Η αποφασιστική καμπή στη μοριακή βιολογία

Στο βιβλίο αυτό συγκεντρώνονται τα σημαντικότερα δημοσιεύματα
των ανακαλύψεων των πρωτεργατών της γαλλικής σχολής μοριακής
βιολογίας. Η πρωτότυπη συμβολή αυτής της σχολής, μετά από την
οριστική αναγνώριση του DNA ως φορέα της κληρονομικής
πληροφορίας, είναι η θεμελιώδης κατανόηση της μοριακής
οργάνωσης και ρύθμισης των γενετικών μηχανισμών που κυβερνούν
τη βασικότερη λειτουργία του κυττάρου: τη βιοσύνθεση των
πρωτεϊνικών μορίων.






ΚΡΙΤΙΚΗ



«Δεν πρέπει να υποτιμούμε τον κίνδυνο που προκύπτει όταν ενθουσιώδεις νέοι επιστήμονες εκσφενδονίζονται ως αλεξιπτωτιστές σε ένα έδαφος διάσπαρτο με επιλεγμένα δεδομένα και απόψεις που είναι ήδη σε πλήρη άνθιση». Έτσι έγραφε ο Andre Lwoff, ο γάλλος γιατρός και ερευνητής ο οποίος πρωτοστάτησε στην ανάπτυξη της μοριακής βιολογίας στη χώρα του, σε άρθρο του στην επιστημονική επιθεώρηση Bacteriological Reviews, το 1953.

Με ένα απόσπασμα από αυτό το άρθρο αρχίζει το βιβλίο του Βαγγέλη Μπρίκα Η αποφασιστική καμπή στη μοριακή βιολογία, Το έργο των Francois Jakob, Andre Lwoff, Jacques Monod. Και αν ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τα γραπτά τού μεγάλου γάλλου επιστήμονα για να δικαιολογήσει την απόφασή του να γράψει ένα ιστορικό βιβλίο, στην πραγματικότητα ένα έργο αφιερωμένο στα τεκταινόμενα της μοριακής βιολογίας στη Γαλλία της δεκαετίας του εξήντα δεν χρειάζεται άλλοθι.

Πρόκειται για μια από τις γονιμότερες περιόδους της μοριακής βιολογίας στη χώρα αυτή και ειδικότερα στο Ινστιτούτο Παστέρ του Παρισιού και την περίφημη σοφίτα του. Η περίοδος που ακολούθησε τη διαλεύκανση της μοριακής δομής του DNA, η οποία επιτεύχθηκε από τους James Watson, Francis Crick και Maurice Wilkins στα 1953, χαρακτηρίζεται από τους ιστορικούς ως η περιγραφική περίοδος της μοριακής βιολογίας δεδομένου ότι η έμφαση είχε δοθεί στην χημική δομή του μορίου της κληρονομικότητας. Αμέσως μετά την αποκρυπτογράφηση του λειτουργικού ρόλου του DNA στην κωδίκοποίηση των αλληλουχιών των πρωτεϊνών από τους Marshall Nirenberg και Johann Mathaei στα 1961, οι πρωτοποριακές έρευνες των Jacob, Monod και Lwoff οδήγησαν τη μοριακή βιολογία από την περίοδο της περιγραφικής μελέτης στην περίοδο της μελέτης της λειτουργίας των γονιδίων.

Σε αυτή την αποφασιστική καμπή της μοριακής βιολογίας αναφέρεται το βιβλίο του Βαγγέλη Μπρίκα, και ο τρόπος με τον οποίο δίνονται τα γεγονότα που τη σημάδεψαν είναι ιδιαίτερα πρωτότυπος. Ο συγγραφέας, ο οποίος έζησε τα γεγονότα από πολύ κοντά, δεδομένου ότι ζει και εργάζεται ως ερευνητής στη Γαλλία από τη δεκαετία του '40, δίνει το στίγμα της κάθε μεγάλης στιγμής με πολλαπλό τρόπο. Όχι μόνο με δικά του κείμενα και αποδώσεις στην ελληνική των πρωτοτύπων εργασιών-οροσήμων οι οποίες είχαν δημοσιευθεί σε επιστημονικές επιθεωρήσεις, αλλά αφήνοντας τους ίδιους τους ερευνητές να «μιλήσουν», είτε μέσα από γραπτά κείμενά τους, είτε μέσα από ομιλίες τους σε γεγονότα όπως η απονομή του βραβείου Νομπέλ. (Το 1965, οι Francois Jakob, Andre Lwoff και Jacques Monod τιμήθηκαν με το εν λόγω βραβείο.)

Με την εναλλαγή αυτή των κειμένων διαφορετικής προέλευσης δίνονται τα βασικά ιστορικοεπιστημονικά στοιχεία που συνθέτουν την περίοδο την οποία πραγματεύεται το βιβλίο και η οποία αποδίδεται στα πέντε πρώτα μέρη του, ενώ το έκτο μέρος του είναι αφιερωμένο στον αντίκτυπο που είχε αυτή η περίοδος στην περαιτέρω εξέλιξη της μοριακής βιολογίας. Το βιβλίο ολοκληρώνεται με ένα άρθρο του καθηγητή Φώτη Κ. Καφάτου, διευθυντή του Ευρωπαϊκού Εργαστηρίου Μοριακής Βιολογίας στη Χαϊλδεμβέργη (EMBL), το οποίο διαπραγματεύεται τη συμβολή του Francois Jacob στη μοριακή βιολογία και με ένα εκτεταμένο γλωσσάρι των επιστημονικών όρων που απαντώνται στα κείμενα του βιβλίου.

Αξίζει να σημειωθεί ότι παρά τη διαφορετική προέλευση και φύση των κειμένων που περιλαμβάνονται σε αυτό, το βιβλίο του Βαγγέλη Μπρίκα ρέει, καθώς όχι μόνο διηγείται μια όμορφη ιστορία, αλλά το κάνει και σε μια άψογη γλώσσα. Καθόλου παράξενο το ότι χρειάστηκαν οκτώ χρόνια δουλειάς για την ολοκλήρωσή του.

Η πρωτότυπη παρουσίαση και το γοητευτικό του λόγου καθιστά το έργο πολύτιμο ανάγνωσμα τόσο για τους ειδήμονες όσο για ένα ευρύτερο κοινό. Οι πρώτοι θα εκτιμήσουν την άψογη παρουσίαση τόσο των επιστημονικών όσο και των ιστορικών δεδομένων, το γεγονός ότι σημαντικά κείμενα βρίσκονται για πρώτη φορά σε αυτό το βιβλίο, την εκτεταμένη βιβλιογραφία και το προσεγμένο γλωσσάρι. Το δεύτερο, ακόμη και αν δυσκολευτεί στα αμιγώς επιστημονικά κεφάλαια του βιβλίου, θα έχει σαφώς αντιληφθεί τις βασικές αρχές της μοριακής βιολογίας και θα έχει απολαύσει τη διαδρομή σε μια περίοδό της, πάνω στις ανακαλύψεις της οποίας στηρίζονται πολλές από τις σημερινές προόδους που γίνονται πρωτοσέλιδα στον διεθνή Τύπο. Τέλος, για τους φοιτητές της βιολογίας, το βιβλίο όχι μόνο θα μπορούσε να φωτίσει πολλές «δύσκολες» πλευρές της επιστήμης τους, αλλά και να τους εισαγάγει στη φιλοσοφία της.

ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΦΛΕΡΗ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 14-03-1999