Κράτος και διαφθορά

Σημειώσεις Πρόλογος: Στέφανος Μάνος Εισηγητές: Τσουδερού, Βιργινία - Εμπέογλου, Νίκος - Ανδριανόπουλος, Ανδρέας - Παναγόπουλος, Κώστας - Σκυλακάκης, Θόδωρος κ.ά.

«Εκείνοι που μπορούν να αλλάξουν την πορεία της ελληνικής κοινωνίας αντιδρώντας στα φαινόμενα της διαφθοράς, όπως και σε τόσα άλλα, είναι πρωτίστως οι πολίτες. Πολίτες που θα αναλάβουν τις ευθύνες τους και θα αποφασίσουν να αντισταθούν με τις δικές τους καθημερινές πράξεις και συμπεριφορές. Ψηφίζοντας πολιτικούς που αισθάνονται ότι αξίζει πραγματικά να τους εκπροσωπούν, επιλέγοντας εφημερίδα, τηλεοπτική εκπομπή και ραδιοφωνικό σταθμό αντιστεκόμενοι στις προσταγές της λογικής του κοπαδιού, αποφεύγοντας όσο μπορούν τη δική τους προσωπική συμμετοχή στη φαυλότητα, τη διαφθορά και την κομπίνα. Η ελληνική κοινωνία δεν θα βγει ποτέ από το σημερινό αδιέξοδο χωρίς τη δική τους πρωτοβουλία και συμμετοχή. Σ' αυτούς, περισσότερο ίσως από κάθε άλλον, απευθύνεται και αφιερώνεται η έκδοση αυτή».






ΚΡΙΤΙΚΗ



Το βιβλίο Κράτος και Διαφθορά περιλαμβάνει δεκαοκτώ κείμενα που παρουσιάστηκαν σε ένα συνέδριο του Κέντρου Ανάπτυξης Ιδεών για την Ελλάδα του 21ου αιώνα Ε21 και ένα κεφάλαιο από το βιβλίο των Milton και Rose Friedman Free to Choose. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να λεχθεί είναι ότι ανεξαρτήτως της ποιότητας των κειμένων και του είδους των επιχειρημάτων που παρουσιάζονται το βιβλίο αυτό είναι το πρώτο στην Ελλάδα που εξετάζει το πρόβλημα της διαφθοράς γενικά και στο ελληνικο Δημόσιο ειδικά. Εξ αυτού και μόνον του λόγου αποτελεί πολύ σημαντική συμβολή στην ελληνική βιβλιογραφία για ένα θέμα επί του οποίου όλοι μιλούν αλλά κανένας δεν έχει μελετήσει διεξοδικά. Ευχή αυτού του σχολιαστή είναι το βιβλίο να δώσει έναυσμα για έρευνες και δημοσιεύσεις επί του θέματος και για τη διαμόρφωση κατάλληλης πολιτικής προς αντιμετώπιση της διαφθοράς στο ελληνικό κράτος.

Τα κείμενα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο αυτό παρουσιάζουν σημαντική ποικιλία και σημαντικές ανισότητες, πράγμα που μάλλον οφείλεται σε προσωπικά χαρακτηριστικά των συγγραφέων αλλά ταυτόχρονα και στην έλλειψη σοβαρής βιβλιογραφικής βάσης, η ύπαρξη της οποίας θα καθιστούσε δυνατή μια ενιαία αντίληψη επί του θέματος. Παρά τις διαφορές τους τα κείμενα αυτά είναι χρήσιμα και ενδιαφέροντα, αλλά σε διαφορετικό βαθμό.

Παράδειγμα της σημασίας που έχει η έλλειψη βιβλιογραφικής βάσης είναι οι διαφορές των συγγραφέων ως προς το τι είναι διαφθορά. Ο κ. Στέφανος Μάνος (σελ. 250) γράφει: «Εξ ορισμού διαφθορά υπάρχει μόνο όταν ο διαφθειρόμενος διαχειρίζεται πόρους και εξουσία για λογαριασμό κάποιου τρίτου». Οι καθηγητές Τρύφων Κολλίντζας και Χάρης Ντέλλας (σελ. 168) υποστηρίζουν ότι «αν και η διαφθορά είναι παρούσα για όλους τους τύπους των οργανικών δομών της οικονομίας ­ ιδιωτικών και δημοσίων ­ θα περιορίσουμε την προσοχή μας μόνο στους δημόσιους». Η κυρία Βιργινία Τσουδερού (σελ. 18) γράφει ότι «η διαφθορά ξεκινά από την αλληλεπίδραση του κράτους με τους ιδιώτες, φυσικά ή νομικά πρόσωπα». Τέλος, ο κ. Ανδρέας Ανδριανόπουλος (σελ. 57-64), εν πλήρει συγχύσει, ορίζει διαφθορά ό,τι δεν του αρέσει, παρ' ότι μπορεί να έχει δίκαιο σε ορισμένα απ' όσα γράφει. Ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι η έλλειψη ενός κοινά παραδεκτού ορισμού αποτελεί εμπόδιο στην ανάλυση του φαινομένου.

Η διαφορά στον ορισμό της διαφθοράς δεν είναι η μόνη διαφορά. Υπάρχουν διαφορές και στις εκτιμήσεις ως προς την έκταση του φαινομένου. Στο εκτενές κείμενό του (σελ. 121-156) ο κ. Κλεομένης Κουτσούκης, διευθυντής του Ελληνικού Κέντρου Πολιτικών Ερευνών του Παντείου, αναφέρεται στη διαφθορά στο Δημόσιο από το 1845 ως το 1994 και αφήνει την εντύπωση ότι αυτή ποτέ δεν έλειψε. Αντίθετα, στον δισέλιδο επίλογο του ευρωβουλευτή της ΝΔ κ. Παύλου Σαρλή (σελ. 265-266) αναφέρεται: «Οσο όμως και αν το πρόβλημα [της διαφθοράς] είναι οξύ, μπορούμε πάντα να αντλήσουμε αισιοδοξία από την πείρα του παρελθόντος». Αυτές οι αξιολογικές διαφορές τονίζουν την εν μέρει κατανοητή έλλειψη στατιστικού υλικού επί του θέματος. Πάντως η γενική εντύπωση που δημιουργείται από τα κείμενα αυτού του τόμου είναι ότι η διαφθορά είναι αρκετά διαδεδομένη στο σύγχρονο ελληνικό κράτος και απαιτείται σοβαρή ανάλυση και διαμόρφωση κατάλληλης πολιτικής.

Οπως φαίνεται από τα κείμενα του πρώην διευθυντή της Παγκόσμιας Τράπεζας Μ.Η. Wiehen, του Friedman και του καθηγητή R. Nielsen, το ελληνικό κράτος δεν έχει την πρωτοτυπία στη διαφθορά. Το φαινόμενο είναι παγκόσμιο, σε αναπτυγμένες και υπανάπτυκτες χώρες, και γι' αυτό πιο επικίνδυνο και δύσκολο στην αντιμετώπισή του. Αξίζει εδώ να αναφερθεί η σημασία οργανισμών όπως ο Transparency International, τμήμα του οποίου έχει ιδρυθεί προ δύο ετών και στην Ελλάδα χωρίς όμως αξιόλογη δραστηριότητα ως σήμερα.

Ως προς τις προτάσεις πολιτικής με τις οποίες κρίνεται ότι μπορεί να αντιμετωπισθεί η διαφθορά στην ελληνική δημόσια διοίκηση είναι ενδιαφέρον ότι υπάρχει σημαντική σύγκλιση απόψεων. Μεταξύ των μέτρων πολιτικής, συχνότερα προτείνονται τα εξής: εισαγωγή διαφάνειας στη δημόσια διοίκηση και ενίσχυση των πειθαρχικών διαδικασιών (Αλέκος Παπαδόπουλος, σελ. 259 και 262), μείωση της διακριτικής ευχέρειας στη λήψη αποφάσεων (Βιργινία Τσουδερού, σελ. 27 και Στέφανος Μάνος, σελ. 250), ένταση ελέγχων και επιβολή ποινών (Τρύφων Κολλίντζας και Χάρης Ντέλλας, σελ. 182 και Στ. Μάνος, σελ. 251), μείωση της μονοπωλιακής εξουσίας του δημοσίου οργάνου (Β. Τσουδερού, σελ. 27), επέκταση του «πόθεν έσχες» (Βασίλειος Κόκκινος, σελ. 236), αλλαγή κοινωνικών δομών (Joseph Glick, σελ. 165 και Γιώργος Καούρας, σελ. 205) και σημαντική μείωση του δημόσιου τομέα (Τρ. Κολλίντζας και Χ. Ντέλλας, σελ. 184).

Η αδυναμία του βιβλίου αυτού είναι η έλλειψη στατιστικού υλικού. Υπάρχει μόνον ένα κείμενο, του Θόδωρου Σκυλακάκη, που περιέχει στατιστικά στοιχεία για τις περιπτώσεις διαφθοράς στα διάφορα υπουργεία κατά την περίοδο 1990-95. Είναι φανερό, και γνωστό σε όλους, ότι τα στοιχεία αυτά αποτελούν υπεκτίμηση του πραγματικού αριθμού, αλλά δεν είναι άνευ σημασίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζει ο κ. Σκυλακάκης, ο αριθμός των «υπαλλήλων που ελέγχθηκαν πειθαρχικά ή/και ποινικά» στο σύνολο του «αριθμού των υπηρετούντων υπαλλήλων» ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των υπουργείων. Η χειρότερη περίπτωση είναι αυτή του (πρώην) υπουργείου Εμπορίου με 12,7 περιστατικά στους 1.000 υπαλλήλους. Ακολουθούν το υπουργείο Εξωτερικών (ποιος θα το περίμενε;) με 8,2, το υπουργείο Μεταφορών και Επικοινωνιών με 7,2, το υπουργείο Οικονομικών με 4,5 και το υπουργείο Δημοσίας Τάξεως με 4. Το χαμηλότερο ποσοστό έχει το υπουργείο Παιδείας με 1,5 περιστατικά ανά 10.000 υπαλλήλους. Για λόγους προφανείς τα στοιχεία αυτά έχουν ενδεικτική μόνο σημασία, αλλά πάντως έχουν τη σημασία τους.

Συμπερασματικά, το βιβλίο αυτό είναι πρωτότυπο και σημαντικό για την ελληνική βιβλιογραφία, έχει ενδιαφέρον για κάθε έλληνα πολίτη και μας αφορά άμεσα. Οσο και αν φαίνεται αντιφατικό, οι αδυναμίες του υπογραμμίζουν τη σημασία του. Ελπίζω το βιβλίο αυτό να διαβαστεί και να γίνει η αρχή για μια εξαντλητική μελέτη της διαφθοράς στην Ελλάδα.



Θ. Π. Λιανός

ΤΟ ΒΗΜΑ, 20-09-1998