Μισή ζωή

Σε μια γωνιά της Ινδίας, ο πατέρας του Γουίλι Τσάντραν ζούσε σε σύγκρουση με τον κόσμο -ονειρευόταν μεγαλεία, ζούσε όμως την άθλια ζωή που του καθόρισε η καταγωγή του. Σε μια προσπάθεια να αψηφήσει το παρελθόν, παντρεύεται μια γυναίκα κατώτερης κάστας.
Από αυτή τη δυστυχισμένη ένωση γεννιέται ο Γουίλι Τσάντραν, παράδοξα όμοιος με τον πατέρα του. Ο Γουίλι, με αφέλεια, λαχταράει να βρει κάτι που θα τον τοποθετήσει μέσα αλλά κι έξω από τον κόσμο. Έτσι καταφεύγει στην Αγγλία, στην κοινότητα των μεταναστών του μεταπολεμικού Λονδίνου.
Στην ολοκλήρωση που αναζητάει εναγώνια, ίσως τον οδηγήσει η πρώτη του επαφή με τον έρωτα. Η γυναίκα του, η Άννα, τον πηγαίνει στην πατρίδα της, κάποια προτογαλική αποκία της Αφρικής, μια χώρα με αδίστακτους επιχειρηματίες και τις απογοητευμένες γυναίκες τους, που ζουν όλοι μες στην αβεβαιότητα των τελευταίων ημερών της αποικιοκρατίας.
Ένα συγκλονιστικό έργο σπάνιας ευαισθησίας, γραμμένο αριστοτεχνικά και με αίσθηση του χιούμορ. Περιγράφοντας τους χωρίς συναισθηματικό ανίκρισμα έρωτες, παρατηρώντας τις ανολοκλήρωτες, μισές ζωές μας, ο Β. Σ. Νάιπολ φωτίζει με μοναδικό τρόπο μια άλλη όψη της ζωής που μοιραζόμαστε όλοι.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Το τελευταίο μυθιστόρημα του Β. Σ. Νάιπολ Μισή ζωή πυροδότησε όλο το φάσμα των συζητήσεων και ανησυχιών στον λογοτεχνικό χώρο από τον περασμένο Αύγουστο που κυκλοφόρησε το βιβλίο. Το Νομπέλ Λογοτεχνίας 2001 δεν είχε ακόμη ανακοινωθεί. Ο Νάιπολ βεβαίως είχε ήδη ανοιχτούς λογαριασμούς με πολλούς συγγραφείς και κριτικούς. Αυτοβιογραφικός τις περισσότερες φορές στα έργα του, ο Νάιπολ παρουσιάζει το μετέωρο βήμα ενός ανθρώπου στη βεράντα ενός κόσμου που γκρεμίζεται. Ενας διάλογος άνοιξε στον βρετανικό κυρίως Τύπο με επίκεντρο τον Νάιπολ, τον άνθρωπο που έχει δηλώσει ότι δεν τον τιμά να τον συγκρίνουν με τον Ντίκενς και τον Οργουελ.

Ο Τζον Κάρεϊ στους «Sunday Times» διέκρινε ότι ο Νάιπολ έχει την ίδια μαεστρία στην ειρωνεία με τον Βολταίρο. Ο Εντουαρντ Σαΐντ, από τη δική του πλευρά, κατηγόρησε τον Νάιπολ ότι είναι απαξιωτικός απέναντι στον οριενταλισμό, ότι παρουσιάζει την Αφρική και τους πολιτισμούς της πρωτόγονους, βάρβαρους και αμαθείς απέναντι στη φωτισμένη Δύση. Ο Πολ Θερού, πρώην φίλος και ομότεχνος του Νάιπολ, διάσημος ταξιδιωτικός συγγραφέας κι αυτός, ο οποίος είχε κάποτε δηλώσει ότι ο Β. Σ. Νάιπολ είναι ίσως «ο μόνος συγγραφέας σήμερα χωρίς ίχνη επιρροής», άλλαξε γνώμη. Αφότου η φιλία τους είχε γίνει κομμάτια πριν από την ανακοίνωση του Νομπέλ 2001, ο Θερού εξαπέλυσε τη χειρότερη επίθεση που θα μπορούσε να κάνει στον πρώην συνοδοιπόρο σε ολοσέλιδο δημοσίευμα στον «Guardian» της 1ης Σεπτεμβρίου. Σε αυτό ο Θερού ξεσκέπασε μια σειρά αδυναμίες του Νάιπολ, αποκρούοντας συγχρόνως όλες τις προηγούμενες επιθέσεις που είχε κάνει ο Νάιπολ εναντίον ομοτέχνων τους. Ο Νάιπολ παρουσιάζεται στο δημοσίευμα σαν πεινασμένο λιοντάρι που καταβροχθίζει όποιον πέσει στον λάκκο του.

Σύμφωνα με το κατηγορητήριο του Θερού, ο Νάιπολ είχε πριν από τρία χρόνια δηλώσει ρητώς ότι δεν σκοπεύει να γράψει άλλο μυθιστόρημα διότι το θεωρεί είδος νεκρό. Πριν από δύο χρόνια δήλωσε δημοσίως ότι πιέζεται από τους εκδότες του να γράψει νέο μυθιστόρημα. Και ένα μήνα πριν από την εμφάνιση του νέου μυθιστορήματός του, δηλαδή της Μισής ζωής, ο Νάιπολ χωρίς λόγο και αφορμή έψεξε τα έργα και τις υπολήψεις των Ε. Μ. Φόρστερ, Τζέιμς Τζόις, Καρόλου Ντίκενς, Σταντάλ, Τζ. Μ. Κέινς και Γουόλε Σογίνκα, χωρίς καν να τεκμηριώσει τις κρίσεις του. Ποιος ο λόγος; Σκόπευε, κατά την εκτίμηση του Θερού, να αποδείξει σύντομα ότι το δικό του βιβλίο ξεπερνά αυτούς τους συγγραφείς και τα έργα τους. Πρόκειται για τακτική του Νάιπολ, ενός συνειδητοποιημένου συγγραφέα, πριν από την έκδοση κάθε βιβλίου. Λειτουργεί σαν τον μποξέρ που ξεσπάει σε καυχησιολογίες και απειλές πριν από έναν κρίσιμο αγώνα.

«Διαβάστε τον» ήταν η τελευταία πρόταση του κριτικού Jason Cowley στον «Observer» της 26ης Αυγούστου 2001. «Χωρίς το όνομα του Νάιπολ στο εξώφυλλο το βιβλίο θα είχε απορριφθεί αστραπιαία από τον εκδότη. Με το όνομα πάνω η τροχιά του είναι προδιαγεγραμμένη: σπουδαίες κριτικές, φτωχές πωλήσεις και ένα λογοτεχνικό βραβείο» κατέληγε ο Θερού μία εβδομάδα αργότερα. Οντως ακολούθησε η απονομή του Νομπέλ και τα πνεύματα προσωρινά ησύχασαν. Το Νομπέλ πάντως δεν είχε εμποδίσει προ ετών τον Νάιπολ να ψέξει τον προγενέστερο νομπελίστα νιγηριανό συγγραφέα Γουόλε Σαγίνκα για συμμόρφωση με το δυτικό πνεύμα.

Τι παρουσιάζει λοιπόν ο Νάιπολ στη Μισή ζωή; Η αφήγηση παρακολουθεί τα τρία κομμάτια της ζωής ενός ανθρώπου που καταλήγει να είναι στο τέλος του βιβλίου 41 ετών με άγνωστο μέλλον. Ο ήρωας του βιβλίου, ο Γουίλι, έχει γεννηθεί σε ένα κρατίδιο της αποικιοκρατούμενης Ινδίας. Είναι γιος ενός μορφωμένου βραχμάνου που έχει συγκεκριμένες απαιτήσεις από αυτόν, στο πλαίσιο της τάξης τους. Ακόμη και στον γενέθλιο τόπο του ο Γουίλι είναι απόβλητος της κοινωνίας γιατί έχει επιλέξει να παντρευτεί μια γυναίκα της κατώτατης κάστας ως ένδειξη προσωπικής εξέγερσης και θυσίας. Στο δεύτερο μέρος της ζωής του ο Γουίλι βρίσκεται στον μετα-αποικιοκρατικό κόσμο, στο πολύχρωμο, γεμάτο μετανάστες Λονδίνο, με τα μποέμικα πάρτι και τις διαδοχικές γνωριμίες.

Εκεί ξεκινά ο Γουίλι και τη συνεργασία του με το BBC, λίγο προτού αρχίσουν οι διαδηλώσεις στο Νότινγκ Χιλ και αλλάξει το κλίμα. Για άλλη μία φορά ο φιλόδοξος συγγραφέας νιώθει ένας παρίας. Είναι ξένος σε μια κοινωνία όπου περνά απαρατήρητος. Στο τρίτο μέρος της ζωής του βρίσκεται σε μια χώρα στην ανατολική ακτή της Αφρικής που δεν κατονομάζεται αλλά είναι ολοφάνερα η Μοζαμβίκη, μια πορτογαλική αποικία. Εκεί καταλήγει ακολουθώντας τη φίλη του Αννα, πορτογαλέζα «δεύτερης διαλογής» (με παππού Αφρικανό), με την οποία ανακαλύπτει τον έρωτα, για να απελευθερωθεί πια τελικώς στα αφρικανικά πορνεία. Και στην Αφρική όμως αντιμετωπίζεται ως μη Αφρικανός, μη Ινδο-πορτογαλέζος, αλλά μάλλον ως «ο Λονδρέζος της Αννας», δηλαδή ο κανένας. Η χώρα ζει στο δικό της χάος. Οι μαχητές του απελευθερωτικού στρατού έχουν αποκτήσει δύναμη και οι Πορτογάλοι ετοιμάζονται να εγκαταλείψουν τη χώρα. Ενας ακόμη εμφύλιος πόλεμος είναι προ των πυλών. Το βιβλίο τελειώνει με όλα τα διλήμματα της ύστερης αποικιακής πραγματικότητας ανοιχτά: Πού να πάει κανείς χωρίς την αίσθηση ότι παίρνει φόρα για να πέσει στο κενό;

Ο Νάιπολ απορρίπτει τον λογιωτατισμό της εκπαίδευσης στα χρόνια της αποικιοκρατίας, παρωδεί τις ενδείξεις ευπιστίας εκ μέρους των συμπατριωτών του, δείχνει την αδυναμία των πρώην υπηκόων να ξαναφτιάξουν τις κοινωνίες τους μετά την απελευθέρωση, μιλάει για την αποξένωση όσων έμειναν χωρίς πατρίδα. Μπορεί να πει κανείς ότι αυτά αφορούν τους μετανάστες των πρώην αποικιοκρατικών χωρών - τις δικές τους ανολοκλήρωτες ζωές. Ας σημειώσουμε ωστόσο ότι ο Νάιπολ είναι ο μόνος από τους σημερινούς διάσημους βρετανούς συγγραφείς της Κοινοπολιτείας που δεν ανατράφηκε σε μια ενσωματωμένη υψηλή κοινωνία του μετα-αποικιοκρατικού κόσμου. Ξεκίνησε από μια μικρή κάστα Ινδών, από το τίποτα, και από αυτή την άποψη μπορεί να συγκριθεί μάλλον με τον Σέιμους Χίνι, τον άλλον νομπελίστα με την αγροτική καταγωγή. Εκείνο που σταθερά διακρίνει τον Νάιπολ στην πορεία του ανά τον κόσμο είναι το κριτικό πνεύμα του και - για να θυμηθούμε και τον Θερού - η οργή που νιώθει πάντα για τους άλλους, ποτέ για τον εαυτό του.



ΜΑΙΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 24-02-2002