Η τυραννία της μεταμέλειας

Η ευρωπαϊκή ήπειρος, τουλάχιστον η δυτική, ζει μες στο μαρτύριο της μεταμέλειας. Αναμασά τα παλιά της εγκλήματα: τους πολέμους, τους θρησκευτικούς διωγμούς, τη δουλεία, την αποικιοκρατία, τον φασισμό, τον κομουνισμό. Αυτή είναι η θέση του Πασκάλ Μπρυκνέρ για τον οποίο ετούτη η μεταμέλεια είναι μονής κατεύθυνσης, δεν την απαιτούμε από άλλους πολιτισμούς, από άλλα καθεστώτα, τα οποία «τυλίγονται μες στην αγνότητά τους για να μπορούν να μας κατηγορούν ακόμα καλύτερα.» Γιατί η Ευρώπη εγκατέλειψε το κριτικό πνεύμα, που αποτελεί το σήμα κατατεθέν της από την εποχή του Διαφωτισμού, για να βυθιστεί στον μαζοχισμό; Ποιες είναι οι επιπτώσεις αυτής της «Τυραννίας της μεταμέλειας»; Γιατί οι Ευρωπαίοι έχουν την τάση να ξεχνούν πως ναι μεν γέννησαν τέρατα, αλλά ταυτόχρονα γέννησαν και θεωρίες και μεθόδους που επιτρέπουν την κατανίκηση αυτών των τεράτων; Γιατί ξεχνούν πως η Ευρώπη, και μόνο αυτή, αγωνίστηκε να ξεπεράσει τη βαρβαρότητά της;


«(...) Ολόκληρος ο κόσμος μάς μισεί και με το δίκιο του: αυτή είναι η πεποίθηση μιας μεγάλης μερίδας Ευρωπαίων, τουλάχιστον στη Δύση. Πράγματι, από το 1945, η ήπειρός μας κατατρύχεται από το μαρτύριο της μεταμέλειας. Μηρυκάζοντας τις περασμένες βδελυγμίες της, τους πολέμους, τις θρησκευτικές διώξεις, τη δουλεία, τον ιμπεριαλισμό, τον φασισμό, τον κομμουνισμό, δεν βλέπει μέσα στη μακρόχρονη ιστορία της παρά μια σειρά από σκοτωμούς και λεηλασίες που κατέληξαν στις δύο παγκόσμιες συρράξεις, δηλαδή σε μία ενθουσιώδη αυτοκτονία (...)



(...) Πράγματι, σπάνια έχουμε δει όλες τις ελίτ μιας ηπείρου να ασπάζονται με τόσο ενθουσιασμό την υπόθεση της ενοχής, μέχρι το σημείο να επωμίζονται τα σφάλματα των άλλων, να δηλώνουν εθελοντικά ένοχοι για τις πιο μακρινές καταστροφές. (...)



(...) Μέσα σ’ αυτό τον νοσηρό μηρυκασμό τα ευρωπαϊκά έθνη ξεχνούν πως αυτά και μόνο αυτά προσπάθησαν να ξεπεράσουν τη βαρβαρότητά τους και να αποστασι-οποιηθούν από αυτή κατασκευάζοντας έναν κόσμο ειρήνης και ευμάρειας. Αναμφί-βολα, η Ευρώπη έχει γεννήσει τέρατα: ταυτόχρονα γέννησε και θεωρίες που μας βοηθούν να σκεφτόμαστε και να καταστρέφουμε τα τέρατα (...)»

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΚΡΙΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

(…) η έκκληση του Μπρυκνέρ για μια υπερατλαντική προσέγγιση που θα περιόριζε τους κινδύνους του αμερικανικού δημοκρατικού μεσσιανισμού και θα ξανάδινε στην Ευρώπη την εμπιστοσύνη στον εαυτό της, ανοίγει μια συζήτηση μεγάλου ενδιαφέροντος που αναμφίβολα θα έχει για θέμα της το μέλλον της Δύσης.

(Polemia - Odier Cenat de L’ Herm)

(…) στην Τυραννία της μεταμέλειας, ο Πασκάλ Μπρυκνέρ ξανανοίγει τον φάκελο του δυτικού μίσους κατά του εαυτού. Ο φάκελος αυτός έχει μεγαλώσει ακόμα περισσότερο περιλαμβάνοντας επανααναγνώσεις της αποικιοκρατίας, το φαινόμενο του «θυματικού ανταγωνισμού» όπου ο κάθε «κολασμένος της γης» θα μπορούσε να απαιτήσει επανόρθωση, την επανάκαμψη των θρησκευτικών ιδεολογιών, και συγκεκριμένα του ισλαμισμού, που πιστεύουν πως μπορούν να ξεφύγουν από τη μακρά δυτική παράδοση της ελεύθερης σκέψης και της κριτικής των δογμάτων. (...)

(Lire – Mark Riglet)

Με την Τυραννία της μεταμέλειας, ένα δοκίμιο για τον δυτικό μαζοχισμό, ο Π. Μπρυκνέρ συνεχίζει την κριτική του ενάντια στις ιερεμιάδες για τα «εγκλήματα της Δύσης», και χώνει το νυστέρι του ακόμα πιο βαθιά όταν συνηγορεί υπέρ της παγκοσμιότητας του Διαφωτισμού. Επειδή ο μαζοχισμός, για τον οποίο μας μιλάει ο Μπρυκνέρ, δεν είναι μονάχα η υπερβολική μεταμέλεια, την οποία ο συγγραφέας χαρακτηρίζει ως «παθολογία του χρέους», είναι επίσης και μια τάση άρνησης των δημοκρατικών και φιλελεύθερων παραδόσεών μας. Για τον Μπρυκνέρ, οι ευρωπαϊκές ελίτ απλώς δεν έχουν πια το θάρρος να διαχειριστούν την πολιτική και ηθική κληρονομιά τους. Και συγκεκριμένα απέναντι στην πίεση που προέρχεται από ένα μουσουλμανικό κόσμο που οι ηγέτες του καλούν διαρκώς τους δυτικούς να κάνουν την αυτοκριτική τους, αλλά δεν λένε λέξη για τα εγκλήματα που έγιναν εν ονόματι του Ισλάμ, όπως για παράδειγμα η σφαγή των Βερβέρων ή το δουλεμπόριο με τους νέγρους, που προηγήθηκε του δουλεμπορίου που έκαναν οι Ευρωπαίοι, και συνεχίστηκε για πολύ περισσότερο χρόνο: στη Μαυριτανία καταργήθηκε μόλις το 1980!
Οι βεβαιότητες περιορίζουν τον διάλογο. Είναι αδύνατον να αναπτυχθεί ένας πραγματικό διάλογος, λέει ο Μπρυκνέρ, δίχως την αμοιβαία αυτοκριτική. «Αυτή η διαδικασία της αμφισβήτησης παραμένει προς πραγμάτωση για το Ισλάμ, που διακατέχεται από τη βεβαιότητα πως είναι η τελευταία αποκαλυφθείσα θρησκεία, συνεπώς η μόνη αυθεντική, η κατέχουσα το Βιβλίο που το υπαγόρευσε ο Θεός απευθείας στον προφήτη του. Δεν θέλει να είναι ο κληροδόχος των προηγούμενων ομολογιών, αλλά ο διάδοχος που τις ακυρώνει για πάντα. Η ημέρα που οι επικεφα-λής του θα αναγνωρίσουν τον κατακτητικό και επιθετικό χαρακτήρα της πίστης τους, θα ζητήσουν συγνώμη για τους ιερούς πολέμους που διεξήγαγαν εν ονόματι του Κορανίου, για τις θηριωδίες εναντίον των απίστων, των αποστατών, των ασεβών και των γυναικών, καθώς και για τις τρομοκρατικές επιθέσεις που εξευτελί-ζουν το όνομα του Θεού, θα είναι μία ημέρα προόδου και θα συντελέσει στο να διαλυθεί η εύλογη καχυποψία πολλών λαών απέναντι σε αυτόν τον θυσιαστικό μονοθεϊσμό».

(Le Figaro – Paul-Francois Paoli)

(…) Καυστικό ύφος, προκλητική γραφή, καίριος προβληματισμός, να ένα βιβλίο πολύ σημαντικό σχετικά με τα θέματα που μας απασχολούν σήμερα.(...)

Le Monde des Livres

(…) Με μια εξαίσια γραφή, όλο καυστικότητα και διαύγεια, ο Πασκάλ Μπρυκνέρ επιτίθεται σε όλους τους δαίμονες που μας κατατρώνε. Ένα παιχνίδι της σφαγής, από το οποίο δεν γλιτώνει κανένας. (...)

Elle

(…) Χρειάζονται γερά νεύρα για να γράψεις περί Ισλαμισμού δίχως περιφράσεις, να καταγγέλλεις τόσο άμεσα και ξεκάθαρα, όπως κάνει ο Πασκάλ Μπρυκνέρ στο τελευταίο του δοκίμιο, την τύφλωση ορισμένων διανοουμένων απέναντι σε κράτη ή λαούς που δηλώνουν αγνοί και άμωμοι για να μπορούν να κατηγορούν πιο άνετα τη Δύση. Ο συγγραφέας, ο οποίος μελετά αυτά τα θέματα εδώ και είκοσι πέντε χρόνια, απευθύνεται στους ομοίους του με μια τρομακτική δύναμη πειθούς. Τα επιχειρήματά του έχουν στέρεες βάσεις, τα παραδείγματα που μας προβάλλει είναι ανησυχητικά. Δεν μπορούμε να κλείσουμε αυτό το βιβλίο δίχως να προβληματιστούμε για ένα σωρό πράγματα. Και προφανώς αυτή ήταν και η επιδί-ωξη του συγγραφέα. (...)

Epok

(…) Αυτό το τονωτικό δοκίμιο που θα τροφοδοτήσει ένα σωρό πολεμικές και θα εξοργίσει ουκ ολίγους, έχει γραφεί από ένα στυλίστα, ένα μαχητικό συγγραφέα που υπογράφει σελίδες αστραποβόλες, υποστηριγμένες από μια στέρεη ιστορική και φιλοσοφική κουλτούρα. (...)

La croix

Κριτική:

Ευρωπαϊκός μαζοχισμός

Ο ΠΑΣΚΑΛ ΜΠΡΥΚΝΕΡ ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ
ΜΑΖΟΧΙΣΜΟ: Η ΕΥΡΩΠΗ ΕΓΚΑΤΕΛΕΙΨΕ ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ.
ΒΥΘΙΖΕΤΑΙ ΣΤΗΝ «ΤΥΡΑΝΝΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΕΛΕΙΑΣ». ΝΙΩΘΕΙ ΟΤΙ
ΧΡΩΣΤΑΕΙ ΠΑΝΤΟΥ. ΣΤΟΥΣ ΙΣΛΑΜΙΣΤΕΣ, ΣΤΟΥΣ ΑΦΡΙΚΑΝΟΥΣ,
ΣΤΟΥΣ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΙΟΥΣ. ΕΝΑ ΔΟΚΙΜΙΟ ΠΟΥ ΥΠΟΝΟΜΕΥΕΙ ΤΑ
ΠΑΝΤΑ- ΚΥΡΙΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ. ΕΝΑΣ ΟΡΓΙΛΟΣ
ΣΤΥΛΙΣΤΑΣ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΣ, ΠΟΥ ΚΑΝΕΙ ΤΟ ΑΣΠΡΟ ΜΑΥΡΟ

O Πασκάλ Μπρυκνέρ (Παρίσι, 1948) είναι μυθιστοριογράφος και δοκιμιογράφος. Έγινε παγκοσμίως γνωστός με το μυθιστόρημα Τα μαύρα φεγγάρια του έρωτα, ένα βιβλίο που έγινε σημαία για πολλούς νέους, οι οποίοι μέσα από αυτό εννόησαν τη σαδομαζοχιστική βάση της ερωτικής σχέσης. Ο Μπρυκνέρ έχει βραβευτεί και ως μυθιστοριογράφος και ως δοκιμιογράφος. Τα Μαύρα φεγγάρια του έρωτα μάλλον δεν αντέχουν σε δεύτερη ωριμότερη ανάγνωση, όπως πολλά ομοειδή μυθιστορήματα που στον καιρό τους έκαναν μπαμ, όμως εξακολουθούν να προκαλούν αναγνωστικές αναμνήσεις σε αρκετούς σαραντάρηδες- και βάλε.
Η Τυραννία της μεταμέλειας. Δοκίμιο πάνω στον δυτικό πολιτισμό είναι ένα κείμενο γραμμένο με σπινθηροβόλα καυστικότητα, εξοργιστικές συνεπαγωγές, ταχυδακτυλουργικούς συλλογισμούς. Ο Μπρυκνέρ κηρύσσει ανένδοτο πόλεμο. Δεν αρκείται στην είρωνα υπονόμευση. Κάνει τον άκρατο συντηρητισμό στυλ. Η ανάπτυξη της αρχικής σκέψης, που επανέρχεται ως στημονικός λόγος σε όλο το βιβλίο, πραγματοποιείται με επικαλύψεις και επαναλήψεις, οι οποίες αρκετά συχνά κουράζουν τον αναγνώστη.
Στο τέλος κάθε κεφαλαίου παρεμβάλλονται εμβόλιμα κείμενα. Εκτενείς σημειώσεις του συγγραφέα διευκρινίζουν απόψεις, γεγονότα, πρόσωπα και πράγματα.
Βασική σκέψη που διατρέχει το δοκίμιο είναι η αυτομαστίγωση της Ευρώπης για όσα έχει κάνει- και όσα δεν έχει κάνει. Η διάκριση σε δύο Δύσεις: μία «καλή», η Δύση της γηραιάς και κουρασμένης Ευρώπης που «λουφάρει και σωπαίνει» και μία κακή, η Δύση των ΗΠΑ, «που επεμβαίνει και ανακατεύεται στα πάντα».
Ο Μπρυκνέρ χρονολογεί το «μαρτύριο της μεταμέλειας» από το 1945 και εξής. Σημειώνει καυστικά ότι «ο αντιδυτικισμός είναι μια ευρωπαϊκή παράδοση που πάει από τον Μονταίνι στον Σαρτρ και ενσταλάζει τον σχετικισμό, την αμφιβολία μέσα σε μια ήρεμη συνείδηση που είναι σίγουρη για τον εαυτό της» (σ.23). Η επίκριση του συστήματος απορρέει από το ίδιο το σύστημα.
Γιατί η Ευρώπη μπορεί να έχει γεννήσει τέρατα, όμως ταυτόχρονα γέννησε και τις θεωρίες που μας βοηθούν να αντιλαμβανόμαστε και να καταστρέφουμε τα τέρατα.
Το ενοχικό σύμπλεγμα της Ευρώπης, κατά τον Μπρυκνέρ, αναπτύσσεται απέναντι σε Αφρικανούς, Παλαιστίνιους, Ισλαμιστές. Το διαφορετικό γίνεται ιερό και απαραβίαστο. Οι άλλοι, οι ξένοι, γίνονται αθώοι και οι δικοί μας, οι Ευρωπαίοι, ένοχοι για τα πάντα. Άλλωστε, «η δυστυχία προσφέρει ένα πεπρωμένο. Μονάχα εκείνη (...) μάς ενθρονίζει στην καινούργια αριστοκρατία των απόκληρων» (σ. 148).

Σοφία Νικολαΐδου, www. snikolaidou.gr, Τα Νέα, 29/9/2007