Ο θείος Όσβαλντ

Ο 20ος τόμος των ημερολογίων του Όσβαλντ Χέντρικς Κορνέλιους, λέξη προς λέξη, όπως τον έγραψε ο ίδιος... Ο θείος Όσβαλντ, είναι, αν θυμάστε, ο μεγαλύτερος αλιτήριος, απατεωνίσκος, καλοζωιστής και γυναικάς όλων των εποχών. Μέσα σ' αυτές τις σελίδες αναφέρονται πολλά γνωστά ονόματα και υπάρχει, προφανώς, μέγας κίνδυνος να προσβληθούν οικογένειες και φίλοι...
Ο θείος Όσβαλντ ανακαλύπτει τις απίστευτες ιδιότητες του σουδανέζικου φλυκταινοκάνθαρου -που χρησιμεύει ως απίστευτο σεξουαλικό διεγερτικό- και της πανέμορφης Γιασμίν Χαουκόμλη -που στάζει σεξ απ' όπου κι αν την πιάσεις- και αποφασίζει να αποπλανήσει όλους τους μεγάλους άνδρες της εποχής, για τους δικούς του φαύλους και ανευλαβέστατους σκοπούς. [...]

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το 2000, δέκα χρόνια δηλαδή μετά το θάνατό του, ο Ρόαλντ Νταλ ψηφίστηκε ο προσφιλέστερος συγγραφέας της Αγγλίας. Δικαιολογημένα, αν υπολογίσει κανείς το πλήθος αναγνωστών, εφήβων και ενηλίκων, που απολαμβάνουν τις πολυκύμαντες ιστορίες του, κωμικές, περιπετειώδεις, σκοτεινές και σκληρές ενίοτε, αλλά όλες ψυχαγωγικές, αναπάντεχες, αγωνιώδεις, με την ενδεδειγμένη δόση μαγείας ως ακαταμάχητο δέλεαρ. Ο Ρόαλντ Νταλ γεννήθηκε το 1916 από Νορβηγούς γονείς σ' ένα χωριό της Ουαλίας και διαπαιδαγωγήθηκε σε αγγλικά σχολικά ιδρύματα. Η βιογραφία του είναι μάλλον οικεία στο ελληνικό κοινό δεδομένης της πρόσφατης κυκλοφορίας των δύο τόμων της αυτοβιογραφίας του, Αγόρι και Σόλο πορεία, (και οι δύο από τις εκδόσεις «Ποταμός»). Αν στο πρώτο αυτοβιογραφικό βιβλίο βρίσκουμε την απέχθεια και την οργή του συγγραφέα για την άτεγκτη, υποκριτική τυπολογία και τα βάναυσα παιχνίδια εξουσίας που διέπνεαν τα δημόσια σχολεία της εποχής (απέχθεια που τροφοδότησε την πολυμήχανη Ματίλντα), στο δεύτερο περιγράφονται τα διαδοχικά στάδια της επαγγελματικής του πορείας και εμπειρίες από το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως η απασχόλησή του ως υπαλλήλου σε αντιπροσωπεία της Shell στην Τανγκανίκα, η στράτευσή του στην αεροπορία (RAF), η εκπαίδευσή του ως πιλότου μαχητικών αεροσκαφών, αερομαχίες σε Βόρειο Αφρική και Μέση Ανατολή, με ένα ενδιάμεσο, δύσκολο πέρασμα το 1941 πάνω από τη Χαλκίδα, την Ελευσίνα και την Αθήνα. Το 1942 διορίστηκε αεροπορικός ακόλουθος στην Ουάσιγκτον.



Παραμύθι για μεγάλους



Παρά το σοβαρό τραυματισμό του σε κάποια από τις επιχειρήσεις ο Νταλ επιβίωσε του πολέμου, αποκομίζοντας συγκλονιστικές εμπειρίες και εκτονώνοντας την ισχυρή έλξη του για την περιπέτεια και τον κίνδυνο. Ο αποθησαυρισμός έντονων βιωμάτων τον στρέφει στη γραφή, και δη παιδικών βιβλίων, χάρη στα οποία κερδίζει ευρεία αποδοχή. Ως συγγραφέας παιδικών και εφηβικών ιστοριών ο Νταλ διακρίνεται για τον πρωτότυπο, προοδευτικό και τολμηρό τρόπο προσέγγισης των θεμάτων του. Τα κωμικά στοιχεία, τα σπαρταριστά επεισόδια, η απογειωμένη φαντασία, τα ευφυολογήματα, οι ανατροπές συνυπάρχουν με την καυστικότητα και τη γλαφυρή, παραστατική απόδοση έως και ανατριχιαστικών σκηνών. Ωστόσο ο συγγραφέας δεν επιφυλάσσει διαφορετικό πρόσωπο για τον ενήλικο αναγνώστη. Αντιθέτως, είναι εξίσου ευρηματικός, ανατρεπτικός και ακόμα περισσότερο ευφυολόγος και σαρκαστικός. Αλλωστε ο Θείος Οσβαλντ (1979), ένα από τα δημοφιλέστερα μυθιστορήματά του, διαβάζεται, κατά μία έννοια, σαν ένα παραμύθι για μεγάλους. Υπάρχει σ' αυτό η μαγιά του παραμυθιού. Εντεινόμενη δράση, σωστός αφηγηματικός ρυθμός και κυρίως ένας συμπαθής ήρωας, με πολλές δυνατότητες και ισόποσα ελαττώματα, που σκαρώνει απάτες ριψοκινδυνεύοντας, ξεγλιστρώντας από βαρύτατες συνέπειες, ενώ άλλοτε παγιδεύεται στα σχέδιά του, για να πραγματώσει τελικά ανεμπόδιστος και πέρα από κάθε προσδοκία τον τελικό του στόχο, την καλοπέραση. Ενας ήρωας εν ολίγοις που σηκώνει στις πλάτες του όλο το βιβλίο. Η ρηχότητα του χαρακτήρα του και η επιφανειακή, αφελής οπτική του πάνω σε ανθρώπους και καταστάσεις δεν εμποδίζουν τον Νταλ να αποδειχτεί ιδιαίτερα οξύς και συνάμα στοχαστικός στη διακωμώδησή του.

Στον 20ό τόμο των ημερολογίων του, αυτόν δηλαδή που διατίθεται στον αναγνώστη, ο Οσβαλντ μάς ξεναγεί αυτάρεσκα στον κόσμο του, τον οποίο ευφραίνουν αφ' ενός το χρήμα κι αφ' ετέρου το σεξ, αμφότερα σε αφθονία. Συνεπώς παρακολουθούμε μια αποσπασματική αυτοβιογραφία, πλούσια σε απίθανα επεισόδια, σωματικές συγκινήσεις, τρυφηλές απολαύσεις, γαστριμαργικές εκκεντρικότητες και προφανώς αναπάντεχες εκπλήξεις. Από τα νεανικά του χρόνια ο ήρωας επεδίωκε μεθοδικά τον εμπλουτισμό τόσο των τραπεζικών του λογαριασμών όσο και των ερωτικών του επιδόσεων. Πολύ πριν από το υποσχόμενο Viagra, ο ήρωας παρασκευάζει με βάση κονιορτοποιημένο σκαθάρι από το Σουδάν ένα ισχυρότατο αφροδισιακό, που γίνεται ανάρπαστο στις ανώτατες τάξεις του Παρισιού. Τη θαυματουργή σκόνη θα χρησιμοποιήσει αργότερα για να δημιουργήσει μία παρακαταθήκη σπέρματος από επιφανείς παγκοσμίως προσωπικότητες του πνεύματος. Στο σημείο αυτό η ιλαρή διάθεση αποχαλινώνεται καθώς ο συγγραφέας θέτει μέσω του ήρωά του το εξής ζήτημα: Το σπέρμα ποιου από τους διάσημους καλλιτέχνες του 1919 θα έχει μακροπρόθεσμα, αν όχι διαχρονικά, αγοραστική αξία; Αλλιώς, ποιος από αυτούς αξιώνει την κατάψυξη και συνεκδοχικά τη διαιώνιση των γονιδίων του; Οι βασιλείς δεν εμπίπτουν στο ερώτημα. Εχουν αυταπόδεικτη ισχύ και εγγυημένο αγοραστικό κοινό και επομένως προτεραιότητα στον κατάλογο. Ο Οσβαλντ για να καταρτίσει μία αντιπροσωπευτική και πρωτίστως προσοδοφόρα λίστα οφείλει να περάσει από το μικροσκόπιο τους ακούσιους, ανυποψίαστους δότες και ο Νταλ δράττεται της ευκαιρίας για να τεμαχίσει με τη σάτιρα σπουδαία πνεύματα.



Εκλεκτό σπέρμα



Ο αλαζονικός, ανενδοίαστος, καλοζωιστής και ηδονιστής Οσβαλντ έχοντας στο πλευρό του την αισθησιακή Γιασμίν, τη συλλέκτρια του εκλεκτού σπέρματος, κατορθώνει να περισυλλέξει το βαρύτιμο υλικό, εμπλεκόμενος σε παράτολμες περιπέτειες και περιοδεύοντας ακατάπαυστα σε πολιτιστικά κέντρα της Ευρώπης. Οσο η Γιασμίν με τη συνδρομή του αφροδισιακού αποπλανά ασυστόλως τόσο η ιστορία γίνεται τολμηρότερη, ιδιαίτερα όταν στις περιπτύξεις συμπρωταγωνιστούν εμβληματικοί δημιουργοί του εικοστού αιώνα, όπως ο Τζόις, ο Τζόζεφ Κόνραντ, ο Στράους, ο Ρενουάρ, ο Μονέ, ο Ματίς. Ο Νταλ με ασυγκράτητο κέφι καταγράφει τις σεξουαλικές ορμές των εξαπατημένων θυμάτων και το πώς αυτά υπό την επήρεια της λαγνείας αποκόβονται βίαια και τραγελαφικά από την αίγλη των έργων τους και την αχλή της διάνοιάς τους. Οι ποτισμένοι με αιφνίδιο ίμερο δημιουργοί καθίστανται τρομακτικά ανίσχυροι και αμήχανοι, σαστίζουν και πανικοβάλλονται, αλλά δεν διστάζουν να απαιτήσουν πάραυτα την ανακούφισή τους από τη διαθέσιμη Γιασμίν. Τα αφηγούμενα περιστατικά στο σύνολό τους αντιστοιχούν, καταχρηστικά και αυθαίρετα οπωσδήποτε, σε μία ειρωνική σπουδή πάνω στην ηδονή. Μια σκωπτική μελέτη για την τρέλα του πόθου, όταν το πάνω χέρι έχει η παρόρμηση που αποστερεί κάθε κάλυμμα αξιοπρέπειας και σοβαρότητας, για την επιτακτική επιθυμία που επιβάλλει την πλήρωσή της με κάθε τίμημα, για την παραμορφωτική επίδραση της σεξουαλικής διέγερσης. Ενα ενδιαφέρον πείραμα για την ισχύ των ενστίκτων και για τις συνέπειες της ανεπιφύλακτης υποταγής σ' αυτά. Αντιστρόφως, γεννάται η απορία όταν η επικράτηση του σεξουαλικού ενστίκτου αποδεσμεύει και απογυμνώνει το άτομο από προστατευτικές μάσκες, μεταμορφώνοντάς το, μήπως η απώθηση και καταστολή των ορμών επιφέρει αδιόρατες μεν αλλά εξίσου βαθιές στρεβλώσεις. Βέβαια το ερώτημα κατά πόσο η σεξουαλική συμπεριφορά αποβαίνει αποκαλυπτική για υποφωτισμένες, αποσιωπημένες πτυχές της προσωπικότητας παραμένει υπό διερεύνηση. Ακόμα όμως κι αν δεν επιβαρύνουμε τον Νταλ με ανυπόστατες ίσως προθέσεις, είναι προφανές και άκρως διασκεδαστικό το χάσμα που ανοίγεται μεταξύ των θαυμαστών επιτευγμάτων και των ερεθισμένων εμπνευστών τους.

Το υπερβολικό μυαλό του Αϊνστάιν που μπλοκάρει τις σαρκικές επιταγές, οι σωματικά προικισμένοι Ραχμάνινοφ και Στραβίνσκι, ο ανέραστος Μπέρναρντ Σο, ο «ευχάριστος αλλά δίχως έμπνευση» Τόμας Μαν, η καρικατούρα του Κίπλινγκ σαν «τριχωτή κρυφή αδερφή», η άγρια ενέργεια του Πικάσο, η αβρότητα και η ευθυμία του Πουτσίνι αβίαστα προκαλούν το μειδίαμα του αναγνώστη. Ωστόσο, η δριμύτατη, ανελέητη μυθοπλαστική μεταχείριση του Προυστ και του Φρόιντ ανήκουν αναμφίβολα στις λαμπρότερες και ευφυέστερες συλλήψεις του βιβλίου.

Ο Νταλ είναι ένας χαρισματικός παραμυθάς επειδή, αν μη τι άλλο, κανακεύει ποικιλοτρόπως τον αναγνώστη του χωρίς όμως να τον υποτιμά. Για το πλάσιμο των ιστοριών του εκμεταλλεύεται το βιωματικό του πλούτο, λειαίνοντας το οξύ (επι)κριτικό βλέμμα μέσα από χαριτωμένες, ανάλαφρες περιπέτειες απρόβλεπτων και ελαφρώς λοξών προσώπων. Για όσους αναζητούν στα βιβλία, πέραν όσων άλλων, την τέρψη, αρετή που επιπόλαια υποτιμάται αλλά δύσκολα χαρίζεται, ο Ρόαλντ Νταλ έχει δικαιωματικά καταλάβει μία προσιτή θέση στη βιβλιοθήκη τους.



ΛΙΝΑ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 22/10/2004