Η Πέγκι Σου και τα φαντάσματα

Από τότε που ένας γαλάζιος ήλιος εμφανίστηκε πάνω από το Πόιντ Μπλαφ, όλα πάνε στραβά! Οι κακοί μαθητές γίνονται πιο σοφοί από τους καθηγητές τους, οι σκύλοι παίζουν σκάκι, οι γάτες διαβάζουν τις σκέψεις. Όσο για τα παπούτσια, διασχίζουν τους δρόμους με την πρόθεση να δώσουν μια κλωτσιά στους παλιούς ιδιοκτήτες τους!





ΚΡΙΤΙΚΗ



Μεγαλοπρεπές σύμβολο ενός κόσμου που δεν πρόφτασε ή δεν κατόρθωσε να αυτοεκπληρωθεί και να ολοκληρώσει τον κύκλο του το φάντασμα, καταργώντας τα όρια ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο, αναδύεται μέσα από το σιωπηλό σκοτάδι του τάφου, θέλοντας να συμπληρώσει το ημιτελές της αλλοτινής ζωής του. Ωστόσο, η επανεμφανιζόμενη αυτή οντότητα δεν έχει καμία απολύτως σχέση με το νεκρό, του οποίου απλώς έχει δανειστεί τα εξωτερικά χαρακτηριστικά. Είναι ένα παράδοξο άυλο - υλικό ον με απίστευτες υπερφυσικές δυνάμεις, που δεν ανήκει ούτε στην κοινωνία των τεθνεώτων ούτε των ζώντων. Ως εξωπραγματικό σύμβολο εκφράζει όσο κανένα άλλο τη σύγκρουση μεταξύ ορθολογισμού και ανορθολογισμού. Εμφανίζεται συνήθως με ανθρώπινη μορφή, διαθέτοντας αισθήματα τα οποία και υπαγορεύουν την αναγκαιότητα της επιστροφής του, που οι κυριότεροι λόγοι της είναι το πάθος της εκδίκησης και η απονομή δικαιοσύνης. Δύο παραδείγματα που το επιβεβαιώνουν. Τα φαντάσματα της αισχυλικής Κλυταιμνήστρας και του σεξπιρικού Δανού βασιλιά, πατέρα του Αμλετ. Απ' αυτή την άποψη το φάντασμα δεν είναι παρά μια συμβολικά αποκρυπτογραφική προέκταση του εαυτού. Θα συναντηθεί στις μυθολογίες του κόσμου, στα διάφορα αρχαία κείμενα, στον Ομηρο, στους τραγικούς, στα λαϊκά μυθιστορήματα της ελληνιστικής και βυζαντινής περιόδου, στο δημοτικό τραγούδι και στη λόγια πεζογραφία και είναι πολύ πιθανόν έως βέβαιο η καταγωγή του να είναι ρεαλιστική και οι ρίζες της να πρέπει να αναζητηθούν στα φαινόμενα των ονείρων και της νεκροφάνειας.

Η μετεξέλιξή του σε λογοτεχνικό σύμβολο με ρεαλιστικές ή μεταφυσικές προεκτάσεις ήταν απλώς ζήτημα χρόνου και πολιτισμικής δομής.

Με τη ρεαλιστική του διάσταση, κι ας διαθέτει «υπερφυσικές» δυνάμεις και ικανότητες, το χρησιμοποιεί ο νέος Γάλλος συγγραφέας Σερζ Μπρουσολό (γενν. 1951), που θεωρείται ο Στέφεν Κινγκ της Γαλλίας, επειδή γράφει βιβλία επιστημονικής φαντασίας, θρίλερ, τρόμου, αστυνομικό και περιπετειώδες μυθιστόρημα, του οποίου η θεματική συγγενεύει, εξωτερικά τουλάχιστον, με την ανάλογη του διάσημου Αμερικανού ομοτέχνου του. Ο αναγνώστης θα το διαπιστώσει στο ανά χείρας μυθιστόρημά του. Το γραφικά γκροτέσκο φάντασμα που κυκλοφορεί στις σελίδες του, ενοχλητικά έως και επικίνδυνα παιχνιδιάρικο, διαφέρει εντελώς από το αρχετυπικό του κλασικό πρότυπο, καθώς δεν προέρχεται από τον «Αλλο Κόσμο», δηλαδή από τον κόσμο των νεκρών, αλλά μάλλον από το ρεαλιστικό περιβάλλον της σύγχρονης επιστημονικής φαντασίας.

Συγκεκριμένα είναι ένα παραμορφωμένο αντίγραφο του σκανταλιάρη πράσινου Αρειανού, κάτι μεταξύ καλικάντζαρου, ξωτικού και δαιμόνιου, που δημιούργησε ο Αμερικανός συγγραφέας Φρέντρικ Μπράουν στο μυθιστόρημά του «Εξω οι Αρειανοί» (1955).

Είναι, δηλαδή, ένα εξωγήινο πλάσμα που, όπως ο ομογάλακτος Αρειανός αδελφός του, σηματοδοτεί με τη συμβολική εμφάνισή του στο προσκήνιο της ιστορίας την αποκάλυψη ενός προβλήματος. Το γενικευμένο χάος εδώ, που επικρατεί στη Γη και που ξεκινά από τη διαλυμένη οικογένεια και φτάνει μέχρι την αποσύνθεση της κρατικής εξουσίας.

Υπό αυτήν την έννοια, βρίσκει πρόσφορο έδαφος να κινηθεί ελεύθερα, εφόσον δεν συναντά αντιστάσεις, και να διασκεδάσει την ανία του. Το γεγονός αυτό, ωστόσο, λειτουργεί αποκρυπτογραφικά, αφού έτσι δίνεται η ευκαιρία στο συγγραφέα να εντοπίσει και να επισημάνει τις πληγές του παγκόσμιου οργανισμού, αιτίες των οποίων είναι ο εγκληματικός εφησυχασμός, η αποχαυνωτική μακαριότητα και η απώλεια ενός ανθρωπισμού. Από τις εν λόγω «ασθένειες» δεν πάσχει μόνο το άτομο, αλλά, όπως είναι φυσικό επόμενο, και η ομάδα και η ανθρωπότητα γενικότερα, με αποτέλεσμα η νόσος να διαβρώνει αργά, αλλά σταθερά το ήδη τρωτό σώμα της, να επιφέρει ολέθριες επιπτώσεις πάνω στον ανθρώπινο και περιβαλλοντικό παράγοντα.

Η συμβολική «εισβολή» του «φαντάσματος» με την αναρχική, ανατρεπτική συμπεριφορά του δεν αποσκοπεί μόνο στην υπόδειξη, αλλά κυρίως στην καταγγελία των αιτιών που δημιουργούν το πρόβλημα. Ο μύθος του έργου είναι ενδεικτικός.

Σε μια μικρή αμερικανική πόλη (γιατί όχι γαλλική, αφού ο συγγραφέας είναι Γάλλος), μικρογραφία της παγκόσμιας κοινότητας, εμφανίζονται ξαφνικά οι Αόρατοι, που αναστατώνουν και αποδιοργανώνουν τους πάντες και τα πάντα. Αποκορύφωμα του παραλόγου κλίματος, της χαώδους κατάστασης και της διασάλευσης της τάξης, η επανάσταση των ζώων εναντίον του ανθρώπου (το εύρημα ατόφιο, αλλά κατάλληλα παραλλαγμένο, από το μυθιστόρημα του Τζον Οργουελ «Η φάρμα των ζώων», 1945).

Το γεγονός θα ενεργοποιήσει την καθυστερημένη αφύπνιση του ανθρώπου, αλλά, κυρίως, θα αποκαλύψει τον απομονωτισμό του, την κενότητά του και την πλήρη αλλοτρίωσή του, το άνυδρο, αποξηραμένο τελικά εσωτερικό τοπίο του, το διαβρωμένο από πλήθος φοβίες, φαντασιώσεις και δεισιδαιμονίες. Μόνο ελπιδοφόρο στοιχείο μέσα σ' αυτή τη ζοφερή ατμόσφαιρα, η δεκατετράχρονη Πέγκι Σου, δυναμικό σύμβολο του επερχόμενου «νέου γυναικείου κόσμου» που θα αναδυθεί μέσα από τα ερείπια του παλιού. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι είναι η μόνη που «βλέπει» τους «αόρατους» εισβολείς, χάρη στα «μαγικά» γυαλιά από εξωγήινο κρύσταλλο, γεγονός που της επιτρέπει να τους μελετήσει και να εντοπίσει την αχίλλειο πτέρνα τους.

Εντυπωσιακό το μυθιστόρημα του Γάλλου συγγραφέα, εκτυλίσσεται με κινηματογραφική ενάργεια, θυμίζοντας περισσότερο σενάριο παρά πεζογράφημα. Οι εικόνες διαδέχονται με ταχύτητα η μία την άλλη, με τα διάφορα πρόσωπα που τις υποστηρίζουν να είναι χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι της ανθρώπινης κοινότητας. Η ιστορία του, ωστόσο, δεν αποφεύγει την υπερβολή, την εκζήτηση και τη γραφικότητα, γεγονός που της στερεί την αληθοφάνεια. Κατορθώνει, όμως, μέσα από το σουρεαλιστικό έως και εξωφρενικό μύθο της, να μεταδώσει το μήνυμά του συγγραφέα της: «Επαγρυπνείτε και μην εφυσυχάζετε, διότι ο κίνδυνος καραδοκεί παντού. Ακόμη και μέσα στον ίδιο τον εαυτό σας». Αυτόν ακριβώς τον κίνδυνο και τις επιπτώσεις της εισβολής του σχεδιάζει παραστατικότατα ο Σ.Μ., επιτυγχάνοντας να καταστήσει συμμέτοχο στα δρώμενα -και στο πρόβλημα- τον αναγνώστη του. Είναι και η πραγματική αρετή του βιβλίου.



ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 21/06/2002