Απόψε δεν έχουμε φίλους

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΌΡΗΜΑ
ΣΟΦΙΑ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ
ΑΠΟΨΕ ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΦΙΛΟΥΣ
ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 2010
σελ. 280

Άλλο ένα μυθιστόρημα με θέμα του τη Θεσσαλονίκη, στο οποίο η συγγραφέας του επείγεται να αποδώσει «δικαιοσύνη» στους αδικημένους και τους λησμονημένους από την ιστορία ιχνηλατώντας κρίσιμα γεγονότα έξι περίπου δεκαετιών. Και βέβαια, από τη στιγμή που δεν συγγράφει ιστορικό δοκίμιο, ο μανιχαϊστικός τρόπος με τον οποίο στήνει τους χαρακτήρες της, κάθε άλλο παρά ενοχλεί. Ίσως δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του σύγχρονου αναγνώστη, αλλά –επαναλαμβάνουμε-, η πρόθεση της συγγραφέως συμφωνεί πλήρως με τις προσλαμβάνουσες παραστάσεις που έχουμε διαμορφώσει τα τελευταία χρόνια μέσα από αμέτρητα διαβάσματα και ακούσματα γ ‘ αυτά ια κρίσιμα γεγονότα.

Θεσσαλονίκη λοιπόν, από την εξάπλωση των ναζιστικών ιδεών του 1934, ως τις εκρηκτικές διαδηλώσεις του 2008 («Να καεί, να καεί το μπουρδέλο η Σχολή»). Αν υπολογίσουμε μάλιστα και κάποιες σύντομες αναδρομές στο απώτερο παρελθόν, η αφήγηση φτάνει ως την «αλησμόνητον νύκτα» της 17ης Ιουνίου του 1913, κατά την οποία μονάδες της νεοσύστατης από το Βενιζέλο κρητικής χωροφυλακής κατέσφαξαν 150 Βούλγαρους στρατιώτες που είχαν καταφύγει στο ναό της Αγίας Σοφίας.
Η κυψέλη όλων των αλληλοσυγκρουόμενων ιδεών και χαρακτήρων είναι η Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. Με τους καθηγητές της να βυσσοδομούν ο ένας εναντίον του άλλου, τους υποψήφιους διδάκτορες να προσφέρουν γην και ύδωρ προκειμένου να προωθηθούν ή –στην αντίθετη περίπτωση - να αντιστέκονται στις παγιωμένες αντιλήψεις των κριτών τους και να αποβάλλονται από την πανεπιστημιακή κοινότητα σαν στυμμένες λεμονόκουπες.

Ένας παντοκράτορας καθηγητής της έδρας της Νεότερης Ιστορίας, το παρελθόν του οποίου ανιχνεύεται με εύστοχες και ακριβείς αναφορές. Ένας βοηθός που επιλέγει ως θέμα της διδακτορικής του διατριβής τη δράση των δωσίλογων της κατοχής στη Θεσσαλονίκη. Ένας παροπλισμένος καθηγητής, πρώην συνεργάτης των Γερμανών και υμνητής του χιτλερικού ιδεώδους, δίπλα του δυο συνεργοί του επιλεγμένοι με σοφία από τα κατακάθια του λούμπεν προλεταριάτου της εποχής και δυο νέα παιδιά –ένα αγόρι και ένα κορίτσι- που καταφέρνουν να αλώσουν το πανεπιστημιακό κατεστημένο αλλά διαπιστώνουν έντρομα ότι βρίσκονται παγιδευμένα σε επιλογές που δεν επιθυμούσαν.
Βέβαια οι παροικούντες εις Ιερουσαλήμ γνωρίζουμε ποια ιστορικά πρόσωπα «κρύβονται» πίσω από τους κύριους χαρακτήρες του μυθιστορήματος, κατάλληλα μεταμφιεσμένα.
Η δράση με χαρακτηριστική αντίστιξη ξετυλίγεται από από τα προσφυγόσπιτα της δυτικής Θεσσαλονίκης με τις γραφικές γιαγιάδες , ξακουστές για τις ικανότητές τους στη μαγειρική, ως τις βίλες του Πανοράματος με τις έγκλειστες δούλες που υπηρετούν πρόθυμα κάθε ιδιοτροπία των αφεντικών τους.

Και το κρίσιμο ερώτημα για την συγγραφέα είναι πάντα αν υπάρχει «αντικειμενική» ιστορία, απαλλαγμένη από κάθε ψήγμα ιδεολογίας:
«Μπαρμπούτσαλα, αντέκρουε από μέσα του ο Σουκιούρογλου. Πίστευε πως η απουσία ιδεολογίας είναι μπανανόφλουδα. Καταλάβαινε αυτό που αρνούνταν να εννοήσουν πολλοί υψηλόβαθμοι καθηγητές, ότι η άμωμη ιστορία είναι χυδαίο επιστημονικό ψέμα. Όσοι το προφασίζονται έχουν να κουκουλώσουν αμαρτίες. Η απουσία ιδεολογίας, σκεφτόταν, αποτελεί την πιο ισχυρή, την πιο αδίστακτη ιδεολογία. Το έλεγε και το πίστευε…» (σελ.37)
Απόδειξη ότι όλοι οι δωσίλογοι της Θεσσαλαονίκης « με το Νομοθετικό Διάταγμα 179 της 26ης Απριλίου 1969 ξεκαθαριζόταν πέραν πάσης αμφιβολίας ποιος ήταν ο εχθρός και ποιος ο φ’ιλος της χώρας»…

8 Δεκεμβρίου 2008. Χαμός Κυρίου. «Κόλαση φωτιάς στο Αριστοτέλειο» θα γράψουν οι εφημερίδες…
«Νακαεί, να καεί, το μουρδέλο η σχολή» ουρλιάζουν έξαλλοι οι διαδηλωτές. Και στην είσοδο του νέου κτιρίου της σχολής το παλιό σύνθημα υπάρχει ακόμη:
ΚΟΥΒΑΛΑ ΤΟΝ ΠΡΟΤΖΕΚΤΟΡΑ
ΝΑ ΣΕ ΚΑΝΟΥΝ ΛΕΚΤΟΡΑ
Ξεκοιλιασμένα ντουλάπια , σπασμένοι υπολογιστές
Κι ο επίκουρος έξω από το κτίριο προσπαθεί να ξεφύγει, κρατάει την τσάντα του προστατευτικά.
«Σιγά ρε παιδιά, φίλος είμαι!»
«Απόψε δεν έχουμε φίλους» του φωνάζει μέσα από το κασκόλ ο άλλος, ο αιρετικός, που χρόνια ονειρευόταν αυτή την εκδίκηση.
«Όμως δεν μπορεί. Κι αδύνατον να βλέπει. . Δεν ήξερε πως τα βιβλία τσιρίζουν όταν καίγονται…»

Το μυθιστόρημα διαβάζεται σχεδόν απνευστί και από τον αναγνώστη που δεν διαθέτει τις κατάλληλες προσλαμβάνουσες παραστάσεις για να έχει σχηματισμένη γνώμη για τα πράγματα. Κάτι είναι κι αυτό…