Ο φόβος θα σε βρει και θα σαι μόνος

Μεξικάνικο υπνοστεντόν. Μια νύχτα στο ρέιντζερ. Η αγαπησαντρού. Φτου, όλα ανάποδα. Τανγκό. Σπίτι χωρίς παράθυρα. Πώς λύνεται η κατάρα. Σκέτο στήθος. Μια τρέλα επιτρέπεται. Ας τα έχουμε μπροστά μας, να τα βλέπουμε. Πώς έρχονται οι ιδέες; Η νταντά. Ο πειρατής και το κορίτσι. Ο φόβος θα σε βρει και θα 'σαι μόνος. Τα παιδιά είναι ευτυχία αλλά κάνουν φασαρία. Ο διαστημοβιαστής. Η επιστροφή της θάλασσας. Οταν οι πεθαμένες σού φοράνε δαχτυλίδια. Κοιμήσου και παράγγειλα εγώ τα δάκρυά σου. Δεν έχουν κόκαλα οι αγγελοπιασμένες. Ο επισκέπτης. Και ποια χρονιά ήταν ο Σεφέρης στο Λονδίνο; Βελόνες στα ματόκλαδα. Υπάρχουνε νεκροί που δεν κοιμούνται. Το φιλί. Οι μουζικάντηδες δεν είναι άνθρωποι ν' ανοίξεις σπίτι. Εκείνος που τον χάιδεψε η μαύρη σκιά. Το πρώτο γεύμα.







ΚΡΙΤΙΚΗ



Δύο βιβλία έχει εκδώσει η Θεσσαλονικιά πεζογράφος Σοφία Νικολαΐδου (γενν. το 1968): την «Ξανθιά πατημένη» («Κέδρος», 1997) και το «Ο φόβος θα σε βρει και θα 'σαι μόνος». Από τις δύο αυτές πεζογραφικές καταθέσεις, γίνεται σαφές ότι το πεδίο της μυθοπλαστικής της δράσης είναι η σύντομη φόρμα: διηγήματα, αφηγήματα, επεισόδια, εικόνες, σπαράγματα από τις ζωές μοναχικών, περιθωριακών, ονειροπόλων ή και διεστραμμένων ακόμα ψυχισμών.


Στη συλλογή «Ο φόβος θα σε βρει και θα «σαι μόνος», με μια πρώτη ματιά, προκύπτει το συμπέρασμα ότι η συγγραφέας έχει συγκεντρώσει ένα ετερόκλητο υλικό από καταστάσεις και χαρακτήρες, που φαινομενικά δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους. Μοναδικός συνδεκτικός ιστός των ιστοριών είναι η μικρή φόρμα, η αφηγηματική λιτότητα (θα μπορούσε, βέβαια, η συγγραφέας να είναι το ίδιο αυστηρή και στην τελική επιλογή των ιστοριών, αποφεύγοντας έτσι έναν πληθωρισμό που δεν ωφελεί σε τίποτα). Ωστόσο, δεν είναι μόνον θέματα δομής ή τεχνικής που φέρνουν τα κείμενα αυτά κάτω από την ίδια στέγη. Κατά βάθος, η συγγραφέας φαίνεται να δοκιμάζει με επιτυχία τις αντοχές της πάνω σε ένα θέμα με πολλαπλές παραλλαγές.



Μαγικός ρεαλισμός



Οχι πως είναι απλό να ορίσει κανείς τη θεματική της Νικολαΐδου. Το βέβαιο είναι ότι υπάρχει ένας πυρήνας τον οποίο χαρακτηρίζει το παράδοξο, το φαντασιακό στοιχείο της παραλογής της δημοτικής παράδοσης (όχι μόνο θεματικά αλλά και υφολογικά, γλωσσικά), έτσι που οι ιστορίες αυτές να αγγίζουν κάποτε τον μαγικό ρεαλισμό. Ενα δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η νοσηρή, ενίοτε μακάβρια, ατμόσφαιρα και ένας ωμός ρεαλισμός ο οποίος παραπέμπει στον επίσης ολιγογράφο Σωτήρη Δημητρίου.


Επιπλέον, το σκηνικό της Νικολαΐδου εναλλάσσεται ανάμεσα στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα (λίγα είναι τα παραδείγματα που η συγγραφέας στρέφεται προς το ελληνικό παρελθόν, όπως στο «Ο πειρατής και το κορίτσι») και στο λεγόμενο «παγκόσμιο χωριό»: Βέλγιο, Γερμανία των αρχών του αιώνα, Βρετάνη κ.τ.λ.


Σε κάθε περίπτωση, ως μικρές, κοφτές αλλά βαθιές, απεγνωσμένες ανάσες μπορεί κανείς να προσεγγίσει τα σύντομα αυτά πεζά. Μολονότι ο ορίζοντας της Νικολαΐδου είναι μάλλον περιορισμένος, η νεαρή συγγραφέας συνδυάζει μία λεπτή χρήση της γλώσσας, από την οποία όμως δεν λείπουν η αμεσότητα, η προφορικότητα των ανθρώπων της υπαίθρου, και μια βαθιά αφομοίωση της παράδοσης, με την ευρύτερη έννοια, ως έναν οργανισμό ζωντανό που πάλλεται συνεχώς και που με την κατάλληλη προσέγγιση μπορεί να δώσει φτερά σε έναν επιδέξιο αφηγητή. Η Νικολαΐδου έχει αυτό το χάρισμα: ο λόγος της ρέει· είναι μία πεζογράφος που στην κυριολεξία εγκυμονεί ιστορίες - κάτι που μπορεί στο μέλλον να αποδειχθεί παγίδα για την ίδια, να εγκλωβιστεί, με άλλα λόγια, στο ίδιο της το ταλέντο.


Στήνοντας λοιπόν μια γέφυρα με το παρελθόν, η Νικολαΐδου μοιάζει να προσπαθεί να πιάσει το σφυγμό της σύγχρονης εποχής, με τον κατακερματισμό των βιωμάτων, των ασχολιών, των αισθημάτων, ακόμα και της μνήμης. Αν κάπου φαίνεται να εστιάζει το ενδιαφέρον της, αυτό είναι στις αμέτρητες πληγές του κορμιού που δεν αντανακλούν παρά τα εσωτερικά ρήγματα κάθε ψυχισμού, στα μύχια τραύματα τα οποία, χρησιμοποιώντας το δικό τους αλφάβητο, τυραννούν συνειδήσεις και οδηγούν τα πρόσωπα σε μια ζοφερή μοναξιά αλλά και σε αυτοκαταστροφικές ψυχώσεις.



Κατάρες και στοιχειά



Κατά κανόνα, η έννοια του ακραίου στα πεζά της Νικολαΐδου αποκτά υπόσταση και ουσία μέσα από την απλή καθημερινότητα, μακριά από τη σφαίρα του «καταραμένου» που περιέχει, συνήθως, ένα ρομαντικό, ηρωικό στοιχείο. Επίσης, τα σωματικά πάθη των ηρώων της είναι συνέπεια ενός δηλητηριασμένου παρελθόντος που παίρνει τη μορφή κατάρας, στοιχειού ή εφιάλτη (όπως στο «Πώς λύνεται η κατάρα», στο εξαίρετο ομότιτλο διήγημα, στο «Κοιμήσου και παράγγειλα εγώ τα δάκρυά σου» κ.α.). Αλλοτε όμως το παρελθόν ανακαλείται ως κάτι νοσταλγικό, πολύ πιο συναρπαστικό από το παρόν («Η αγαπησαντρού»).


Με την υπόγεια ειρωνεία της, η Νικολαΐδου μοιάζει μερικές φορές να στρέφει τα βέλη της προς τον ίδιο της τον εαυτό: δεν ναρκισσεύεται διά της γραφής - κάτι σύνηθες στους νέους συγγραφείς. Ωστόσο, η ανάγνωση των ιστοριών της δίνει την εντύπωση ότι ίσως και να αποτελούν ένα γερό ζέσταμα για κάτι πιο φιλόδοξο και απαιτητικό. Ηδη με τα πεζά αυτά, όμως, είναι προφανές ότι πρόκειται για μία από τις γερές νέες πένες.



Ηλίας Μαγκλίνης (Καθημερινή 8/10/2000)