Οι διατλαντικές σχέσεις

Η διατλαντική σχέση κλείνει εξήντα χρόνια συμβίωσης. Θεμελιώθηκε πάνω στα ερείπια του Β' Παγκόσμιου πολέμου και συντηρήθηκε κυρίως από την απειλή του σοβιετικού επεκτατισμού. Όπως κάθε επιτυχημένος γάμος ξεπέρασε αρκετές τριβές, αψιμαχίες, ακόμη και κρίσεις. Αλλά για ορισμένους αναλυτές η διαφορά αντιλήψεων ανάμεσα στους Αμερικανοβρετανούς και τους Γαλλογερμανούς σχετικά με τον πρόσφατο πόλεμο κατά του Σαντάμ Χουσέιν οδήγησε τη διατλαντική σχέση σε ένα οδυνηρό διαζύγιο. [...]
Ο ανά χείρας τόμος επιχειρεί να διατυπώσει έναν σοβαρό αντίλογο στις κασανδρικές προβλέψεις. Αισιόδοξοι αναλυτές αποδέχονται ότι ο πόλεμος του Ιράκ έσπειρε μύρια όσα ζιζάνια. Θεωρούν όμως ότι η διαχείριση της ειρήνης (ανασυγκρότηση και ανοικοδόμηση μιας ρημαγμένης χώρας) μπορεί να γίνει αφορμή για την αναθέρμανση των ταραγμένων διατλαντικών σχέσεων.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ανάμεσα στα πολλά προβλήματα που συνδέονται άμεσα με τη λεγόμενη παγκοσμιοποίηση καίρια σημασία έχουν οι διατλαντικές σχέσεις. 'H μάλλον, για να το πούμε πιο συγκεκριμένα, οι σχέσεις ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Ενωση (τόσο την ίδια την Ενωση όσο και τα επί μέρους μέλη της) και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σχέσεις πολυσύνθετες που έχουν και ιστορικό βάθος αλλά και σημερινό πλάτος. Γι' αυτό δεν ξενίζει η έκταση του βιβλίου αυτού με τις πάνω από 500 σελίδες του και με τους 25 μελετητές που παρουσιάζει, καθώς και με μια εμπεριστατωμένη εισαγωγή του Σωτήρη Ντάλη που κατορθώνει να συμπυκνώσει αυτή την πολύπλευρη προσπέλαση σε 80 σελίδες μιας ολοκληρωμένης εποπτείας του συνόλου. Οι Ελληνες και ξένοι που πραγματεύονται τις πολλές πτυχές του θέματος είναι όλοι καταξιωμένοι επιστήμονες και γι' αυτό δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσει κανείς λίγα ονόματα ανάμεσά τους για να τους αναφέρει. Αλλά αρκεί να απαριθμηθούν οι γενικές κατηγορίες των προβλημάτων που τους απασχολούν για να επισημανθεί η πολλαπλότητα του προβληματισμού, ενός προβληματισμού που καθημερινά υπό τη μία ή την άλλη μορφή απασχολεί τον καθέναν μας.

Δεν είναι μόνο η κρίση του Ιράκ που γέμισε για μια στιγμή το διεθνές προσκήνιο με την ανοιχτή διατλαντική διάσταση απόψεων. Υπάρχουν και τόσες άλλες πτυχές, λιγότερο θεαματικές, που χρειάζονται την προσοχή μας. Είναι φυσικό στιγμές κρίσεων να παίρνουν την πρώτη θέση στην προσοχή μας αλλά δεν έχουν λιγότερη σημασία θέματα πιο μακροπρόθεσμα, όπως είναι η διάρθρωση των αμυντικών σχέσεων ανάμεσα στην EE και στις ΗΠΑ, με τις συνέπειες που μπορεί να έχει στη λειτουργία του ΝΑΤΟ. Επίσης η διεύρυνση της EE με νέα μέλη που έχουν άλλη αντίληψη για τις διατλαντικές σχέσεις, όπως παράλληλα και η σχεδιαζόμενη εμβάθυνσή της με τη νέα Συντακτική Συνθήκη. Είναι όμως και άλλα θέματα, λιγότερο εντυπωσιακά αλλά πολύ ουσιαστικά, όπως είναι π.χ. η τήρηση και εφαρμογή των κανόνων που έχουν θεσπισθεί στο πλαίσιο του Παγκοσμίου Οργανισμού Εμπορίου, είτε πρόκειται για χαλυβουργικά είτε για αγροτικά προϊόντα. Και είναι ακόμη περισσότερο τα θέματα που έχουν να κάνουν με το θεμέλιο του διεθνούς συστήματος που είναι το διεθνές δίκαιο. H διάσταση αντιλήψεων ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην EE στο θέμα αυτό φαίνεται ολοένα εντονότερα, είτε πρόκειται για την ισχύ των διεθνών συμβάσεων είτε για θέματα περιβαλλοντικής συνεργασίας είτε για θέματα ελέγχου του Διαστήματος είτε ακόμη και για θέματα λειτουργίας και κύρους των Ηνωμένων Εθνών.

Κανένας συνεπώς δεν αμφισβητεί την ανάγκη να αναλύονται και να εξετάζονται οι ρωγμές αυτές στις διατλαντικές σχέσεις που τα τελευταία χρόνια γίνονται καθημερινά εμφανέστερες. Κινδυνεύει όμως η εστίαση στα προβλήματα αυτά να επισκιάσει την άλλη πλευρά των διατλαντικών σχέσεων, τη σημασία και τις δυνατότητες της διατλαντικής συνεργασίας. Και στο σημείο αυτό πρέπει να πω, σαν ένα εντελώς προσωπικό μου σχόλιο, πως είναι ακατάλληλος - ή ίσως άστοχος - ο υπότιτλος του βιβλίου «Συνεργασία ή ανταγωνισμός;». Αυτό το διαζευκτικό «ή» θα μπορούσε πιο σωστά, νομίζω, να είναι «και» ή έστω «ή/και». Κάτι τέτοιες διαζεύξεις του τύπου «είτε είτε» δεν μπορούν να αποδώσουν την πολυσύνθετη πραγματικότητα των διεθνών σχέσεων, ακόμη λιγότερο όταν πρόκειται για σχέσεις που, όπως είπαμε, εκτείνονται και σε μεγάλο ιστορικό βάθος αλλά και σε μεγάλο σύγχρονο πλάτος.

Το ερώτημα δεν είναι αν θα προτιμηθεί από τη μία ή την άλλη πλευρά του Ατλαντικού η συνεργασία ή ο ανταγωνισμός. H παλέτα των διεθνών χρωμάτων δεν διαθέτει μόνο τα δύο χρώματα, το άσπρο και το μαύρο. Υπάρχουν άπειρες αποχρώσεις και δυνατότητες συνδυασμών κάθε λογής. Και επιπλέον, ακόμη και με πλούσια επιλογή χρωμάτων, το διεθνές σύστημα δεν αποτυπώνεται σε έναν στατικό ζωγραφικό πίνακα. Πρόκειται για ένα κινούμενο, δυναμικό σύστημα (και μάλιστα μη ευθύγραμμο, όπως θα έλεγαν οι μαθηματικοί) που συνεχώς μεταβάλλει σχήματα και χρωματισμούς. Για ποια Ευρώπη μιλάμε; Γι' αυτήν που διευρύνθηκε τώρα ή γι' αυτήν που θα προκύψει σε λίγο μετά την κύρωση ή μη κύρωση της Συντακτικής Συνθήκης; Για ποια Αμερική; Γι' αυτήν πριν ή μετά τις προεδρικές εκλογές; Για την αμερικανική πολιτική σήμερα στη Μέση Ανατολή ή γι' αυτήν που θα εμφανισθεί ενδεχομένως σε λίγους μήνες; Αλλά μήπως και στον άλλον, ιδιαίτερα δυναμικό κινητικό τομέα, τον οικονομικό, δεν είδαμε τα δύο τελευταία χρόνια σημαντικές διακυμάνσεις των νομισματικών ισοτιμιών; Αν τα διογκούμενα ελλείμματα όχι μόνο του κρατικού προϋπολογισμού αλλά και του ισοζυγίου πληρωμών των ΗΠΑ ρίξουν και άλλο το δολάριο; Αν η οικονομική δυσπραγία στα νέα αλλά και σε μερικά παλαιά μέλη της EE επηρεάσει το κοινό νόμισμα; Ερωτήματα όλα που δεν πρόκειται να έχουν οριστικές και μόνιμες απαντήσεις αλλά είναι φυσικό να κυμαίνονται μέσα στη διεθνή ζωή και αναπότρεπτα θα επηρεάζουν συνεχώς τις διατλαντικές σχέσεις.

Γι' αυτό και το ερώτημα που θέτει ο υπότιτλος του βιβλίου «Συνεργασία ή ανταγωνισμός;» πρέπει να διαβαστεί μάλλον ως μια ένδειξη προβληματισμού, όπως άλλωστε πολύ σωστά αναπτύσσουν οι επί μέρους μελετητές. Μπορεί πράγματι τα προβλήματα που θέτει σε ευρύτερο πλαίσιο η παγκοσμιοποίηση και διαπιστώνουμε σε πολλά επίπεδα να είναι σημαντικά αλλά για μας εδώ, τόσο ως Ελλάδα όσο και ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, οι διατλαντικές σχέσεις ειδικότερα έχουν ασφαλώς πρωτεύουσα σημασία. Γι' αυτό το βιβλίο τούτο που τις αναλύει αποτελεί μια ιδιαίτερα χρήσιμη προσφορά.



Βύρων Θεοδωρόπουλος (πρέσβης ε.τ.)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 17-10-2004