Οι γυναίκες του ταξιδευτή

Η Κλερ γνώρισε τον Χένρι όταν ήταν έξι χρόνων κι αυτός τριάντα έξι. Παντρεύτηκαν όταν η Κλερ ήταν είκοσι τριών και ο Χένρι τριάντα ενός. Απίστευτο αλλά αληθινό, γιατί ο Χένρι πάσχει από μια ασθένεια που τον στέλνει σε διάφορα μέρη στο χωροχρόνο κι έτσι εξαφανίζεται, συχνά άθελά του.

Δυο άνθρωποι, που γεννήθηκαν ο ένας για τον άλλο, προσπαθούν να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή, να κάνουν φίλους, να αποκτήσουν παιδιά, κάτω από την απειλή μιας πραγματικότητας που δεν μπορούν να ελέγξουν. Πόσο δυνατός θα αποδειχθεί ο έρωτάς τους για να τα βάλει με το χρόνο;






ΚΡΙΤΙΚΗ



Από τα πλέον εντυπωσιακά σύμβολα της φανταστικής λογοτεχνίας, χαρακτηριστικό «δείγμα» της επιστημονικής - τεχνολογικής εποχής, το ταξίδι στον χρόνο επινοήθηκε για λόγους θρησκευτικούς, κοινωνικοπολιτικούς και υπαρξιακούς, κυρίως, όπως κατά περίσταση έχουμε σημειώσει. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο Χ.Τζ. Ουέλς, ο πρώτος που το πραγματοποίησε, το 1895, κατασκευάζοντας ένα «μαγικό» όχημα που μπορούσε να ταξιδεύει μέσα στον χρόνο, δημιουργεί το επίτευγμά του σε μια εποχή έντονων ανακατατάξεων και βιομηχανικής έξαρσης. Η επιστήμη και η τεχνολογία εμφανίζουν συνεχώς στο προσκήνιο της Ιστορίας τα νέα «θαύματα», που ονομάζονται τηλέγραφος, ηλεκτρομαγνητισμός, ελικόπτερο, δυναμίτης, τηλέφωνο, φωνόγραφος και πλήθος άλλα. Στο βάθος του όποιου συμβόλου, ωστόσο, ανιχνεύεται όχι τόσο η διαπιστωμένη δυναμικότητα του ανθρώπου όσο η αγωνιώδης προσπάθειά του να υπερβεί κάποιες «σταθερές» της δημιουργίας και να κατανοήσει το «γιατί έτσι» κι «όχι αλλιώς». Στη φιλολογία τού είδους υπάρχουν πάρα πολλές περιπτώσεις που επιχειρούν μέσω των μύθων τους να διερευνήσουν το εν λόγω μυστήριο -μια υπαρξιακή έκφραση του επαναστατημένου- αναρχικού ανθρώπου, ο οποίος τολμά να επιτεθεί και να αναμετρηθεί με το άγνωστο. Κατά έναν παράξενο, αλλά βέβαια εξηγήσιμο τρόπο, αυτή η λίγο-πολύ φαντεζίστικη περιπλάνηση του «χρονοταξιδιώτη» στο ανθρώπινο τοπίο, είτε στο παρελθόν είτε στο παρόν είτε στο μέλλον, έχει σταθεί αδύνατο να αλλάξει το «πεπρωμένο». Μπορεί η «πρόγνωση» να προειδοποιεί -και να συμβουλεύει-- τους «ναυτιλλομένους» να μην επιχειρήσουν απόπλου, διότι τους αναμένει θαλασσοταραχή, αλλά δυστυχώς ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να «ταξιδεύει». Δεν μπορεί να στρέψει αλλού τη ρότα του «πλοίου» του. Και φυσικά ούτε να αποφύγει το συμβάν που τον αναμένει σε κάποιο σημείο της πορείας του.

Το διαπιστώνει ο «αλλόκοτος» ήρωας της Οντρεϊ Νιφενέγκερ, η οποία δεν προέρχεται από την Ε.Φ., αλλά, όπως και πάρα πολλοί άλλοι σύγχρονοι συγγραφείς που ανήκουν σε διαφορετικά λογοτεχνικά στρατόπεδα, χρησιμοποιεί τα σύμβολά της προκειμένου να μιλήσει για τη ρεαλιστική πραγματικότητα κι όχι για έναν φανταστικό Αρη (Μπάροους) ή έναν μυθικό Μεσαίωνα (Κράιτον). Πιο συγκεκριμένα: περιγράφει τη «συνάντηση» δύο ανθρώπων που είναι πλασμένοι ο ένας για τον άλλον, όπως λένε αφελώς οι άνθρωποι. Πρόκειται δηλαδή για έναν μεγάλο έρωτα όπου, σύμφωνα με την πλατωνική θεωρία, τα δύο τμήματά του, Εκείνος κι Εκείνη «συναντήθηκαν» στο σταυροδρόμι της ζωής -και του χρόνου- και ενώθηκαν διά παντός εις σάρκα μίαν. Το «ερωτικό παραμύθι» ακούγεται μάλλον απλό, συνηθισμένο και καθόλου, μα καθόλου πρωτότυπο. Με μία σημαντική, ωστόσο, διαφορά που αυτομάτως του προσδίδει ένα άλλο ενδιαφέρον, τουλάχιστον στο πλαίσιο της ιστορίας. Ο άντρας, ο Χένρι Ντε Ταμπλ, δεν είναι «φυσιολογικός». Πάσχει από «χρονοαστάθεια». «Δυσκολεύομαι να μείνω στο παρόν. Ταξιδεύω στον χρόνο. Αθελά μου», εξηγεί. «Οχι, δεν κάνω τίποτε εγώ. Απλώς συμβαίνει. Δεν μπορώ να το ελέγξω... Τη μια στιγμή όλα πάνε καλά και την άλλη βρίσκομαι κάπου αλλού στον τόπο και στον χρόνο. Σαν ν' αλλάζω κανάλια...»

Το γεγονός συνεπιφέρει, όπως είναι φυσικό επόμενο, παράδοξες εκπλήξεις. Μία απ' αυτές είναι η συνάντησή του με τον πεντάχρονο εαυτό του, αλλά και με περισσότερους του ενός, σε διαφορετικές ηλικίες, μόνοι τους ή και μπροστά σε άλλους. Κορυφαία όλων η συνάντησή του με την Κλερ, τη μοιραία γυναίκα της ζωής του. Η πρώτη γνωριμία τους γίνεται όταν αυτός είναι 36 ετών κι αυτή ...έξι. Εκτοτε, και κατά διαστήματα, μπρος πίσω στον χρόνο, στις κατάλληλες ηλικίες πλέον, θα καταλήξουν εν τέλει στον γάμο. Που δεν είναι πάντα ανέφελος και ανθόσπαρτος. Διότι η «ασθένεια» του Χένρι, όπως και κάθε νόσος εξάλλου, δημιουργεί τεράστια προβλήματα. Από τα πιο ανώδυνα: μια ανολοκλήρωτη χειραψία τους, για παράδειγμα. Την ώρα που σφίγγουν τα χέρια ο Χένρι εξαφανίζεται. Και από τα πιο οδυνηρά: η αδυναμία της Κλερ να τεκνοποιήσει -μέσω της κρίσης που διέρχεται τονίζεται η υπαρξιακή σημασία της μητρότητας, στο βάθος της οποίας, όμως, σχολιάζεται η γνώση της μελλοντικής απώλειας του εαυτού, που γεννά την επιθυμία της διαιώνισης-συνέχειας. Το ανθρώπινο ον πιστεύει ότι παραμένει αθάνατο στην αιωνιότητα μέσω των τέκνων του. Πολύ πιο ουσιαστική, ωστόσο, κρίση διέρχεται ο Χένρι, ο οποίος, έχοντας πλήρη συνειδητοποίηση του εαυτού του και της ιδιομορφίας του, κάποια στιγμή εξανίσταται· δεν ανέχεται τη μεταχείρισή του ως μηχανικού οργάνου αναπαραγωγής: «Κουράστηκα να κάνω έρωτα για μια εγκυμοσύνη». Το πολυπόθητο μωρό επιτέλους εμφανίζεται, προς δικαίωση της Κλερ -και της συγγραφέως.

Είναι, βέβαια, κορίτσι, και πάσχει και αυτό από την «ασθένεια» του πατέρα. Ταξιδεύει στον χρόνο.

Τα παράδοξα του εν λόγω ταξιδιού, ωστόσο, δεν επιφυλάσσουν μόνο ευχάριστες, αλλά και επώδυνες έως και τραγικές εκπλήξεις στον Χένρι. Επισκέπτεται τη «νεκρή» μητέρα του, και ως «νεκρός» ο ίδιος, την κόρη του, αλλά και την Κλερ στο δειλινό πια της ζωής της. Το τέλος στο οποίο τον καταδικάζει η συγγραφέας είναι ιδιαίτερα δραματικό: Τα κρυοπαγήματα κατέστρεψαν τα πόδια του, με αποτέλεσμα να του τα κόψουν και τα δύο στο ύψος των αστραγάλων. Εχει, όμως, έναν «ευτυχισμένο» θάνατο, που τον γνωρίζει εκ των προτέρων -εντελώς μελοδραματικό- στην αγκαλιά της αγαπημένης του. Εχουν, ωστόσο, προηγηθεί, προς χάριν του δράματος, οι «απιστίες» και των δύο, που συνδέονται με τις απαραίτητες κρίσεις ηλικίας. Καθώς επίσης, και για να δοθεί μια κάποια αληθοφάνεια στον ρομαντικό αυτό μύθο, μια κι εκτυλίσσεται στο σύγχρονο επιστημονικό-τεχνολογικό παρόν, η προσφυγή του Χένρι στην επιστήμη για βοήθεια. Οπως είναι φυσικό επόμενο, όμως, «σηκώνει τα χέρια», θεωρώντας τον πιθανώς «υβρίδιο ενός νέου ανθρώπινου είδους, διαφορετικό από τους κοινούς ανθρώπους».

Οπως ενδεχομένως έχει διαφανεί, η Ο.Ν. χρησιμοποιεί, στη συγκεκριμένη περίπτωση, το ταξίδι στον χρόνο απλώς ως πρόσχημα. Στην πραγματικότητα, με τα παράδοξα των διαφόρων μετακινήσεων, αποφεύγει την ανιαρότητα και το κοινότοπο που χαρακτηρίζει μια τέτοια χιλιοειπωμένη ιστορία -και περιγράφει μια περιπλάνηση στο ανθρώπινο τοπίο, στα πρόσωπα, στα γεγονότα, στις σχέσεις, στα στιγμιότυπα. Δεν εμβαθύνει, φυσικά, εφόσον προέρχεται από «σχολή δημιουργικής γραφής». Τα προσεγγίζει ανάλαφρα, αν όχι και επιδερμικά, όπως στα τηλεοπτικά σίριαλ ή στις χολιγουντιανές δραματικές κομεντί. Γι' αυτό εξάλλου και το μυθιστόρημα διεκπεραιώνεται υπό μορφή σεναρίου με σκηνές έτοιμες να μεταφερθούν στο σέλιλοϊντ. Εύπεπτο, με τη συγκίνηση και το μελόδραμα να συνοδοιπορούν, και με ένα πλήθος συμβάντων να επιβεβαιώνουν τα ανωτέρω, ήταν φυσικό επόμενο «τα δικαιώματα για την κινηματογραφική μεταφορά του να έχουν πουληθεί στην εταιρεία παραγωγής του Μπραντ Πιτ και της Τζένιφερ Ανιστον».

Στρωτή η μετάφραση της Μπελίκας Κουμπαρέλη, θα μπορούσε, όμως, ν' αποφύγει εκείνο το άκομψο «μπλέδιζε» (σελ. 40), για τον ουρανό.



ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 19/01/2007