Η πείνα στην ιστορία

Η πείνα στην Ιστορία αντιπροσωπεύει το αποτέλεσμα μιας διετούς εργασίας πάνω στην ανθρώπινη πείνα από τα μέλη του Παγκόσμιου Προγράμματος Κατά της Πείνας του Πανεπιστηρμίου Brown.
Συγκεντρώνοντας άρθρα ορισμένων από τους ειδικούς που ηγούνται παγκοσμίως του θέματος, στους οποίους μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται οι Amartya Sen, David Herilihy και ο Peter Garnsey, οι συντάκτες του βιβλίου αυτού κατόρθωσαν να δημιουργήσουν μια σημαντική διεπιστημονική βάση για τη μελέτη της πείνας. Το βιβλίο εξετάζει τα προβλήματα της πείνας από την εποχή της δημιουργίας της ανθρώπινης κοινωνίας, προσδιορίζει και επαναπροσδιορίζει τα προβλήματα στην αρχαία κοινωνία, καθώς επίσης στις αρχές της νεότερης αλλά και της σύγχρονης κοινωνίας και τελειώνει με μια πρόταση των συντακτών για την επίλυση του προβλήματος του φαινομένου της πείνας στη σύγχρονη εποχή.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



«Οι πεινασμένοι σπάνια γράφουν ιστορία και οι ιστορικοί σπάνια είναι πεινασμένοι» γράφει η Λούσιλ Νιούμαν, καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας και Ανθρωπολογίας στο αμερικανικό πανεπιστήμιο Μπράουν, που επιμελείται αυτόν τον τόμο. Μέσα από τα άρθρα μερικών κορυφαίων στοχαστών και ειδικών (ανάμεσά τους οι Κρίστιαν Πφίστερ, Ρόμπιν Γέιτς, Ντέιβιντ Χέρλιχαϊ, Πίτερ Γκάρνσεϊ, Ρόμπλεϊ Μάθιους, Καρλ Ρίσκιν κ.ά.) το βιβλίο εξετάζει την ιστορία της πείνας από τις προϊστορικές κοινωνίες ως την εποχή μας, περνώντας από την αρχαιότητα, την εποχή της ανάδυσης της παγκόσμιας αγοράς και το πρόσφατο παρελθόν.

Στο πρώτο μέρος γίνεται αναφορά στις κλασικές οικονομικές αναλύσεις για την προέλευση της πείνας με άξονες τη θεωρία του Τόμας Μάλθους για τη σχέση πόρων και πληθυσμού, του Καρλ Μαρξ για την εκμετάλλευση και την ιδιοποίηση της υπεραξίας στον καπιταλισμό, της Εστερ Μπόσρουπ σχετικά με την επίδραση της πληθυσμιακής αύξησης στις τεχνολογικές καινοτομίες και του Αμάρτια Σεν για την έννοια του δικαιώματος στην τροφή ως ενός δικαιώματος που βασίζεται στον νόμο και στην παράδοση για την ελεύθερη πρόσβαση στην τροφή. Οι συγγραφείς, αφού επισημάνουν την αυτονόητη αλληλεξάρτηση παραγόντων όπως το κλίμα και η γεωργία, αναλύουν το προϊστορικό μοντέλο του «κυνηγού-συλλέκτη», που όμως σε κάποιες πρωτόγονες κοινωνίες επιβιώνει ως τις ημέρες μας. Σε αυτές τις κοινωνίες είναι πιο εξόφθαλμη η επίδραση του υποσιτισμού στη διάρκεια ζωής των μελών τους αλλά και στη βρεφική και παιδική θνησιμότητα. Ετσι οι Κουνγκ Σαν της ερήμου Καλαχάρι στην Αφρική χάνουν περίπου το 20% των βρεφών τους κατά τον πρώτο χρόνο ζωής, το 35% ως 50% ως την ηλικία των 15 ετών, ενώ το προσδόκιμο επιβίωσης είναι συνολικά τα 35 χρόνια κατά τη γέννηση και 35-40 χρόνια στην ηλικία των 15 (τιμές εκπληκτικά καλές σε σχέση με άλλες κοινωνίες κυνηγών-συλλεκτών, αξιοθρήνητες ωστόσο σε σχέση με τα στάνταρντ των δυτικών κοινωνιών). Την ίδια στιγμή το προσδόκιμο ζωής σε κάποιες φυλές της Νέας Γουινέας είναι τα 36 χρόνια, ενώ στα νησιά Ανταμάν του Ινδικού Ωκεανού, σύμφωνα με περιστασιακές παρατηρήσεις, μόλις που ξεπερνά τα 20!



Η κοινωνία της αφθονίας



Στην αρχαιότητα και στον Μεσαίωνα, μας λένε οι συγγραφείς, οι κρίσεις στα τρόφιμα ήταν συχνά φαινόμενα, οι λιμοί όμως σπάνιοι. Σε αυτό ρόλο έπαιζε το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού είχε άμεση σχέση με τη γεωργική παραγωγή και άρα εξασφάλιζε τροφή από πρώτο χέρι. Οσο όμως προχωρούσε η αστικοποίηση της κοινωνίας τόσο τα τρόφιμα χάνονταν από το τραπέζι. Σε πολλά μέρη του κόσμου η μετάβαση από ένα φεουδαλικό ή προκαπιταλιστικό σύστημα αγοράς σε ένα αστικό, φιλελεύθερο καπιταλιστικό σύστημα επέφερε αύξηση του πληθυσμού, των αγαθών και των υπηρεσιών, αλλά αυτό παρέμεινε ευπαθές στον λιμό αν τα μέτρα ανακούφισης δεν ήταν άμεσα και αποτελεσματικά. Οι λιμοί έκαναν το σύστημα ευάλωτο στις επαναστάσεις και στις πιέσεις των πολιτών, τα έθνη υιοθέτησαν νόμους για τους φτωχούς και εφήρμοσαν προστατευτικές ρυθμίσεις, παρ' όλο που τα μέτρα αυτά δεν έφθαναν ως τους αποικιοκρατούμενους λαούς, όπως πολύ παραστατικά φάνηκε στον λιμό της πατάτας στην Ιρλανδία του 19ου αιώνα (1846-47). Οι ρυθμίσεις αυτές οδήγησαν τελικά σε μείωση των λιμών στα περισσότερα μέρη του κόσμου αλλά δεν εξάλειψαν τον υποσιτισμό.

Στο τελευταίο μέρος του βιβλίου επιχειρείται από τους Ρόμπερτ Κέιτς και Σάρα Μίλμαν να σκιαγραφηθεί η λύση του προβλήματος στην εποχή μας. Το μέρος αυτό του βιβλίου ξεκινά με την εξής διαπίστωση: «Η συνέχιση της πείνας σε έναν κόσμο αφθονίας αποτελεί ένα βαθιά ανησυχητικό παράδοξο της εποχής μας». Αφού επισημάνουν ότι η πείνα ήταν σύμφυτη με την εξέλιξη της κοινωνίας, τονίζουν ότι το φαινόμενο είναι δυνατόν να εξαλειφθεί. Πώς; Αμεσα, με καλύτερη αξιοποίηση των σύγχρονων δυνατοτήτων και προγραμμάτων, αν αυτά εφαρμοστούν ανάλογα με τα πλαίσια της πείνας σε παγκόσμιο επίπεδο. Ταυτόχρονα όμως απαιτούνται θεμελιακές αλλαγές στις δομές, στους θεσμούς και στις αξίες. Η παγκόσμια παραγωγή τροφίμων χρειάζεται να αυξηθεί στο τριπλάσιο μέσα στα επόμενα 60 χρόνια, υπό την προϋπόθεση ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα σταθεροποιηθεί. Η προσαρμοστικότητα στις αναμενόμενες αλλαγές του κλίματος και του περιβάλλοντος πρέπει να ενισχυθεί. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι οι αλλαγές αυτές πρέπει να περιλάβουν τους περιθωριοποιημένους λαούς και τόπους που αποτελούν τον κύριο όγκο των πεινασμένων του κόσμου.



ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ

Το ΒΗΜΑ, 21/01/2007