Ο καθηγητής των αγγλικών ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Ο Κρίσνα, καθηγητής των αγγλικών στο Κολέγιο Άλμπερτ Μίσσιον, ζει μακριά από τη γυναίκα και την κόρη του. Όταν εκείνες αποφασίζουν να μετακομίσουν κοντά του, αρχικά τρομοκρατείται. Γρήγορα, όμως, θα ανακαλύψει τις χαρές της οικογενειακής ζωής. Αλλά η ευτυχία του δεν θα κρατήσει για πολύ...
Ο Νάραγιαν, μαγικός παραμυθάς του φανταστικού χωριού Μαλγκούντι, στο οποίο συμπυκνώνεται καθετί το ινδικό, πλάθει μια ιστορία για τον έρωτα και το θάνατο. Το τραγικό εναλλάσσεται με το ιλαρό, η φιλοσοφική διάθεση με το λυρισμό σ' ένα ανεκτίμητο βιβλίο που θα μας συντροφεύει για χρόνια.


Ο Νάραγιαν μου ξυπνάει αστείρευτη ευγνωμοσύνη γιατί μου χάρισε μια δεύτερη πατρίδα. Χωρίς αυτόν δεν θα μπορούσα ποτέ να μάθω τι σημαίνει να είσαι Ινδός.

Graham Greene

«Η μόνη αλήθεια της ζωής είναι η ανελέητη μοναξιά», γράφει, από την πλευρά του, ο Ρ. Κ. Ναραγιάν, μετατονίζοντας τη θλίψη τού κατά πολύ μεταγενέστερου, κατά πολύ διαφορετικού, αλλά ομόγλωσσου ομοτέχνου του Τζ. Μ. Κούτσι. Στο βιβλίο του «Ο καθηγητής των αγγλικών» παρακολουθούμε επίσης ένα συναισθηματικό, διανοητικό και πνευματικό ταξίδι· κι εδώ συμμεριζόμαστε μια εσωτερική περιπέτεια στο χείλος του τραγικού. Είναι το ταξίδι ενός συνηθισμένου καθηγητή των Αγγλικών, του νεαρού Κρίσνα, από την κανονικότητα στην πλήρη ανατροπή της, από την εξωτερικότητα στην εσωτερική αναζήτηση. Στην αρχή, ζει κι εργάζεται στο ίδιο σχολείο όπου κάποτε σπούδασε· στο τέλος, όμως, μιας μακράς πορείας παραιτείται, συνδέεται βαθιά με το ορφανό παιδί του και μαθαίνει να επικοινωνεί με τη νεκρή γυναίκα του. Από έναν τρόπο ζωής που ο ίδιος δεν θεωρούσε ικανοποιητικό, μεταβαίνει σε ένα νέο σύμπαν, κυριαρχημένο από αρχές που δίνουν νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη. Από την προβλεψιμότητα στο απρόβλεπτο, από τον ακαδημαϊκό κλειστό κόσμο στον πραγματικό κόσμο της ζωής και του θανάτου, από την ενήλικη στην παιδική ηλικία, από τη δυτική στην ανατολική νοοτροπία, ο Κρίσνα αλλάζει, αρχίζοντας να κατανοεί, σε εντυπωσιακό βάθος, τον εαυτό του και τους άλλους.

«p align="right">ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΧΙΝΑ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/06/2002

ΚΡΙΤΙΚΗ



Παρότι ο Ινδός Ρ.Κ. Ναραγιάν (1906-2001) τοποθετεί τα μυθιστορήματά του στην Ινδία, με ήρωες συμπατριώτες του που έζησαν τη βρετανική αποικιοκρατία ή τη μεταβατική περίοδο της ανεξαρτησίας που ακολούθησε, οι μελετητές του θεωρούν πως το ενδιαφέρον του για την πολιτική είναι περιορισμένο και η σύγκρουση ανάμεσα σε αυτόχθονες και αποικιοκράτες υπάρχει στο έργο του περισσότερο ως ατμόσφαιρα παρά ως ένα από τα κυρίαρχα θέματα. Ο ίδιος σε συνέντευξή του είχε εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους είχε υιοθετήσει αυτή τη στάση:

«Όταν η τέχνη χρησιμοποιείται για πολιτική προπαγάνδα, η ειρωνική διάθεση, οι ψυχικές συγκρούσεις του ατόμου και η λύτρωση, αλλά πάνω απ' όλα η αποστασιοποιημένη παρατήρηση, η οποία και αποτελεί το υλικό της μυθοπλασίας, ωθούνται στο παρασκήνιο». Εν τούτοις, διαβάζοντας κανείς σήμερα τον «Καθηγητή των αγγλικών», ένα μυθιστόρημα που γράφτηκε το 1945, μόλις δύο χρόνια πριν από την ανεξαρτησία της Ινδίας από την αγγλική κυριαρχία, δεν μπορεί να μη σταθεί στο ρόλο της αποικιοκρατίας στη ζωή του κεντρικού του ήρωα. Ο καθηγητής Κρίσνα παρουσιάζεται παγιδευμένος στη διδασκαλία μιας ξένης γλώσσας, της αγγλικής, της λογοτεχνίας και της ιστορίας μιας ξένης χώρας, στους Ινδούς μαθητές του, γεγονός που του δημιουργεί μια έντονη διάθεση φυγής -η οποία διακρίνεται από τις πρώτες σελίδες του μυθιστορήματος- μακριά από την ασφυκτική ατμόσφαιρα του οικοτροφείου όπου διαμένει.

Ο Ναραγιάν τοποθετεί τον «Καθηγητή των αγγλικών», όπως και τα υπόλοιπα μυθιστορήματά του, στη μικρή πόλη Μαλγκούντι, ένα μυθιστορηματικό τόπο κάπου στη νότια Ινδία, η οποία δεν διαφέρει από τις χαρακτηριστικές ινδικές πόλεις της αποικιοκρατίας, με ονόματα Αγγλων, που οι κάτοικοί της αγνοούν, σε κάποιους δρόμους, υπάρχουν το ταχυδρομείο, η τράπεζα, τα μικρά καταστήματα, τα χαμόσπιτα και οι αστικές κατοικίες των διοικητικών υπαλλήλων καθώς και το σχολείο της ιεραποστολής. Αυτός είναι ο κόσμος της εκσυγχρονισμένης Ινδίας στον οποίο κυκλοφορούν οι Ινδοί, προερχόμενοι από αγροτικές κοινότητες, που παρά την αγγλική επιρροή διατηρούν τη θρησκεία τους και τις παραδόσεις τους.

Ο «Καθηγητής των αγγλικών» είναι ένα εν πολλοίς αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα, καθώς η ζωή του ήρωα παρουσιάζει εμφανείς ομοιότητες με τη ζωή του συγγραφέα, διδάσκει στο αγγλικό κολέγιο την ξένη γλώσσα αλλά η απροθυμία του να παρακινήσει τους αδιάφορους μαθητές του να συμπαθήσουν και να μελετήσουν την ξένη ποίηση αυξάνεται συνεχώς, και αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους καταφεύγει στην ονειροπόληση και στην περιστασιακή συγγραφή ποιημάτων, που τα εμπνέεται από τον εσωτερικό του κόσμο και την αναπόληση της παιδικής του ηλικίας. Παρότι δεν υπάρχουν άμεσες πολιτικές δηλώσεις και σχόλια, η απογοήτευσή του είναι εμφανέστατη, καθώς και η αντιπάθειά του για την παιδεία που παρέχεται από τους αποικιοκράτες. Σε μια στιγμή που εκδηλώνεται ο θυμός του, περιγράφει με τρόπο ιδιαίτερα αποκαλυπτικό την έντονη εσωτερική του ένταση για τη μοίρα των Ινδών μαθητών να είναι αποδέκτες μιας τέτοιας εκπαίδευσης: «Αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα μάς είχε υποβιβάσει σε έθνος νωθρών στη σκέψη ανθρώπων· είμαστε ξένοι στην ίδια την κουλτούρα μας και οπαδοί ενός άλλου πολιτισμού, που μας τάιζε με σκουπίδια και απομεινάρια». Ο Κρίσνα, παρά τη σχετική ηπιότητα του χαρακτήρα του, δεν μπορεί να αποφύγει το αίσθημα της περιθωριοποίησης ανάμεσα στους συναδέλφους του, που μοιάζουν να έχουν αποδεχτεί αυτή την εξάρτηση και υποτέλεια χωρίς δυσαρέσκεια. Όταν έρχεται η νεαρή σύζυγός του να μείνει μαζί του, εγκαταλείπει το οικοτροφείο και μένουν σ' ένα μεγαλύτερο σπίτι. Οι χαρές της οικογενειακής ζωής τον απορροφούν και η εργασία του γίνεται λιγότερο δυσβάσταχτη.

Ο Κρίσνα ερωτεύεται αργά και αποκαλυπτικά τη νεαρή του συμβία και τα συναισθήματά καθώς και η προσήλωσή του στην καινούρια του ζωή μεταφέρονται με περιγραφές γεμάτες λυρισμό.

Οι στιγμές της καθημερινότητας, τα ψώνια, η ανάγνωση της ποίησης, οι μικρές τους συγκρούσεις, η άφιξη του πρώτου τους παιδιού, η αναζήτηση της καινούργιας τους κατοικίας τον μεταμορφώνουν: αρχίζει να περιορίζει την ονειροπόληση, και επομένως τη συγγραφή ποίησης, και να αντλεί χαρά από την καθημερινή ζωή που του παρέχει αστείρευτες ευκαιρίες για καινούργιες ζωτικές εμπειρίες.

Ο Κρίσνα, ένας ακόμα από τους περιπλανώμενους ρομαντικούς ήρωες του Ναραγιάν που λαχταρούν την περιπέτεια και την εμπειρία που προσφέρει η αληθινή ζωή, πολύ γρήγορα εξαντλούν τα όρια του τόπου τους και πρέπει να ανακαλύψουν τους τρόπους για να συμφιλιωθούν και να εναρμονιστούν με το εξωτερικό περιβάλλον.

Αυτή η συμφιλίωση είναι δύσκολη και επίπονη εργασία. Για τον Κρίσνα γίνεται μέσα από το γάμο του και τον έρωτα για τη σύζυγό του, μετά το θάνατο της οποίας ξεκινάει ένα καινούργιο στάδιο «μύησης», μέσα από την αναζήτηση εξεύρεσης τρόπων να καταπραΰνει τον πόνο του. Ο χαμός της συζύγου του είναι μια εμπειρία τόσο τραυματική που δεν αντέχει να την αποδεχτεί, και ανακουφίζεται μονάχα πείθοντας τον εαυτό του πως μπορεί να επικοινωνήσει με εκείνη μέσω πνευματιστικών συγκεντρώσεων, ένα προσωρινό αντίδοτο στον αβάσταχτο πόνο του, μέχρι να προχωρήσει στο επόμενο στάδιο και να ζήσει ως ασκητής, χωρίς φαντασιώσεις, έχοντας πλέον ανακαλύψει έναν σκοπό που πιστεύει πως δικαιώνει την ύπαρξή του. Αναζητώντας την αρμονική ζωή, μέσα στο πένθος του, επιδίδεται στην «ψυχική ανέλιξή» του και αποκλείει καθετί που έρχεται να τον διαταράξει, ακόμα και τη δουλειά του στο κολέγιο.

Έχοντας ως στήριγμα το φάντασμα ή την ιδέα της γυναίκας του, που τώρα γίνεται μούσα του, αποδέχεται πως «η μόνη αλήθεια της ζωής είναι η ανελέητη μοναξιά».

Υποβάλλει την παραίτησή του από το αγγλικό κολέγιο, για να «προσχωρήσει στον κόσμο των παιδιών» όπου υπάρχει χώρος γαλήνης και χαράς, και ο ίδιος αισθάνεται πως βρήκε έναν σκοπό στη ζωή του, που πέρα από τη χρησιμότητα των υπηρεσιών του τού προσφέρει την ηθική ανταμοιβή που τον δικαιώνει. Συνολικά θα μπορούσαμε να πούμε πως τα θέματα του Ναραγιάν (έρωτας, θάνατος, δημιουργία) είναι οικουμενικά και ξεφεύγουν από το στενό πλαίσιο ενός τόπου, όμως η Ιστορία, οι κοινωνικοπολιτικές συγκρούσεις και η αναμόρφωση της χώρας παρέχουν το πλαίσιο της ζωής των ηρώων του και, έστω και αν αυτό δεν ήταν μέσα στις προθέσεις του, το έργο του δεν μπορεί να θεαθεί ανεξάρτητα από αυτό.

Ούτε μπορούμε να παραμερίσουμε το τέλος, όπου ο ήρωας εγκαταλείπει το κολέγιο και τη διδασκαλία των Αγγλων ποιητών για να αφοσιωθεί στην ανατροφή της κόρης του και στην εκπαίδευση νηπίων που βρίσκονται στα πρώτα στάδια της ζωής τους, και επομένως διαθέτουν μεγαλύτερη ελευθερία και επαφή με μια αθωότερη και «ποιητικότερη» μορφή ζωής - ενασχόληση που ο ίδιος θεωρεί σημαντικότερη από τη στείρα αναμετάδοση πληροφοριών που αφορούν μια άλλη κουλτούρα.

Η μετάφραση του δυνατού αυτού έργου, από την Κώστια Κοντολέων στη γλώσσα μας, έγινε με τον απαραίτητο σεβασμό στον ιδιοσυγκρασιακό λυρισμό του συγγραφέα καθώς και στις ιδιαιτερότητες της γλώσσας ενός Ινδού που έγραψε στα αγγλικά -στη γλώσσα του κατακτητή.

ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 23/08/2002