Κρασί από πικραλίδα

Ένας εφευρέτης που λίγο κόντεψε να κλέψει τη χαρά από τη ζωή φτιάχνοντας μια Μηχανή της Ευτυχίας. Ένας νεαρός δημοσιογράφος που ερωτεύτηκε μια σαγηνευτική κυρία ενενήντα χρόνων. Ένας ηλικιωμένος συνταγματάρχης που, προτού ξεψυχήσει, άκουσε το θόρυβο ενός πράσινου τραμ... τρεις χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Και ο Μοναχικός, μια τρομακτική φιγούρα που στοιχειώνει τις νύχτες τη σκοτεινή ρεματιά.

Αυτοί είναι λίγοι μόνο από τους παράξενους ανθρώπους που μπήκαν στο μυστικό κόσμο του Ντάγκλας Σπόλντιγκ, ενός δωδεκάχρονου αγοριού που εκείνο το μαγικό καλοκαίρι του '28 εγκαταλείπει για πάντα την παιδική ηλικία και ωριμάζει χωρίς να χάνει τη ζωογόνο δύναμη της τρομερής φαντασίας του. Ίσως το πιο τρυφερό, γοητευτικό και ποιητικό έργο του πιο ευφάνταστου των σύγχρονων Αμερικανών συγγραφέων, του Ρέυ Μπράντμπερυ.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η φανταστική λογοτεχνία κατηγορήθηκε πάντα από τους παρωπιδικούς επικριτές της ότι «ταξιδεύει» τον επιβάτη της εκτός πραγματικότητας. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι συλλαμβάνει τον εσωτερικό παλμό της και, στις καλύτερες στιγμές της, «ακούει» το βηματισμό και την ανάσα του υπαρξιακού ανθρώπου. Ενας από τους κορυφαίους αποκρυπτογράφους της και οδηγούς στο μυστηριώδες ανθρώπινο σύμπαν είναι ο Ρέι Μπράντμπερι. Με την είσοδό του στο χώρο της θέτει τις βάσεις της ωριμότητάς της, αλλάζοντας εντελώς το παραδοσιακό τοπίο της. Ευρηματικός, πολύμορφος, πολυδιάστατος, πολυσχιδής, με έναν πλούτο ιδεών και μύθων, δημιούργησε ένα απέραντο, πολύχρωμο διάστημα γεμάτο θαύματα, στο κέντρο του οποίου υπάρχουν ο άνθρωπος και η μοίρα του. Με μία γλώσσα συνειδητά συμβολική, που αποκαλύπτει το ποιητικό, και όχι μόνο, βάθος των ανθρώπων, των σχέσεων, των καταστάσεων, των πραγμάτων, και με μια ανεπανάληπτη αφηγηματική δεινότητα, αυτός ο άρχοντας της φαντασίας, με την τρυφερή, μελαγχολική ματιά, περιγράφει την έλευση του νέου «αντισηπτικού» μέλλοντος, το τεχνολογικό καθεστώς του οποίου θα σημάνει το θάνατο του ανθρωπισμού. Η αίσθηση αυτής της επερχόμενης απώλειας, που οι ενδείξεις της εμφανίζονται ήδη στον κορμό της ανθρωπότητας, προσδίδει στον ήχο του μια τραγική απόχρωση. Λυρικός απολογητής ενός κόσμου που αναχωρεί, ο Ρ.Μ. τραγουδά με οραματικές νότες τη χαμένη εφηβική αθωότητα του κόσμου και τη βάρβαρη ενηλικίωσή του.

Ο Ρέιμοντ Ντάγκλας Μπράντμπερι γεννήθηκε στις 22 Αυγούστου 1920, στο Γουόκιγκαν του Ιλινόις. Το 1934 εγκαθίσταται οικογενειακώς στο Λος Αντζελες, στο περιβάλλον του οποίου θα γνωρίσει τη φανταστική λογοτεχνία, την επιστημονική φαντασία, το αστυνομικό μυθιστόρημα, τη λογοτεχνία γενικότερα και τους εκπροσώπους της. Στα λαϊκά περιοδικά της εποχής θα δημοσιεύσει τα πρώτα του διηγήματα, ξεχωρίζοντας αμέσως από τους συνοδοιπόρους του ως ένας ευφάνταστος συγγραφέας, ποιητής και ιδιοφυής δημιουργός. Αργότερα, κριτικοί του ύψους ενός Κρίστοφερ Ασεργουντ ή ενός Αλντους Χάξλεϊ, αλλά και πολλοί άλλοι ακόμη, θα τον θεωρήσουν το μεγαλύτερο λογοτεχνικό ταλέντο της γενιάς του, στις ΗΠΑ τουλάχιστον, κι όχι άδικα ίσως. Εγραψε ποίηση, μυθιστόρημα, διήγημα, θέατρο, σενάριο. «Τα Χρονικά του Αρη» (1950) παραμένουν το κορυφαίο έργο του. Το λογοτεχνικό γενεαλογικό του δέντρο θα το περιγράψει ο ίδιος στη συγκινητική αυτοβιογραφία του με ποιητική γλαφυρότητα: «Ο Ιούλιος Βερν ήταν ο πατέρας μου. Ο Χέρμπερτ Τζορτζ Ουέλς, ο σοφός θείος μου. Ο Εντγκαρ Αλαν Πόε, ο αλαφροΐσκιωτος ξάδελφός μου. Η Μέρι Γούλστονκραφτ Σέλεϊ υπήρξε κατά πάσα πιθανότητα η μητέρα μου. Ο Φλας Γκόρντον και ο Μπακ Ρότζερς ήταν αδέλφια και φίλοι μου... Εζησα ψηλά στα δέντρα με τον Ταρζάν και με τον ήρωά μου Εντγκαρ Ράις Μπάροους. Καταθρόχθισα τα έργα του Ράινερ Χάγκαρ και του Ρόμπερτ Λιούις Στίβενσον κι εκσφενδόνισα ρουκέτες και πύραυλους μέσα από τη γραφομηχανή μου ψηλά σε μια Αστρική Αγριότητα... Ανοιξα μαγικά κουτιά κι έβγαλα στο φως μες από χάρτινα καπέλα πανικόβλητα κουνέλια... και χίλια δυο άλλα μαγικά και μεγάλα πράγματα».

Θητεύοντας σ' αυτόν τον μυθικό αιώνα κι έχοντας μαθητεύσει σε ένα θαυμαστό φροντιστήριο με τόσους μάγους δασκάλους (Ζαμιάτιν, Στάπλεντον, Ασίμοφ, Κλαρκ, Χάινλαιν, Μπέστερ, Οργουελ, Ντικ, και πολλούς άλλους), ήταν φυσικό επόμενο το αγόρι από το Ιλινόις να ανακαλύψει τη δική του «νήσο των θησαυρών» και να προσφέρει στον κόσμο τα αμύθητα πλούτη της, γιατί πιστεύει ότι ο άνθρωπος αξίζει καλύτερη τύχη απ' αυτήν που του επιφυλάσσει το σύστημα. Το «Κρασί από πικραλίδα» (1957), το πιο αυτοβιογραφικό του έργο, αναφέρεται σ' αυτό ακριβώς το αγόρι, λίγο πριν βγει «στον πηγαιμό για την Ιθάκη», όταν «ο ήλιος (της ζωής του) άρχισε να ανατέλλει» εκείνο το ονειρεμένο καλοκαίρι του 1928, που θα αποκτήσει μέσα του συμβολικές διαστάσεις. Το συστήνει ο ίδιος αποκαλυπτικά: «Το "Κρασί από πικραλίδα" δεν είναι παρά το κρυμμένο αγόρι μες στον άντρα, που παίζει στους αγρούς του Κυρίου στο πράσινο χορτάρι ενός άλλου Αυγούστου, πάνω που αρχίζει να μεγαλώνει, να ενηλικιώνεται και να νιώθει τη σκοτεινιά που περιμένει κάτω από τα δέντρα για να σπείρει το αίμα». Ο δωδεκάχρονος Νταγκ, που κινείται μέσα στο έργο ανάμεσα σε γονείς, παππούδες, ξαδέλφια, φίλους και όνειρα, θα συναντήσει ακόμη και ορισμένα πρόσωπα που η λογοτεχνική τους μετάπλαση αργότερα θα τον κάνει έναν από τους μεγαλύτερους συγγραφείς φαντασίας του περασμένου αιώνα. Οικοδόμος ονείρων και οραμάτων, ο Ρ.Μ. συλλαμβάνει μέσα από λαμπερές εικόνες και υπερεκχειλίζοντα λυρισμό το φευγαλέο βήμα της ζωής και του χρόνου, αντλώντας το υλικό του από τον ευλογημένο κήπο των αναμνήσεων -και μεταμορφώνοντάς το σε υψηλή λογοτεχνία. Κιθαρωδός της διαστημικής εποχής, ξετυλίγει το μαγικό τραγούδι του με φθινοπωρινούς, γλυκόπικρους τόνους «σαν μουσική τη νύχτα μακρινή που σβήνει», διατηρώντας πάντα μέσα του εκείνο τον έφηβο που χαιρόταν κάποτε θαμπωμένος το ξανθό καλοκαίρι της νιότης του λίγο πριν εκείνο το «πράσινο τρένο, τρεις χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, αναχωρήσει παραδίδοντας τη σκυτάλη του "πολιτισμού" στο επερχόμενο ηλεκτρονικό μέλλον». Ωριμος τώρα δεν επαναπαύεται στις δάφνες του. Συνεχίζει να εργάζεται βγάζοντας πάντα «μαγικά πράγματα» από το μεταξωτό καπέλο της αστείρευτης φαντασίας του. Τα τελευταία χρόνια γράφει ποίηση. «Αν καταφέρεις να γράψεις ένα ποίημα σε μια ολόκληρη ζωή», υποστηρίζει, «αρκετά καλό που να διατηρηθεί εβδομήντα, εκατό χρόνια, τότε έχεις πράγματι κατορθώσει κάτι σπουδαίο».

Πέρα από τον οικουμενικό ανθρωπισμό του, την πικρία του για τη χαμένη παιδικότητα της ανθρωπότητας και το μελαγχολικό σκεπτικισμό του όσον αφορά τις αρνητικές επιπτώσεις της τεχνολογίας πάνω στον άνθρωπο, ορισμένοι κριτικοί επισημαίνουν την έλλειψη φανερής πολιτικής τοποθέτησής του. Κι όμως, η θέση του είναι ξεκάθαρη και σαφής. Την απέδειξε έμπρακτα και θαρραλέα το 1968, όταν μαζί με 81 άλλους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας υπέγραψε ένα κείμενο διαμαρτυρίας για τη συμμετοχή των ΗΠΑ στον πόλεμο του Βιετνάμ. Αυτή η χειρονομία του ήταν μια πολιτική πράξη που καταξιώνει και το συγγραφέα και τον άνθρωπο.

Ο Μιχάλης Μακρόπουλος μετάφρασε με ωραία ελληνικά το «Κρασί...», μεταφέροντας τη γεύση, τη μουσική του, την ποίησή του και τη λυρική του ατμόσφαιρα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στα καθ' ημάς.



ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 29/07/2005