Η δυστυχία μας κάνει ευγενείς

Ο αναγνώστης αυτής της εκλογής από τις επιφυλλίδες του Θανάση Θ. Νιάρχου, θα αντιληφθεί ότι πέρα από την εβδομαδιαία παρουσία του στην εφημερίδα και την υποχρέωσή του να γεμίζει τη στήλη, βγαίνει μια καθόλου αποσπασματική εικόνα της καθημερινής εξαθλίωσης που περνά από δίπλα μας απαρατήρητη ή που θέλουμε να μην την παρατηρούμε.

Με αφορμή την παράθεση μικρών στιγμιοτύπων, ο επιφυλλιδογράφος ξεδιπλώνει ένα δριμύ «κατηγορώ» τόσο για την πολιτεία όσο και για τον απλό πολίτη που νωθρά δέχεται τα όσα συμβαίνουν γύρω του.
Δεν πρόκειται για ένα απλό ρεπορτάζ το οποίο ασκεί ένας ευσυνείδητος δημοσιογράφος, ούτε για την εκλεκτική ματιά ενός ποιητή -έχει άλλωστε θητεύσει στην Ποίηση-, αλλά για μια αλληλουχία γεγονότων της οποίας το εύρος ξεπερνά το αστυνομικό δελτίο και γίνεται νωπογραφία, γκράφιτι, καταγγελία. Θα πίστευε κανείς ότι στη θέση ενός αριστοκρατικού Μονταίνιου, έχουμε έναν λαϊκό συγγραφέα που απεικονίζει τον ανθρώπινο πόνο στις πιο πεζές εκφάνσεις του, συλλογίζεται πάνω σ' αυτόν, για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι «αυτοί που βασανίζονται μας μαθαίνουν τα περισσότερα».

(Μένης Κουμανταρέας)






ΚΡΙΤΙΚΗ



Εχω την εντύπωση ότι γενικώς, τα ανά εβδομάδα κείμενα που δημοσιεύονται στον Τύπο, συνδεδεμένα λίγο-πολύ με την επικαιρότητα, έπειτα από την ανάγνωσή τους πέφτουν σε σπλαχνική λήθη. Ο κανόνας αυτός δεν ισχύει για κάποιες περιπτώσεις, όπως (διαλέγω κορυφαίο παράδειγμα) τα κείμενα που δημοσίευε ο Παλαμάς στην εφημερίδα «Εμπρός», αρχές του 20ού αιώνα. Διά του λόγου το ασφαλές λοιπόν, ας μου επιτραπεί, στον χρόνο που διαθέτω, να ρίχνω πρώτα διαγωνίως ματιές στα, εφήμερα ή μη, αυτά γραπτά, προκειμένου να αποφασίσω να τα διαβάσω με όση απαιτούν (με την κρίση που διαθέτω) προσοχή: είτε διότι καλύπτουν ανάγκες της επικαιρότητας, και ο σχολιασμός της έχει τη σημασία του, είτε διότι ο συντάκτης κατορθώνει να καταθέτει μια άποψη με διαχρονική αξία. Και για να πάμε στην ουσία: Ο κρίσιμος λόγος που (αν) τα κατασταίνει βιώσιμα είναι ότι ο «σχολιασμός» αποβαίνει «στοχασμός» πάνω στην ανθρώπινη μοίρα, όπως το έλεγε ο Αντρέ Μαλρό, στην ανθρώπινη κατάσταση, να το πω απλούστερα. Συμβαίνει συχνά; Μάλλον σπανίως. Ούτως ή άλλως, θέλω να καταλήξω ότι βλέπω με πολλές επιφυλάξεις την αναδημοσίευση τέτοιων κειμένων σε τόμο, από επιλογή του συντάκτη, διότι ναι μεν ισχύει το κατά Παλαμά «όσα ξέρει ο νοικοκύρης», αλλά ο νοικοκύρης πρέπει να ξέρει και να νοικοκυρεύει. Σπάνιο είδος και εδώ.

Αν τα ως άνω θεωρηθούν αυτονόητα, ακόμη καλύτερα. Ας πάμε λοιπόν στην αρχή του παραμυθιού. Τον Θανάση Νιάρχο γνώριζα από τα γραπτά του και τις σχετικές και ποικίλες δραστηριότητές του - να μην τις λέμε τώρα, τις ξέρει το σινάφι και διά ταύτα τον εκτιμά. Αλλά τώρα ήρθαμε σε άλλο πεδίο. Οταν τον είδα να γράφει σε εφημερίδα, ήγουν να περνά: από το ευάριθμο κοινό του σιναφιού στο ανοικονόμητο της εφημερίδας, της οποίας το ανασούμπαλο κοινό έχει ποικίλα ενδιαφέροντα, είπα: «να δούμε τι θα βγάλει ο γνωστός μας καλαμαράς Θ.Θ.Ν με το πήδημά του στο άγνωστο». Στην αρχή, τη δυσκαμψία που διέκρινα στα κείμενά του την έβρισκα: φυσιολογική - μιλώ εκ πείρας, το ίδιο μου συνέβη κι εμένα προ τριακονταετίας. Δεν είναι άλλωστε εύκολη η προσαρμογή, δεν μιλάς πλέον στο σινάφι, όπου κάποια θεωρούνται δεδομένα ή στις ειδικές σελίδες που αφορούν σε ανάλογα πνευματικά θέματα. Και δεν αρκεί η σαφήνεια· αυτή λίγο-πολύ καταχτιέται. Τα δύσκολα αρχίζουν με τη θεματική σου. Από αυτή αντλείς το κοινό σου, εδώ κερδίζεις ή χάνεις το στοίχημα. Και ακριβώς αυτό πρόσεξα ότι συμβαίνει· διότι, αν και ήμουν επιφυλακτικός για τα αρχικά γραπτά του Θ.Θ.Ν., που ασφυκτιούσαν στο πλαίσιο που του παραχωρήθηκε, εντυπωσιάστηκα ωστόσο από τον χειρισμό των θεμάτων και της κατηγορίας τους, στα οποία, χωρίς έμφαση, άρχιζε περιγράφοντας με επάρκεια ένα θέμα, για να περάσει στο σχολιασμό του, όπου αναδυόταν όχι μόνο ο στοχασμός ενός (μη συνοφρυωμένου) λογίου, αλλά και η ευαισθησία ενός προσώπου που έσχατο μέτρο του είναι ο άνθρωπος ως «ηθική υπόσταση». Ταυτόχρονα έβρισκα ότι από τον επιφυλλιδογράφο Νιάρχο έλειπε η υποκρισία και περίσσευε η κατανόηση του διαφορετικού, ενώ στα σχόλια διαγράφονταν κάποιες αρχές που δεν αντλούνταν, αλλά και δεν εγκλωβίζονταν σε συγκεκριμένη δογματική. Στην εφαρμογή τους οι «αρχές» αυτές (που καταχρηστικά έτσι τις ονομάζω) συνιστούσαν μια «συμπαγή στάση» η οποία υποβάλλεται χωρίς να υπογραμμίζεται, ως εάν είναι παρατρεχάμενη, όμως τελικά αποτελεί προσωπική κατάθεση «ιδιαίτερης κατηγορίας». Οσο τα διάβαζα και πλήθαιναν τόσο επιβεβαιωνόταν η ύπαρξη της ιδιομορφίας. Απέναντι σε ένα διάσπαρτο υλικό, που έρχεται στην επιφάνεια και συνήθως περνά απαρατήρητο, ή σε κάποια συμπεριφορά κομψή, άκομψη, ο Νιάρχος τα ανασύρει εύστοχα, τα περιγράφει, χωρίς σκανδαλοθηρική πρόθεση, και έπειτα τα κρίνει, προκειμένου να τους δώσει προεκτάσεις απροσδόκητες, στο όνομα μιας (απλοποιώ και διακινδυνεύω): ανθρωπιστικής θέσης, με σαφή λόγο και (απλοποιώ κι εδώ) ανιδιοτελή τρόπο, ικανό να κερδίσει τη συγκατάθεσή μας. «Είναι μια στάση, νιώθεται» θα 'λεγε ο Αλεξανδρινός. Για να το διατυπώσω όμως χωρίς τη συνοπτικότητα του ποιητικού λόγου, από τη συγκομιδή των εβδομαδιαίων αυτών γραπτών προκύπτει μια «στάση ζωής», μια πρόταση ανάγνωσης «φαινομένων της ζωής», μια καθαρά προσωπική αποτίμησή τους, με επαρκή λογικά σχόλια, αντλημένα από την ευαισθησία ενός ποιητή στον οποίο η μείζων παράμετρος έχει ουμανιστική τιμή.

Στην επιλογή των κειμένων αυτών, στην οποία προέβη ο καλός μας Θανάσης Νιάρχος, χαίρομαι διαπιστώνοντας ότι στο τμήμα που μας δίνεται από ένα σύνολο διατηρήθηκε ο χαρακτήρας που τα κατασταίνει ξεχωριστά, διαπιστώνεται το πλούσιο θεματικό άνοιγμά τους και αναδεικνύονται οι στοχασμοί του επάνω σε ένα αγεωγράφητο πεδίο.

Οσο για τον άνθρωπο, που ο Μένης Κουμανταρέας ανέλαβε να σκιαγραφήσει και να αναδείξει την ιδιοπροσωπία του, ο εκλεκτός αυτός πεζογράφος, χάρη στο υψηλής ποιότητας συγγραφικό του ένστικτο και στην προσληπτική ιδιοφυΐα του, ανταποκρίθηκε με τρόπο υποδειγματικό.



ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΡΓΥΡΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 01/02/2008