετήσει.

Η σύζυγός του Γκουίνεβιρ αγωνίζεται να διατηρήσει τη γυναικεία της φύση και να ξεπεράσει το υστερικό νευρωτικό πλάσμα στο οποίο την έχει μεταμορφώσει η χριστιανική δογματικότητα. Η Μόργκαν Λε Φε, θύμα και αυτή ενός δεισιδαίμονος πρωτογονισμού, εξανίσταται όταν διαπιστώνει ότι εξαιτίας του συνευρέθη με τον αδελφό της Αρθούρο· υψώνει φωνή, διεκδικώντας έτσι με την επαναστατικότητά της το δικαίωμα να είναι όχι μόνο γυναίκα αλλά βασικά άνθρωπος.

Ο Μέρλιν είναι ο κατασταλαγμένος σοφός που διαθέτει τη συμβολική «ενόραση» και «ακοή», ικανότητες που του επιτρέπουν να «βλέπει» και να «αφουγκράζεται» τον κόσμο που αναχωρεί και τον κόσμο που προελαύνει. Κι ίσως γι' αυτό το βλέμμα του χρωματίζεται από μια βαθιά συγκρατημένη μελαγχολία, χαρακτηριστικό στοιχείο-γνώρισμα της ανθρωπότητας με την οποία είναι σχεδιασμένος και ο ίδιος και όλα τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου.

Και είναι αυτή ακριβώς η βαθιά ανθρωπιά που διαποτίζει ολόκληρο το σπουδαίο αυτό έργο της Μάριον Ζίμερ Μπράντλεϊ (του οποίου οι άλλοι δύο τόμοι, «Το ελάφι του βασιλιά» και «Ο φυλακισμένος στην οξιά», θα κυκλοφορήσουν το φθινόπωρο), που ξετυλίγεται με τη χάρη ενός τραγουδιού αποφεύγοντας τους μελοδραματισμούς και επιμένοντας στην οικοδόμηση μιας οικείας καθημερινότητας. Οι ήρωές της βιώνουν, φυσικά, μιαν άλλη εποχή, ένα άλλο κοσμοϊστορικό γίγνεσθαι, το «πρόβλημά» τους, όμως, ξεπερνά τη συμβατικότητα του χρόνου και λειτουργεί ως αντανάκλαση του σημερινού ανθρώπου. Αυτή εξάλλου είναι και η ομορφιά του έργου.

Η μετάφραση του Ζώη Λούβαρη, στρωτή, ζωντανή και χυμώδης, μεταφέρει αποτελεσματικά το πνεύμα του στη γλώσσα μας.




ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 16/08/2002