Το Ανθρώπινο γονιδίωμα ο Ήλιος και το Internet

Ο Ντάισον υποστηρίζει ότι η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, η
ηλιακή ενέργεια, και το Ίντερνετ διαθέτουν τη δύναμη να μετασχηματίσουν την
κοινωνία. Η ηλιακή ενέργεια μπορεί να προσφέρει τα αγαθά του εξηλεκτρισμού
ακόμη και στις πιο φτωχές περιοχές του τρίτου κόσμου, παρέχοντας πρόσβαση στον
τεράστιο όγκο πληροφοριών του Ίντερνετ και θέτοντας τέλος στην απομόνωση των
φτωχότερων κρατών. Το σημαντικότατο επίτευγμα της αποδικωποίησης του ανθρώπινου
γονιδιώματος, παρέχει την δυνατότητα υγιεινότερων συνθηκών ζωής. Η γενετική
υπόσχεται πλουσιότερες εσοδείες, χαρίζοντας νέα πνοή της πολιτιστικής παράδοσης
του χωριού, η οποία έχει σχεδόν εξαρθρωθεί λόγω της παγκοσμιοποίησης των
αγορών.

Το ανθρώπινο γονιδίωμα, ο ήλιος και το Ίντερνετ, γραμμένο με πάθος και απόλυτη
πίστη στις ηθικές και δεοντολογικές εφαρμογές της επιστήμης, αποτελεί, μια
πρόσκληση για την χρησιμοποίηση των νέων τεχνολογιών με τρόπο που να
γεφυρώνεται το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών.




Κριτική



«Αδύνατον να υπάρξει καλύτερος οδηγός από τον Φρίμαν Ντάϊσον για τα όσα μας επιφυλάσσει η καινούργια χιλιετία. Το ανθρώπινο γονιδίωμα, ο ήλιος και το ίντερνετ, είναι ένα βιβλίο στο οποίο ο Ντάϊσον εξετάζει τις πιθανές επιπτώσεις των επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων στην καθημερινή ζωή τόσο του ατόμου όσο και της κοινωνίας. Πρόκειται για ένα σπουδαίο, θελκτικό και ευανάγνωστο έργο, με μεγάλο βάθος».

Όλιβερ Σάκς M.D.

Ο Φρίμαν Ντάισον είναι επίτιμος καθηγητής Φυσικής στο Ινστιτούτο Ανωτάτων Σπουδών του Πανεπιστημίου του Πρίνστον. Έχει συγγράψει τα βιβλία "Διαταράσσοντας το Σύμπαν", "Το Άπειρο σε Όλες τις Κατευθύνσεις", "Όπλα και Ελπίδα", "Μια Πατάτα Made in Άρης", καθώς και πολλά άλλα βιβλία. Μεταξύ των πολλών τιμητικών διακρίσεων με τις οποίες έχει τιμηθεί, του έχει απονεμηθεί το βραβείο της Ένωσης Κριτικών Εθνικού Βιβλίου (National Books Critics Circle Award) και το βραβείο Phi Beta Kappa για τις επιστήμες. Ζει στο Πρίνστον του Νιού Τζέρσεϊ.



Μπορούν οι ραγδαίες επιστημονικές ανακαλύψεις να αλλάξουν την κοινωνία; Ο φυσικός Φρίμαν Ντάισον απαντά καταφατικά.


Την άνοιξη του 1997 ο βρετανικής καταγωγής διακεκριμένος φυσικός Freeman Dyson, γνωστός ιδιαίτερα για τις εργασίες του σε θέματα ύπαρξης εξωγήινων πολιτισμών και υποστηρικτής της εξερεύνησης και αποίκησης του Διαστήματος, έδωσε μια σειρά διαλέξεων στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης, οι οποίες συγκροτούν, σχεδόν αυτούσιες, το περιεχόμενο αυτού του βιβλίου. Ο Dyson είναι σήμερα ομότιμος καθηγητής του Ινστιτούτου Ανωτέρων Μελετών στο Princeton και συγγραφέας συνολικά επτά βιβλίων, από τα οποία κυκλοφορούν ήδη στα ελληνικά τα Imagined Worlds (Μια πατάτα made in Αρης, εκδόσεις Π. Τραυλός) και Origins of Life (Προελεύσεις της ζωής, εκδόσεις Σύναλμα).


Σε μια εποχή όπου το λεγόμενο πανεπιστημιακό μυθιστόρημα (campus novel) γνωρίζει ανοδική πορεία, το βιβλίο του Dyson πρωτοτυπεί τουλάχιστον ως προς την παρουσίαση της κοινωνικής συνείδησης ενός ακαδημαϊκού. Αν και το 1985 ο Dyson θεωρούσε τη γενετική τεχνολογία, την τεχνητή νοημοσύνη και τα διαστημικά ταξίδια τις τρεις σημαντικότερες τεχνολογίες του 21ου αιώνα, 15 χρόνια αργότερα έχει αντικαταστήσει τις δύο τελευταίες με την ηλιακή ενέργεια και το Internet υποστηρίζοντας ότι, μαζί με την αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, είναι σε θέση να οδηγήσουν σε θεμελιακές κοινωνικές αλλαγές δρώντας ακριβώς όπως μια κοινωνική επανάσταση.


Ο συγγραφέας πραγματεύεται ένα ευρύ φάσμα θεμάτων: μαζί με ερωτήματα από τη φιλοσοφία της επιστήμης (π.χ., ποιος είναι ο ρόλος των οικιακών συσκευών στις επιστημονικές επαναστάσεις;) και την ηθική της επιστήμης (οδηγεί η τεχνολογική πρόοδος νομοτελειακά σε περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη;) περιγράφει σύγχρονες πηγές ενέργειας, νέα συστήματα εκτόξευσης ωφέλιμων φορτίων από την επιφάνεια της Γης στο Διάστημα, ενώ αναφέρεται επίσης στο χάος και στις κοινωνικές συνέπειες της γενετικής τής αναπαραγωγής (reprogenetics).


Η μετάβαση ενός διαπρεπούς ερευνητή των θετικών επιστημών από το βασίλειο της καθαρής επιστήμης στο πεδίο της κοινωνιολογίας και του φουτουρισμού (παρ' ότι συχνά δεν είναι επιτυχής) προσελκύει πάντοτε το ενδιαφέρον των «κοινών θνητών». Εδώ ο Dyson αντιπαρατίθεται στον ιστορικό της επιστήμης Thomas Kuhn, ο οποίος στις αρχές της δεκαετίας του '60 υποστήριξε, κυρίως μέσα από το βιβλίο του Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων, ότι οι επιστημονικές επαναστάσεις προκαλούνται από τις «αλλαγές παραδείγματος» και την ανακάλυψη νέων εννοιών για την κατανόηση της φύσης. Η άποψη του Kuhn γίνεται πιο σαφής με τη μετάβαση από το πτολεμαϊκό στο κοπερνίκειο παράδειγμα, η οποία μετέβαλε τη θεώρηση του Σύμπαντος από γεωκεντρική σε ηλιοκεντρική και ουσιαστικά τροποποίησε τον ίδιο τον τρόπο διεξαγωγής της επιστημονικής έρευνας. Για τον Kuhn τα επιστημονικά παραδείγματα και οι αλλαγές παραδείγματος αποτελούν τις κινητήριες δυνάμεις της έρευνας και της ανακάλυψης. Για τον Dyson όμως αυτό είναι μόνο ένα μέρος της συνολικής εικόνας, καθώς «ορισμένες από τις επιστημονικές επαναστάσεις προήλθαν από την εφεύρεση νέων εργαλείων και μέσων για την παρατήρηση της φύσης» (σελ. 36). Ο Kuhn δίνει έμφαση στις ιδέες και στις έννοιες ενώ ο Dyson στα «αντικείμενα», και αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία καθώς η δημιουργία και η ανάπτυξη των αντικειμένων αυτών συνδέεται, πάντα κατά τον Dyson, με βαθύτατες κοινωνικές επιπτώσεις. Μάλιστα ως παράδειγμα αναφέρονται «τέσσερις τεχνολογίες οι οποίες διεύρυναν τους ορίζοντες της κοινωνικής δικαιοσύνης» (σελ. 93) τους τελευταίους έξι αιώνες: η τεχνολογία της τυπογραφίας, η σχετική με τη δημόσια υγεία τεχνολογία (παροχή καθαρού νερού, βιολογικός καθαρισμός λυμάτων, εμβολιασμοί κ.ά.), η τεχνολογία κατασκευής συνθετικών υλικών και η τεχνολογία των οικιακών συσκευών. Ο συγγραφέας δεν παραλείπει να ασκήσει κριτική στο υφιστάμενο στις ΗΠΑ σύστημα υγείας, «το οποίο βασίζεται στους νόμους της ελεύθερης αγοράς, αναπόφευκτα ευνοεί τους πλούσιους και οι ανισότητες στην ιατρική μέριμνα καθίστανται οξύτερες καθώς αυξάνεται το κόστος νοσηλείας» (σελ. 94). Πάντως η θεώρηση από τον Dyson της πρόσβασης στο Internet ως ανάλογης της πρόσβασης στην ιατρική περίθαλψη είναι επιεικώς ατυχής.


Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαφωνία του Dyson αναφορικά με τη θεώρηση του Max Weber όπως αυτή αναπτύσσεται στο βιβλίο του Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού, σύμφωνα με την οποία η ηθική καθοδηγεί την τεχνολογία. Ο Dyson υποστηρίζει το αντίθετο, δηλαδή ότι η τεχνολογία καθοδηγεί την ηθική, αν και όχι απόλυτα αλλά μέσα από μια αμφιμονοσήμαντη σχέση μεταξύ αιτίου και αιτιατού, και έτσι συντάσσεται με την άποψη που εκφράζει ο R. Tawney στο βιβλίο του Θρησκεία και άνοδος του καπιταλισμού. Αν και τα δύο βιβλία έχουν κυκλοφορήσει προ πολλών ετών στα ελληνικά, η σχετική διαμάχη πέρασε μάλλον απαρατήρητη. Δυστυχώς η πραγματικότητα του 20ού αιώνα φαίνεται να επιβεβαιώνει την άποψη του Dyson (όσο και αν ο ίδιος αισθάνεται ευτυχής γι' αυτό), ιδιαίτερα αν κάποιος λάβει υπόψη του τις στερούμενες ηθικού περιεχομένου αποφάσεις για την ανάπτυξη οπλικών συστημάτων στη βάση των εκάστοτε επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων.


Καταλήγοντας το βιβλίο Το ανθρώπινο γονιδίωμα, ο Ήλιος και το Ίντερνετ είναι σε κάθε περίπτωση επίκαιρο και προσιτό, η μετάφραση είναι στρωτή και διαβάζεται ευχάριστα, και ο μη ειδικός αναγνώστης που ενδιαφέρεται για τα εντυπωσιακά επιτεύγματα των θετικών επιστημών και τις προοπτικές τους στον 21ο αιώνα θα αισθανθεί ασφαλώς ικανοποιημένος από την ανάγνωση του βιβλίου, έστω και αν διαφωνεί με τα πορίσματα του συγγραφέα αναφορικά με τον απελευθερωτικό χαρακτήρα της τεχνολογίας και το ηθικό περιεχόμενο πολλών από τις επιλογές των επιστημόνων.

Θεοφάνης Γραμμένος, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 14-01-2001