Η άμυνα του Λούζιν

Πολύ δυνατό βιβλίο. Ο Ναμπόκοφ εδώ δείχνει ότι μπορεί να σταθεί άνετα δίπλα στους μεγάλους Ρώσους συγγραφείς. Ίσως το καλύτερο έργο του συγκεκριμένου συγγραφέα. Καλή η μετάφραση, εξαιρετική η έκδοση σε πολύ καλή τιμή.

ΣTΟ ΣKAKI YΠAPXΟYN AMYNEΣ: IΣΠANIKH, ΓAΛΛIKH, PΩΣIKH... EKEINH ΠΟY EΠINΟHΣE Ο BΛANTIMIP NAMΠΟKΟΦ ΣTΟ MYΘIΣTΟPHMA «H AMYNA TΟY ΛΟYZIN», EINAI ΦTIAΓMENH ΓIA THN ΠAPTIΔA THΣ ZΩHΣ. THΣ ZΩHΣ TΩN ΣKAKIΣTΩN, TΩN MΟNAXIKΩN ΠAIΔIΩN KAI TΩN EMIΓKPEΔΩN.

Το σκάκι είναι τέχνη ζηλόφθονη. Ζητάει από τους εραστές της απόλυτη πίστη και αφοσίωση. Συχνά ζητάει και κάτι παραπάνω: την ίδια την ύπαρξη του σκακιστή, την αυτοκατάργησή του, την απορρόφηση από τη σκακιέρα-σύντροφο, την εμπλοκή σε ένα παιχνίδι που δεν έχει παρά μόνο ένα αποτέλεσμα: την ήττα.

Ο Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ ξέρει καλά αυτή την αυτοχειριακή διαδικασία. Ξέρει ότι όσοι μαγευτούν από τη Σειρήνα, πρέπει να έχουν τη δύναμη ενός Οδυσσέα για να μείνουν νηφάλιοι. Διαφορετικά σταθμεύουν σ αυτό το τετράγωνο νησί, όπου μπορεί να μείνουν εγκλωβισμένοι για πάντα. H «?μυνα του Λούζιν» είναι διαποτισμένη από αυτές τις αλήθειες, διότι ο Ναμπόκοφ είχε κάποτε μαγευτεί, σε βαθμό που να ταλαιπωρεί για καιρό το μυαλό του με τη σύνθεση ενός σκακιστικού προβλήματος (μερικά προβλήματά του έμειναν κλασικά), από αυτά που διακηρύσσουν στις στήλες των εφημερίδων: «παίζουν τα λευκά και κάνουν ματ σε τρεις κινήσεις». Και τώρα που το σημαντικό σκακιστικό του μυθιστόρημα κυκλοφορεί ξανά από το Μεταίχμιο (είχε βγει άλλοτε και από το Δελφίνι), συνειδητοποιεί ότι αυτό το βιβλίο του 1930, δεν έχει χάσει ίχνος από τη φρεσκάδα του.

Τραύματα

Παρακολουθούμε τη ζωή του Λούζιν (δεν είναι υπαρκτό πρόσωπο) από τα πρώτα του βήματα στη ζωή. Μικρό παιδί ζει στην Αγία Πετρούπολη τον χειμώνα και λίγο έξω από την πόλη, στην εξοχική κατοικία της οικογένειάς του, το καλοκαίρι. Μαθητής σιωπηλός, με άρνηση κοινωνικής ζωής, με τραύματα από τα πειράγματα των συμμαθητών. Ντρέπεται για τον πατέρα του που, παρότι λογοτέχνης, δεν ξέρει να τον πλησιάσει - ίσως γιατί είναι σχετικά μέτριος λογοτέχνης με μπόλικο διδακτισμό στη γραφή.

Στο ζατρίκιο τον μύησε η πατρική ερωμένη, που τύγχανε και θεία τού. Γρήγορα ο μικρός έγινε παιδί-θαύμα, εγκατέλειψε το σχολείο, ύστερα από λίγα χρόνια χρίστηκε υποψήφιος παγκόσμιος πρωταθλητής. H οικογένειά του είχε πια μεταναστεύσει στο Βερολίνο - λόγω Οκτωβριανής Επανάστασης. Το σκάκι ήταν η μόνη του απασχόληση, καμία άλλη απόχρωση δεν έσπαγε τη μαυρόασπρη μονοτονία του, σκεπτόταν κινήσεις συνεχώς, δεν νοιαζόταν για τίποτα το καθημερινό και οι πόλεις που εναλλάσσονταν στους προορισμούς του δεν είχαν παρά την ίδια γεύση ξενοδοχείου και σκακιστικής λέσχης.

Παντρεύτηκε χωρίς πουθενά να φαίνεται σαρκικό ενδιαφέρον και οι γονείς της κοπέλας - αλλά και η ίδια - προσπάθησαν να τον αποτραβήξουν από το πάθος του, εκμεταλλευόμενοι έναν νευρικό κλονισμό του ύστερα από κρίσιμη παρτίδα. H ζωή του ξανάρχισε απ την αρχή. Μέχρι που ένιωσε ότι είχε εμπλακεί στον ίδιο συνδυασμό κινήσεων που τον έριξε κάποτε στην αγκαλιά του σκακιού. Εξοχικό, πόλη, σχολείο. Σαν να έπαιζε στη ζωή του μια παρτίδα με άγνωστο αντίπαλο, μια παρτίδα με την ίδια του τη μοίρα...

Όχι για ειδικούς

Το μυθιστόρημα του Ναμπόκοφ δεν είναι για ειδικούς. Το φόντο αφηγείται τη δική του ζωή στην προεπαναστατική Πετρούπολη και μετά στην εξορία. Ο κόσμος των Ρώσων εμιγκρέδων αναπλάθεται με ευκρίνεια, κυρίως χάρις την παροιμιώδη περιγραφική ικανότητα του συγγραφέα. Σε ένα απολαυστικό δισέλιδο, γίνεται - ήδη το 1932! - κριτική στο σοβιετικό σύστημα που και σήμερα θα ίσχυε απολύτως. Και το σκάκι δεν θα ήταν παρά ένα άλλοθι, αν από τη φύση του δεν ήταν τόσο κυριαρχικό. Από τις ποικίλες όψεις του πνευματικού αθλήματος, ο Ναμπόκοφ εστιάζει σε μία εκδοχή κορυφαίου σκακιστή, χωρίς να ανακατεύεται πολύ στον κόσμο των διεθνών αγώνων. Μεταχειρίζεται τον εκκεντρικό πρωταγωνιστή του με συμπάθεια - μεγαλύτερη από τον Τσβάιχ στη διάσημη νουβέλα του «ο σκακιστής» - και καταρρίπτει τον μύθο της εξυπνάδας των σκακιστών χωρίς να τους κατηγορεί για βλακεία. Το σκάκι είναι ένα σύστημα αύταρκες που διαποτίζει τον σκακιστή, επομένως ο παίκτης που αρκείται σε αυτό, στις υπόλοιπες εκφάνσεις της ζωής δεν επιδεικνύει βλακεία αλλά άγνοια. Φυσικά, δεν είναι αυτή η μοναδική εκδοχή σκακιστή. Εδώ όμως - όπως και στον Τσβάιχ - επιλέγεται η ακραία, για προφανείς λογοτεχνικούς σκοπούς. Θίγεται δε και το υπαρξιακό πρόβλημα των σκακιστών που δεν μπορούν να υπερασπιστούν κοινωνικά την τέχνη τους. Μια τέχνη με αρμονία και ομορφιά, αλλά αμφίβολη κοινωνική αναγνώριση (ακόμη και στη Ρωσία!), γιατί χρειάζεται μύηση για την παρακολούθησή της.

Ο συγγραφέας Μπαμπασάκης, πέρα από το γεγονός ότι έχει μεταφράσει και το «Mary» στις ίδιες Εκδόσεις, υπήρξε ιδανικός όχι μόνο για την ωραία γλώσσα του αλλά και γιατί γνωρίζει το ζατρίκιο, μεταφράζει με ακρίβεια τους σχετικούς όρους και παραθέτει επίμετρο για άλλους γνωστούς συγγραφείς που εμπνεύστηκαν απ αυτό.

MYTEPA, ΕΝΟΧΛΗΤΙΚΑ ΠΑΠΟΥΤΣΙΑ

«Με τη γωνία του ματιού του είδε τα πόδια των θεατών, κι ανάμεσά τους ένα ζευγάρι γυναικεία πόδια με γυαλιστερές φαιόχρωμες κάλτσες και γαλαζωπά παπούτσια, που του φάνηκαν ιδιαίτερα ενοχλητικά. Εκείνα τα πόδια προφανώς ανήκαν σε κάποια που δεν καταλάβαινε τίποτα από το σκάκι, κι αναρωτιόταν γιατί και πώς είχαν βρεθεί εκεί... Εκείνα τα μυτερά παπούτσια μ εκείνους τους φιόγκους στο πλάι τους θα ήταν καλύτερα να βαδίζουν ηχηρά σε κάποιο πεζοδρόμιο, όσο το δυνατόν πιο μακριά από κεί μέσα. Ενώ σταματούσε το ρολόι του, κατέγραφε μια κίνηση ή τοποθετούσε στο πλάι κάποιο κομμένο κομμάτι, δεν έπαυε να κοιτάζει λοξά εκείνα τα γυναικεία πόδια, και μονάχα ύστερα από μιάμιση ώρα, αφού κέρδισε την παρτίδα και σηκώθηκε, τεντώνοντας προς τα κάτω το γιλέκο του, είδε ο Λούζιν ότι εκείνα τα πόδια ανήκαν στη μνηστή του».

ΤΑ ΝΕΑ, 07-02-2004