Υγιεινή του δολοφόνου

Η βόμβα σκάει παραμονές του πολέμου στον Κόλπο: ο διαβόητος μεγαλοφυής νομπελίστας λογοτεχνίας, που η μισανθρωπία του τον κρατάει έγκλειστο εδώ και χρόνια, είναι ετοιμοθάνατος. Δημοσιογράφοι απ' όλο τον κόσμο παρακαλούν για μια συνέντευξη μαζί του κι όσοι το πετυχαίνουν παίρνουν μέρος σαν απρόθυμα πιόνια σ' έναν αμείλικτο αγώνα λογικής και κακοπιστίας, απ' όπου βγαίνουν σύντομα εκτός μάχης. Ωστόσο μία δημοσιογράφος στέκεται στο ύψος αυτού του δεινού χειριστή του λόγου και κατορθώνει να τον παρασύρει στο δικό της παιχνίδι -ένα παιχνίδι ζωής και θανάτου, όπου η σαγήνη αναμετριέται με την ευφυΐα, ξεσκεπάζοντας έναν άνθρωπο διαφορετικό, δέσμιο των πιο αποτρόπαιων μυστικών του παρελθόντος.

Ερωτική έλξη και τερατώδης πνευματικότητα, ωμός κυνισμός και καυστικό χιούμορ, μέσα από ένα διαλογικό τρόπο γραφής, που παραπέμπει περισσότερο από κάθε άλλον στη μονομαχία ή το βασανισμό. Η Αμελί Νοτόμπ, την οποία ο τύπος έχει παραβάλει ταυτόχρονα με τον Σάμουελ Μπέκετ και τον Στήβεν Κίνγκ, υπογράφει εδώ το πιο επιτυχημένο μυθιστόρημα της εκθαμβωτικής σταδιοδρομίας της.

Το βιβλίο τιμήθηκε με το Βραβείο Rene Fallet.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Από την «Β», παρουσιάζοντας κατά καιρούς βιβλία της Αμελί Νοτόμπ, έχουμε υπογραμμίσει όσα επισημαίνει ο Γάλλος δημοσιογράφος, μεταξύ άλλων, σε συνέντευξη που πήρε από τη γνωστή συμπατριώτισσά του πεζογράφο τελευταία, με αφορμή το πρόσφατο βιβλίο της «Ο αντίχριστος». Η παραγωγική αυτή συγγραφέας είναι ένα φαινόμενο όχι μόνο εργατικότητας αλλά και ευφυΐας, θα μπορούσε να πει κανείς. Τα έργα της κατορθώνουν να συνδυάζουν το ύφος των μπεστ σέλερ και ταυτόχρονα να εισχωρούν πιο βαθιά σε προβληματισμούς σύνθετους, αναδίδοντας ένα παράδοξο άρωμα φτηνό και ελκυστικό μαζί. Κατορθώνει η νεαρή αυτή μυθιστοριογράφος (κόρη διπλωματών, γεννημένη στην Ιαπωνία), πολύ υποψιασμένα τελικά, να παίξει ανάμεσα στην ευκολία και το απαιτητικό, αναγκάζοντάς μας να βαδίζουμε συνέχεια σε ομαλό φαινομενικά, όμως στην ουσία ολισθηρό έδαφος.

Τα θέματά της, νομίζω εξαιρετική πρώτη ύλη ή και αμιγής πρόταση για σενάρια, επικεντρώνονται σε οριακές συγκρούσεις αντίθετων μεταξύ τους μεγεθών. Σώμα και πνεύμα, άντρας και γυναίκα, διαφορετικότητες πολιτισμών, λίμπιντο και πραγματικότητα, ασυνείδητο και συνειδητό, μνήμη και λήθη... είναι βασικά ζεύγη που την ενδιαφέρουν.

Οπως εύκολα καταλαβαίνει κανείς, οι περιοχές αυτές, αρχετυπικές θα έλεγα, εάν δεν ενδυθούν με ενδιαφέρουσες, σύγχρονες ιστορίες, ίσως γίνουν αναπαραγωγικές στερεοτύπων. Η Νοτόμπ με την αγχίνοια και το ένστικτό της κατορθώνει να τις εκμεταλλευτεί δημιουργικά και να προτείνει γοητευτικές αφηγήσεις σε μοντέρνα σκηνικά. Γνωρίζοντας τους μηχανισμούς του θρίλερ, επίσης, κινεί τα νήματα με στόχο ένα είδος ...ολιστικής απόλαυσης εκ μέρους του αναγνώστη των κειμένων της.

Οι ήρωές της σε ορισμένες περιπτώσεις, ενδεικτικές του ύφους της, βρίσκονται ανειδοποίητα μπροστά σε κάποιο φαινόμενο φυσικής διαστροφής, σε πλευρές σκοτεινές της ζωής, οι οποίες εκπηγάζουν από τον απροσμέτρητο βυθό της τρομερής συνύπαρξης φυσιολογίας και κανονικότητας. Η Νοτόμπ δεν διστάζει να επισημάνει τη διάσταση ανάμεσα στο ενστικτώδες και το λογικό/συναισθηματικό σημειώνοντάς την ως σταθερή (και ακλόνητη ίσως;) εγγραφή στο κοινωνικό και ιστορικό γίγνεσθαι, ως μια συγγενή νόσο του πολιτισμού μας.

Εν προκειμένω, η συγγραφέας μας -στην «Υγιεινή του δολοφόνου», που είναι και το πρώτο βιβλίο της- πιστεύει ότι ο λόγος, η γλώσσα, είναι ένα χειρουργικό εργαλείο/όπλο το οποίο σκοπεύει προς την κατεύθυνση του νοσήματος, ένα μέσο σωτηρίας, αλλά συνάμα τιμωρίας και εξόντωσης του άλλου: του άντρα εδώ, τον οποίο κυριολεκτικά αφού απογυμνώσει με το (δίκαιο, κατά τη Νοτόμπ) λόγο της η γυναίκα, τον καταδικάζει στο φινάλε.

Το αντρικό φύλο στο μυθιστόρημα εκπροσωπείται από έναν ώριμο, μοναχικό και δύσμορφο νομπελίστα συγγραφέα, ο οποίος λίγο πριν πεθάνει από μια σπάνια μορφή καρκίνου αποφασίζει να λύσει τη σιωπή του και να δώσει συνεντεύξεις. Η μορφή αυτή ανήκει κατά κάποιο τρόπο στην περιοχή του θρύλου και η συγκεκριμένη χειρονομία του αντιμετωπίζεται με θορυβημένο ενδιαφέρον από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Το στόρι τοποθετείται στην εποχή έναρξης του Πολέμου του Περσικού Κόλπου, όταν ο συλλογικός φόβος για μια γενικότερη σύρραξη είναι έντονος.

Η Νοτόμπ έξυπνα όσο και δημαγωγικά (είπαμε: το ένα ποιοτικό χαρακτηριστικό έρχεται να δέσει με ένα άλλο πιο επιφανειακό), φιλοτεχνεί το έκδηλα οριακό αυτό σκηνικό για να αιμοδοτήσει έτσι τα αφηγούμενα. Μας προετοιμάζει για τη μονομαχία μέχρις εσχάτων, η οποία θα ακολουθήσει μια εισαγωγή όπου ακούγονται οι γνωστές σάλπιγγες των αγγέλων... Ο σαδιστής μονομάχος Πρετεξτά Τας (τι όνομα...) ο φερώνυμος συγγραφέας μας, παχύσαρκος, αντιερωτικός και απωθητικός, κάτι σαν κολασμένος-άγιος, ήρωας ταινιών του Ορσον Γουέλς, δέχεται στο μισοφωτισμένο υποβλητικά δωμάτιό του (δίκην Καβάφη) έναν έναν τους εκπροσώπους του Τύπου σε μια συνέντευξη μαζί τους. Η αρένα και η σκευή του Τας συνίστανται από το σκληρότερο υλικό: έναν λόγο-ξυράφι ο οποίος κομματιάζει με την οξύτητά του κυριολεκτικά τους δημοσιογράφους. Παράλληλα, η σκηνοθεσία της παρουσίας του οικοδεσπότη καθώς και η σκηνογραφία του χώρου, σε συνδυασμό με την υπνωτιστική, ωραία φωνή του μισοκρυμμένου Τας, συμπληρώνουν το μαύρο αυτό πίνακα. Οι δημοσιογράφοι ζητούν να μάθουν τα της ζωής και του δημιουργικού εργαστηρίου του συγγραφέα ακριβώς μέσα σε συνθήκες οι οποίες ακυρώνουν κάθε είδους πρόσβαση σε κάτι μύχιο του συνεντευξιαζομένου ή και κάθε προσωπική εναντίωση στην επιβαλλόμενη, περιρρέουσα αισθητική. Ετσι μοιραία εξουθενωμένοι και εντελώς νικημένοι ψυχικά εγκαταλείπουν οι δυστυχείς ζουρναλίστ το ενδιαίτημα του συγγγραφέα. Εως ότου... μια ικανή γυναίκα δημοσιογράφος, το Θηλυκό, ούτως ειπείν, θα πάρει την κατάσταση στα χέρια της όπως στα παραμύθια (να το mainstream, κοινόχρηστο εύρημα της Νοτόμπ).

Η ηρωίδα μας θ' αντιπαραθέσει τη δική της ρητορική δεινότητα στην αντίστοιχη του Τας και μια μονομαχία θ' αρχίσει. Να τονιστεί σ' αυτό το σημείο όχι μόνο η μαεστρία της Νοτόμπ αλλά και η γνώση της μεγάλων δασκάλων του αποφθέγματος και των αφορισμών. Κάτω από τις εκατέρωθεν φράσεις κυκλοφορεί το στιλ μεγάλων χειριστών της γλώσσας, το οποίο η μυθιστοριογράφος αρδεύει με ταλέντο. Από τον Λα Ροσφουκό μέχρι τον Κοκτό και από τον Μαριβό μέχρι τον Γκιτρί, θα μπορούσε να σκεφθεί κανείς μια μεγάλη γκάμα επιδράσεων στους τρόπους της Νοτόμπ.

Η «Υγιεινή...» δικαίως θεωρείται το πιο εντελές μυθιστόρημα μέχρι σήμερα της τελευταίας. Ο διάλογος μεταξύ των δύο ευφυών αντιπάλων διεξάγεται με ριπές, με σπαθιές, με λέξεις που κόβουν κάθετα, εκθέτουν, ξεγυμνώνουν, ξεσχίζουν, διαπερνούν, φτύνουν, τραυματίζουν θανάσιμα. Τέλος πάντων, ο μανιακός της γλώσσας Τας δέχεται έναν τόσο ασφυκτικό εναγκαλισμό από τη συνομιλήτριά του που νιώθει να γλιστράει αργά και αμετάκλητα προς το βυθό, όπου τον περιμένει η ιλύς μιας καταισχύνης. Η γυναίκα τον αφαιμάζει κυριολεκτικά, τον ταπεινώνει αργά μ' ένα δικό της σαδισμό, παλιό δάνειο και οφειλή από την ανδρική συμπεριφορά, μας λέει η Νοτόμπ.

Αυτό το κομμάτιασμα που προκαλεί η γλώσσα, αυτή την ωμοφαγία της είχαμε κάποτε συναντήσει στο θεατρικό «Ποιος φοβάται την Βιρτζίνια Γουλφ» του Αλμπι, τηρουμένων των αναλογιών. Μόνο που στο μυθιστόρημα έχουμε την επιτιθέμενη απόλυτα κύρια των όπλων της εντέλει, και την άλλη πλευρά αμυνόμενη και ευτελισμένη. Ο άλλοτε άρχων Πρετεξτά Τας τώρα βρίσκεται στα πόδια της ...ντόμινα δημοσιογράφου, ελεεινός και αξιοθρήνητος, έχοντας ομολογήσει ακόμα και φόνο... Η λύση (η αποκάλυψη της οποίας θα κατέστρεφε το σασπένς) είναι πάντως συμβολική: η μυθοπλασία έχει μετατραπεί σε κάτι εφιαλτικά σωματικό.

Η μετάφραση της κ. Μαριλένας Σοφρά μας έκανε να επικοινωνήσουμε απόλυτα με τις νουάρ σκέψεις της Νοτόμπ, η οποία, εκτός από τη φεμινιστικά δυναμική της προβληματική, πιστεύει ότι η τέχνη δεν είναι καθόλου αθώα, αντίθετα είναι σε θέση να κρύψει για καλά το φρικτό μας πρόσωπο.



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 07/11/2003