Η ζωή μου από το Άλφα ώς το Ωμέγα

Ν όπως Νέγκρι...
Μερικές φορές σκέφτομαι ότι το όνομά σας θα πρέπει να λειτούργησε σαν κοινό ουσιαστικό.
«Κάποιες φορές προσπάθησα να βρω τη διαφορά ανάμεσα στον Τόνι Νέγκρι, αντικείμενο, κοινό ουσιαστικό, και τον Αντόνιο Νέγκρι, συγγραφέα φιλοσοφικών έργων. Από τις αρχές της δεκαετίας του '60 μέχρι τη σύλληψή μου, το 1979, χρησιμοποίησα αυτήν τη διαφορά. Τα φιλοσοφικά, «επαγγελματικά» βιβλία, τα υπέγραφα ως Αντόνιο Νέγκρι, τα άλλα βιβλία, τα πολιτικά, ως Τόνι Νέγκρι. Κάθε βράδυ το δελτίο ειδήσεων των οκτώ άρχιζε με μια φωτογραφία μου - μεγάλη μύτη, φουντωτά μαλλιά: ήταν το τρομερό πρόσωπο του wanted, του cattivo maestro, του κακού δασκάλου. Και αυτό κράτησε μήνες ολόκληρους. Στην τηλεόραση ή στον τύπο υπήρχε πάντα κάπου η φωτογραφία μου». [...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Αντόνιο Νέγκρι είναι ο Τόνι Νέγκρι. Ενας κατασταλτικός μηχανισμός, αλλά και οι αποφάσεις που ο ίδιος δεν δίστασε να πάρει οδήγησαν τον άνθρωπο αυτό σε μια ζωή περιπετειώδη και σε έναν διχασμό (φαινομενικό, πάντως) που έχει επιπτώσεις ακόμη και σ' αυτή τη λεπτομέρεια του ονόματος. Το όνομά του συνδέθηκε με τη λεγόμενη «τρομοκρατία» (μια λέξη που, όπως πολλές άλλες στη συγκεχυμένη εποχή μας, σημαίνει τα πάντα και τίποτα), συνδέθηκε με τους κοινωνικούς αγώνες μιας ολόκληρης περιόδου, συνδέθηκε με ιστορίες ταραχών και προδοσίας, αλλά συνδέθηκε και με τη διανόηση, με τη φιλοσοφία, με την ιστορία των ιδεών, με τον Μπαρούχ Σπινόζα.

Ο Νέγκρι έζησε πολλά χρόνια στην παρανομία. Σήμερα ζει σε ένα είδος ενδιάμεσης ζώνης, σε ένα ιδιότυπο limbo. Ούτε φυλακισμένος, αλλά ούτε και ελεύθερος. Οπως και παλαιότερα, που ήταν πανεπιστημιακός και καταζητούμενος, συγγραφέας σημαντικών πονημάτων και, συνάμα, το «μαύρο πρόβατο», ο ειδεχθής grande vecchio, ο «μεγάλος γέρος».

Ο Νέγκρι αποφάσισε να μιλήσει για όσα τον αφορούν (και δεν είναι λίγα) στη Γαλλίδα Αν Ντιφουρμαντέλ. Εντέλει, οι συζητήσεις τους οδήγησαν στη σύνταξη ενός πολύ ενδιαφέροντος αλφαβητάριου, ενός μωσαϊκού του οποίου οι ψηφίδες συνθέτουν το βίο, την πολιτεία, τις ιδέες, αλλά και τα προσωπικά γούστα του Νέγκρι.

Πολλά από τα όσα λέει ο Νέγκρι έχουν μεγάλη ιστορική και πολιτική σημασία. Πολλές απόψεις του ήσαν κάποτε κτήμα μειοψηφιών, όχι υποχρεωτικώς περιθωριακών, και συζητούνταν με πάθος και διαύγεια. Αλλες, πιο πρόσφατες, είναι αρκετά ασαφείς, σαν ένας καθρέφτης των ρευστών και ολοένα μεταβαλλόμενων συνθηκών της εποχής μας. Τέλος, ένα τρίτο σκέλος απόψεων διατηρεί μια γοητεία σχεδόν ποιητική.

Ο Νέγκρι συμμετείχε δραστήρια στο κίνημα της λεγόμενης εργατικής αυτονομίας, σε ένα ρεύμα που ξέκοψε οριστικά από το σταλινικό κομμουνισμό, από τους κομματικούς μηχανισμούς, και αναστάτωνε τις ευρωπαϊκές μητροπόλεις μετά το ξέσπασμα του Μάη του 1968. Το ρεύμα αυτό χτυπήθηκε, μεθοδικά και αλύπητα από το κράτος, ιδίως στην Ιταλία, όπου φάνηκε ότι ήταν πολύ επικίνδυνο για την καθεστηκυία τάξη. Στην Ιταλία, μάλιστα, η όλη επιχείρηση διατηρεί ακόμη πολλά στοιχεία ανεξιχνίαστα, μυστηριώδη, σκοτεινά. Ελάχιστες πλευρές έχουν διαλευκανθεί απολύτως. Μία πτυχή, πάντως, ίσως η πιο σημαντική, έχει θιγεί από πολλές μεριές. Πρόκειται για το συνασπισμό των καθολικών με τους κομμουνιστές, για τον περιβόητο «ιστορικό συμβιβασμό».

«Στα μέσα της δεκαετίας του 1970», λέει ο Νέγκρι στην Ντιφουρμαντέλ, «και σαν απάντηση στο 1968, έγινε μια διεστραμμένη συμμαχία μεταξύ καθολικισμού και σταλινισμού. Αυτό που ονόμασαν "ιστορικό συμβιβασμό" ήταν ο συμβιβασμός του Κομμουνιστικού Κόμματος και της Χριστιανικής Δημοκρατίας, που ήρθαν σε συμφωνία για να ακολουθήσουν κοινή πολιτική». Αυτή η τόσο συζητημένη ανίερη συμμαχία, η οποία προκάλεσε θυελλώδεις αντιδράσεις τόσο στην Αριστερά όσο και στη Δεξιά, είχε κατ' ουσίαν στόχο να συντρίψει τα αυτόνομα κινήματα στα εργοστάσια, στις γυναικείες οργανώσεις, στα πανεπιστήμια. Οδήγησε εκατοντάδες κοινωνικούς αγωνιστές στη φυλακή και άλλους τόσους στην απόγνωση. Ηταν μια συμμαχία που εμπεριείχε, όπως μας θυμίζει ο Νέγκρι, το θάνατο, την προδοσία, την κατασκοπία, τις προβοκάτσιες. Ως προς αυτό, ο Νέγκρι είναι κοντά στις διαυγείς αναλύσεις του Τζανφράνκο Σανγκουινέτι και του Γκι Ντεμπόρ.

«Στη συμμαχία αυτή», λέει ο Νέγκρι, «οι κομμουνιστές αποκόπηκαν από το επαναστατικό ιδεώδες, δηλαδή από την ιδέα των φτωχών και των εργαζομένων. Η μεγάλη καταπίεση στην Ιταλία αφορούσε όλους όσοι καταδίκαζαν αυτό το πράγμα. Διότι, μετά το 1968, στην Ιταλία, όπως και αλλού, υπήρχε τεράστια ελπίδα αλλαγής που υποστηριζόταν από τους αγώνες -στα εργοστάσια, στα πανεπιστήμια, στις ομάδες γυναικών- και αυτήν ακριβώς την ελπίδα συνέτριψε ο ιστορικός συμβιβασμός. Το μόνο λοιπόν που έμενε ήταν η καταπίεση».

Μιλώντας για το σήμερα, ο Νέγκρι προχωρεί σε ορισμένες κρίσιμες επισημάνσεις. Μας φαίνεται άξιο να τονιστεί το ότι πιστεύει, ορθά, πως σήμερα κυριαρχεί ένα είδος ιλιγγιώδους ρευστότητας και διάλυσης όλων των σταθερών -γεγονός που, αν μη τι άλλο, οδηγεί σε κατάρρευση των αξιών και σε προσωπική κρίση ταυτότητας, σε πολλαπλά αδιέξοδα, ακόμη και στην απόγνωση. Κι ακόμη, οδηγεί στη φυγή, στην αποχώρηση από τον κοινωνικό στίβο, ακόμη και στην προδοσία, όπως την αντιλαμβάνεται ο Νέγκρι. Αυτό που προδίδεις εντέλει είναι ένα ολόκληρο σχέδιο ζωής, μια ηθική διάσταση -και όχι ένα ιδεώδες πιστότητας: ιδού μία από τις πιο εύστοχες παρατηρήσεις του Ιταλού πανεπιστημιακού και αγωνιστή.

«Στη ζωή η νέα ιεράρχηση βασίζεται σε πράγματα που δεν είναι σταθερά», διατείνεται ο Νέγκρι. «Ολα έχουν γίνει θολά. Πώς να αγωνιστείς, λοιπόν; Η φαινομενική εξαφάνιση του εχθρού είναι το μεγάλο σύγχρονο πρόβλημα, τόσο για την εξουσία όσο και γι' αυτούς που θέλουν να επιχειρήσουν να της αντισταθούν». Γεγονός που έχει τεράστιες επιπτώσεις στην πολιτική σφαίρα, όπως φαίνεται και από τη σύγχυση στην οποία έχουν περιπέσει τα κόμματα σε όλη την Ευρώπη. Αλλά και στην καθημερινή ζωή, όπου τα όρια ανάμεσα στο έλλογο και το παράλογο, ανάμεσα στο σημαντικό και το ασήμαντο, ανάμεσα στο μεγαλειώδες και το χθαμαλό έχουν αρθεί, με ολέθριες συνέπειες στη διαλεκτική ανάμεσα στο εγώ και το εμείς -μια διαλεκτική απαραίτητη για την ισορροπία ακόμη και στις πιο απλές διαπροσωπικές σχέσεις, πόσο μάλλον για συλλογικά εγχειρήματα και μεγαλόπνοες υποθέσεις.

Εχει μεγάλο ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο ο Νέγκρι εμμένει στην καθημερινή ζωή, στις μικρές και μεγάλες απολαύσεις, στις διαπροσωπικές σχέσεις, στο τι μπορεί να σημαίνει σήμερα χαρά, στο τι είναι το γέλιο. Δεν διστάζει να εκδράμει στο παρελθόν, να μιλήσει τρυφερά για τους προγόνους του, για τη γιαγιά του. Ας τον ακούσουμε: «Η γιαγιά μου έφτιαχνε στριφώματα και πουκάμισα στο χέρι. Ηταν πολύ μετρημένη πολιτικά κι εκείνο που την ενδιέφερε ήταν να κρατάει δεμένη την οικογένειά της. Εφτιαχνε μια κρέμα καραμελέ που όμοιά της δεν έχω ξαναφάει από τότε. Να σας πω και το αποκορύφωμα. Ποτέ μου δεν είχα ιδιαίτερο πάθος για τα γλυκά -προτιμώ τα αλμυρά- και οι αναπολήσεις του Προυστ με άφηναν μάλλον αδιάφορο. Αλλά η κρέμα καραμελέ της γιαγιάς είναι ταυτόχρονα γλυκό και ακούσια μνήμη. Θα προτιμούσα να είμαι πιο λογικός, αλλά τα πράγματα είναι έτσι -η κρέμα καραμελέ δεν μου άφησε ποτέ περιθώρια επιλογής, με προίκισε με μια μνήμη που είναι πρώτα απ' όλα μνήμη απόλαυσης! Είναι αυτό που έλεγε ο Προυστ, έτσι δεν είναι; Ο Νέγκρι λάτρης του Προυστ, γελάω που το λέω, αλλά δεν πειράζει!»



ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 28/02/2003