Αγόρι

Αυτοβιογραφία είναι ένα βιβλίο στο οποίο γράφει κανείς για τη ζωή του και συνήθως είναι γεμάτο βαρετές λεπτομέρειες.
Αυτό εδώ δεν είναι αυτοβιογραφία. Ποτέ δε θα έγραφα την ιστορία του εαυτού μου. Από την άλλη, στα σχολικά μου χρόνια κι αμέσως μετά μου συνέβησαν διάφορα πράγματα που δεν ξέχασα ποτέ.
Τίποτα από αυτά δεν είναι σημαντικό[...]. Μερικά είναι αστεία. Μερικά είναι οδυνηρά. Μερικά είναι δυσάρεστα. Υποθέτω πως αυτός είναι ο λόγος που τα θυμόμουν πάντα τόσο ζωντανά. Όλα είναι αληθινά.





ΚΡΙΤΙΚΗ



«Aυτοβιογραφία είναι ένα βιβλίο στο οποίο γράφει κανείς για τη ζωή του και συνήθως είναι γεμάτο βαρετές λεπτομέρειες». Ο Ρόαλντ Νταλ ξεκινά με ένα σημείωμα το βιβλίο του. Μόνο που, σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, το Αγόρι, που περιγράφει την παιδική και εφηβική του ηλικία, δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αυτοβιογραφικό. Ο άνθρωπος που έγραψε μεταξύ άλλων τις Απροσδόκητες Ιστορίες (που έγιναν γνωστές από την τηλεοπτική μεταφορά τους σε μορφή αυτοτελών επεισοδίων και στα ελληνικά κυκλοφόρησαν το 2001 στην πολύ καλή σειρά «Ιπποπόταμος» των εκδόσεων Ποταμός) και τα Γκρέμλινς ανασυνθέτει ένα μεγάλο μέρος της ζωής του μέσα από τα περιστατικά που έχουν χαραχθεί στη μνήμη του με τόση ακρίβεια ώστε να μπορεί να τα θυμάται έντονα στην ηλικία των 68 ετών, όσο ήταν δηλαδή όταν έγραφε το βιβλίο. Γράφει για τη ζωή του με πολλές λεπτομέρειες, αλλά με έναν τρόπο που δεν είναι καθόλου, μα καθόλου βαρετός.



Γκροτέσκο και κωμικό



«Ξέρω τι αρέσει στα παιδιά» είχε δηλώσει κάποτε ο Νταλ, και η επιτυχία των βιβλίων του απέδειξε περίτρανα τον ισχυρισμό του. Οι παιδικές ιστορίες του Νταλ συνδύαζαν το γκροτέσκο με το κωμικό σε μια εποχή που κάτι τέτοιο θεωρούνταν ανεπίτρεπτο και ως αποτέλεσμα τα βιβλία του εξακολουθούν να ενθουσιάζουν τα παιδιά και να προκαλούν την οργή και τη δυσπιστία των μεγάλων. «Οι γονείς και οι δάσκαλοι είναι ο εχθρός» είχε πει μιαν άλλη φορά, «ο ενήλικος είναι εχθρός του παιδιού λόγω της δυσάρεστης διαδικασίας της αναμόρφωσης αυτού του πλάσματος που όταν γεννιέται είναι ένα ζώο χωρίς τρόπους και χωρίς κανένα ηθικό αίσθημα». Οι εμπειρίες από την παιδική του ηλικία πρέπει να ήταν καθοριστικές στη διαμόρφωση αυτού του δόγματος για τη διαμάχη ανάμεσα στα παιδιά και σε αυτούς που έχουν αναλάβει τη διαπαιδαγώγησή τους. Γιατί η ιστορία που έχει να μας αφηγηθεί αποτελείται, στην πλειονότητά της, από βίαιες συναντήσεις με σκληρούς εκπαιδευτικούς της εποχής και ιατρικές επεμβάσεις χωρίς αναισθητικό.

Ο Ρόαλντ Νταλ γεννήθηκε το 1916 σε ένα χωριό της Ουαλλίας. Ο πατέρας του, νορβηγικής καταγωγής, πέθανε όταν ο Ρόαλντ ήταν τεσσάρων ετών από πνευμονία και θλίψη για τον θάνατο μιας από τις κόρες του. Αφησε τη δεύτερη γυναίκα του, επίσης Νορβηγίδα, έγκυο, με τρία δικά της παιδιά και δύο από την πρώτη σύζυγο του ανδρός της, καθώς και τα έσοδα από τη μικρή επιχείρηση ναυλομεσιτείας «Νταλ & Αάντνεσεν». Παρά τις δυσκολίες η μητέρα του μικρού Ρόαλντ αποφάσισε να μείνει πιστή στην επιθυμία του ανδρός της να λάβουν τα παιδιά της καλή, βρετανική μόρφωση.



Πολύχρωμες καραμέλες



Σε αυτό το σημείο ξεκινούν οι περιπέτειες και οι αναμνήσεις του μικρού Ρόαλντ. Μετά από δύο χρόνια σε ένα μικρό, τοπικό νηπιαγωγείο, συνεχίζει τις σπουδές του σε ένα προπαρασκευαστικό σχολείο αρρένων, τη Σχολή του Καθεδρικού Ναού του Λάνταφ. Οι λαχταριστές, πολύχρωμες καραμέλες του ζαχαροπλαστείου, που κλέβει η παρέα, προκαλούν την αντίδραση της κακότροπης ιδιοκτήτριάς του και μια σκανδαλιά με ένα ψόφιο ποντίκι οδηγεί τον Νταλ και τους τέσσερις φίλους του στο γραφείο του δασκάλου κυρίου Κουμπς και πιο συγκεκριμένα κάτω από το τσουχτερό του μπαστούνι. Το περιστατικό εξαγριώνει τη μητέρα του Νταλ και τον επόμενο χρόνο τον στέλνει υπότροφο στη Σχολή Σαιντ Πήτερς, στην Αγγλία.

«Πίσω από το μουστάκι ζούσε ένα οργισμένο και άγριο πρόσωπο μ' ένα βαθιά χαραγμένο μέτωπο που υπονοούσε πολύ περιορισμένη ευφυΐα. "H ζωή είναι ένα αίνιγμα", έμοιαζε να λέει το χαραγμένο μέτωπο, "και ο κόσμος ένα επικίνδυνο μέρος. Ολοι οι άνθρωποι είναι εχθροί και τα μικρά αγόρια είναι ζωύφια που θα γυρίσουν να σε τσιμπήσουν, αν δεν τα πιάσεις εσύ πρώτος και δεν τα ζουλήξεις δυνατά"». Ο Νταλ έχει έναν μοναδικό τρόπο να περιγράφει ακόμη και τους πιο μισητούς ενηλίκους της παιδικής του ηλικίας. Στη φωνή του αφηγητή μπορεί κανείς να αναγνωρίσει το νεαρό αγόρι και τον εξηνταοκτάχρονο άντρα να εναλλάσσονται, και έτσι τα δημιουργικά παρατσούκλια της παιδικής ηλικίας δίνουν κάποιες φορές τη θέση τους σε πιο σοβαρές και κατασταλαγμένες εξηγήσεις: «Φυσικά, θα ήταν άδικο αν έλεγα ότι όλοι οι δάσκαλοι έριχναν το ξύλο της ζωής τους σε όλα τα παιδιά εκείνη την εποχή. Δεν ήταν έτσι τα πράγματα. Μόνο λίγοι φέρονταν έτσι, όμως η συμπεριφορά τους ήταν αρκετή για να αφήσει μια μόνιμη εντύπωση φρίκης στο μυαλό μου. Μου άφησε όμως και μια άλλη εντύπωση - στο σώμα μου. Ακόμα και σήμερα, όποτε είμαι αναγκασμένος να κάτσω για κάμποση ώρα σε σκληρό παγκάκι ή καρέκλα, αρχίζω να νιώθω το χτύπο της καρδιάς μου πάνω στις παλιές γραμμές που είχε αφήσει στον πισινό μου το μπαστούνι πριν από περίπου πενήντα πέντε χρόνια».



Παιχνίδια εξουσίας



H δευτεροβάθμια εκπαίδευση του Νταλ έγινε στο Ρέπτον, ένα από τα διάσημα δημόσια σχολεία της εποχής. Εδώ η ιστορία περιλαμβάνει περίεργες στολές, παιχνίδια εξουσίας και επιβολής ανάμεσα στους πρωτοετείς και στους τελειόφοιτους, λιχουδιές από το τοπικό εργοστάσιο της σοκολάτας Κάντμπουρι και τον μοναδικό καθηγητή που υπήρξε ευχάριστη ανάμνηση. Το βιβλίο κλείνει με τα πρώτα χρόνια του Νταλ στον επαγγελματικό στίβο, όταν αποφάσισε να μη συνεχίσει σε κάποιο πανεπιστήμιο, αλλά να κυνηγήσει μια θέση στη Shell. Το αίτημα εδώ ήταν η περιπέτεια και οι νέες εμπειρίες, ωστόσο αισθάνεται κανείς τη διάθεση αυτοσαρκασμού του μεσήλικου άνδρα που κοιτά τη ζωή του εκ των υστέρων: «Ημουν έτοιμος να σαλπάρω για μέρη με χουρμαδιές και κοκκοφοίνικες, κοραλλιογενείς υφάλους, λιοντάρια, ελέφαντες και θανατηφόρα φίδια, και θυμάμαι ότι ένας λευκός κυνηγός που είχε ζήσει δέκα χρόνια στη Μουάντζα μου 'χε πει πως αν σε δαγκώσει μαύρη μάμπα, πεθαίνεις σε μια ώρα σφαδάζοντας από τους πόνους και βγάζοντας αφρούς απ' το στόμα. H ανυπομονησία μου ήταν απερίγραπτη».

Ιατρικά περιστατικά με αιματηρές λεπτομέρειες, όπως μια εγχείρηση για κρεατάκια και ένα ατύχημα με το αυτοκίνητο, ανασυγκροτούν το γνώριμο ύφος του Νταλ που, ακόμη και όταν αφηγείται πραγματικά περιστατικά, μπορεί να χτίσει έναν κόσμο τραγικό, αστείο, μαγικό. Αυτό άλλωστε υπήρξε και το μυστικό της επιτυχίας του μυθοπλαστικού του έργου, είτε απευθυνόταν σε μικρούς είτε σε μεγάλους. H ανάγνωση του συγκεκριμένου βιβλίου αποδεικνύει έμπρακτα ότι μάλλον είχε δίκιο. Τα ευχάριστα περιστατικά, όπως διακοπές, αναμνήσεις από τους παππούδες στη Νορβηγία και ιστορίες σχετικά με την προέλευση των κορδονιών γλυκόρριζας, έχουν ένα εύθυμο ύφος, δεν μένουν όμως στη μνήμη του αναγνώστη. Το σπάνιο χάρισμα του Ντάλ αποκαλύπτεται όταν, ακόμη και με κατεβασμένα παντελόνια και την μαγκούρα να πλησιάζει, προκαλεί μόνο συγκρατημένη συμπάθεια και όχι θλίψη και οίκτο.

Το δεύτερο βιβλίο της αυτοβιογραφίας του Ρόαλντ Νταλ με τίτλο «Σόλο πορεία» θα κυκλοφορήσει σύντομα από τις εκδόσεις Ποταμός.



ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 08-06-2003