Στα βήματα του Μάρκο Πόλο

«Ο Μάρκο Πόλο ήρθε στον Πανάγιο Τάφο το φθινόπωρο του 1271. Η Ιερουσαλήμ είχε ηττηθεί οριστικά από το Ισλάμ τριάντα χρόνια πριν και ο Τάφος πρέπει να ήταν μισοερειπωμένος...»
Ο Ουίλλιαμ Νταλρύμπλ (γνωστός στο ελληνικό κοινό από το βιβλίο του Ταξίδι στη σκιά του Βυζαντίου) έφτασε στον Πανάγιο Τάφο περίπου 720 χρόνια μετά, αφήνοντας το Κέμπριτζ μια αρχή καλοκαιριού, σε ηλικία 22 χρονών. Ήταν η αφετηρία ενός ταξιδιού δώδεκα χιλιάδων μιλίων στα βήματα του μεγάλου ταξιδευτή, μεταφέροντας, όπως ακριβώς ο Μάρκο, λάδι από τον Πανάγιο Τάφο στο Ξαναντού, στο παλάτι του Κουμπλάι Χαν, του πρώτου αυτοκράτορα της Κίνας από τη Μογγολική Δυναστεία.
Το βιβλίο αυτό είναι μια ταξιδιωτική αφήγηση, ένα οδοιπορικό στα βάθη της Ασίας, μια περιπλάνηση στους σκονισμένους και ξεχασμένους δρόμους, μια πραγμάτωση της ποίησης του Κόλριτζ. Εκτός από μια ξενάγηση σε τόπους μαγικούς και άγνωστους, το Στα βήματα του Μάρκο Πόλο είναι ένα βιβλίο γεμάτο χιούμορ, εκπλήξεις -τόσο για τον ταξιδιώτη συγγραφέα όσο και για τον αναγνώστη- και πληροφορίες που παρέχονται με φαινομενικά ανάλαφρο τρόπο.
Το βιβλίο απέσπασε δύο βραβεία στη Βρετανία.


«Λαμπρό, εύστοχο, λακωνικό και προκλητικό, το βιβλίο είναι μια περιπετειώδης αφήγηση για τζαμιά και ιερούς τάφους, κινδύνους και γιορτές, διονυσιακά τυπικά και πλούσιες ανακαλύψεις. Σφύζει από ζωή και είναι πολύ διασκεδαστικό».

Sunday Times, «Book of the year"

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Ουίλιαμ Νταλρίμπλ φαίνεται να γνωρίζει σε βάθος τους τρόπους, τις δομές και την ειδικότερη υφή της λογοτεχνίας του ταξιδιού. Μεθοδικός παρατηρητής των χωροταξικών δεδομένων, προσεκτικός μελετητής του ιστορικού πλαισίου και των κοινωνικών συνισταμένων, αλλά κι έτοιμος να μετρήσει, να καταγράψει τις ιδιαίτερες λεπτομέρειες, τις μυστικές φωνές και τις σκιές των τοπίων, ο συγγραφέας-ταξιδευτής μετατρέπεται γρήγορα σε ξεναγό, σε φαντασιακό κάτοικο, σε ιδεώδη σχολιαστή του πραγματικού. Η γραφή θέλγεται, επιμένει κι επανέρχεται: έτσι αξιοποιεί, ενίοτε με χιούμορ, τις ετερότητες.

Το 1986, σε ηλικία είκοσι δύο ετών, διασχίζει μια απόσταση δώδεκα χιλιάδων μιλίων, τόσο για να υποστηρίξει στην πράξη την αξιοπιστία του Μάρκο Πόλο, μεταφέροντας μάλιστα όπως εκείνος λάδι από τον Πανάγιο Τάφο στο Ξαναντού, στο παλάτι του εγγονού του Τζένγκις Χαν, του Κουμπλάι Χαν, που ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας της Κίνας από τη Μογγολική Δυναστεία, όσο και για να εξοικειωθεί, όσο αποτελεσματικότερα θα μπορούσε να γίνει, με τις ειδοποιούς διαφορές των σημαντικότερων πολιτισμικών κεκτημένων της Κεντρικής και της Απω Ασίας.

Μακριά από εμπάθειες ή υστεροβουλίες και, το κυριότερο, ακυρώνοντας τις συνήθεις προκαταλήψεις του είδους, ο Νταλρίμπλ ενσαρκώνει όλες σχεδόν τις αρετές και τα ιδεώδη του αγγλοσαξονικού συστήματος αποκωδικοποίησης του ταξιδιωτικού μηνύματος, όπως τουλάχιστον το απαιτεί και το διδάσκει το Κολέγιο Τρίνιτι του Κέμπριτζ: οι περιγραφές, χωρίς να είναι αφυδατωμένες ή εξαιρετικά λιτές, δικαιώνουν τον άλλο χώρο. Απαλλαγμένος από τα βάρη των περιττών σχολίων ή των καταχρηστικών εγκωμίων, ο λόγος αποκαθιστά αλήθειες και εκθέτει ψεύδη. Η αυθεντική επαφή με τον χώρο σηματοδοτεί αμέσως ριζικές ανακατατάξεις. Ο συνοπτικός, αλλά ιδιαίτερα παραγωγικός τρόπος θέασης τεκμηριώνει έτσι τη σημειολογία του ουσιώδους. Παραθέτω ενδεικτικά:

«Οσο περιδιάβαζα στο Τσεγκντέ εκείνο το απόγευμα, ένα πράγμα έγινε ξεκάθαρο. Κατάλαβα επιτέλους την κινέζικη υπεροψία που καλλιέργησε την περιφρονητική στάση στο λόρδο Μακάρτνεϊ για τον πρώτο Εγγλέζο που επισκέφθηκε την Κίνα κατά το δέκατο όγδοο αιώνα· μια στάση που εξακολουθούσε να υπάρχει, παρά την πτώση του Μέσου Βασιλείου, μέχρι αυτόν τον αιώνα. Οι κήποι του Τσεγκντέ ήταν το μοναδικό μέρος που είδα να διατηρεί κάποια αναλαμπή από την εύθραυστη κομψότητα και αξιοπρέπεια της αυτοκρατορικής Κίνας. Εκαναν όλους τους ευρωπαϊκούς κήπους να μοιάζουν αυστηροί, χονδροειδείς και τυπικοί· εδώ μπορούσε κανείς να καταλάβει εύκολα γιατί οι Κινέζοι θεωρούν τους Δυτικούς βάρβαρους: φυσικά και δεν ενδιαφέρονταν για τα αλλικά βιομηχανικά προϊόντα!» (βλ. σε. 309).

Ο,τι δεν κατανοείται πλήρως, δεν εξαλείφεται ούτε υπεραπλουστεύεται. Μένει εκεί, στο περιθώριο της καταγραφής, προοικονομώντας περαιτέρω αναλύσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: «Κατά την Πολιτιστική Επανάσταση, οι μοναχοί, που εξακολουθούσαν να διαμένουν στους ναούς κατά την επίσκεψη του Πίτερ Φλέμιγκ, στήθηκαν στον τοίχο κι εκτελέστηκαν· πολλοί ναοί κατεδαφίστηκαν, άλλοι αφέθηκαν να καταρρεύσουν. Σ' ολόκληρη την Κίνα σκοτώθηκαν ένα εκατομμύριο άνθρωποι και τριάντα εκατομμύρια καταδιώχτηκαν. Αυτό που δεν καταλάβαινα ήταν πώς ένα έθνος που για πέντε χιλιάδες χρόνια είχε αναδείξει την πιο λεπτή κι ευαίσθητη τέχνη που γνώρισε ποτέ ο κόσμος, μπόρεσε να αλλάξει αίφνης πρόσωπο και να γίνει φριχτά, βίαια εικονοκλαστικό». (βλ. όπ.)

Οι «Sunday Times» χαρακτηρίζοντας το βιβλίο αυτό, ο πρωτότυπος τίτλος του οποίου είναι «In Xanadu, Α Quest», «λαμπρό, εύστοχο, λακωνικό και προκλητικό [...], μια περιπετειώδη αφήγηση για τζαμιά και ιερούς τάφους, κινδύνους και γιορτές, διονυσιακά τυπικά και πλούσιες ανακαλύψεις», δεν έκαναν τίποτε άλλο παρά να το συνδέσουν, να το εντάξουν στην παράδοση του φλεγματικού, ακριβοδίκαιου, υφολογικά κατασταλαγμένου ταξιδιωτικού μεγαδιδάγματος. Ετσι θα επαληθευτεί πανηγυρικά άλλη μια φορά ο Ιβ Μπονφουά: «Αγαπώ τα ταξίδια, τα θεωρώ προσπάθειες επιστροφής. Αναζήτηση σημαδεμένη με σταθμούς, κάθε φορά που πλησιάζουμε τόπους οι οποίοι ταιριάζουν στους πόθους μας. [...] Μια τέτοια αναζήτηση είναι και η ποίηση: μεριμνά μόνο για τούτο το σημείο του κόσμου που, το προϊδεάζομαι, στήνει και ερμηνεύει αυτό το μνημείο της φυσικής ευγλωττίας, όπου θα λάμψει η ημέρα που εκείνη ποθεί, η παντού θαμμένη. Ποίηση και ταξίδι έχουν την ίδια υπόσταση και το ίδιο αίμα. Και ξαναλέω, μετά τον Baudelaire, ότι από όλες τις πράξεις τις δυνατές στον άνθρωπο, αυτές είναι οι μόνες ίσως χρήσιμες και μόνες σκόπιμες». (Βλ. «Οι τάφοι της Ραβένα», σε μετάφραση του ποιητή Χριστόφορου Λιοντάκη, εκδόσεις «Γνώση», 1981).

Στάζοντας το λάδι στα ερείπια του παλατιού που ονειρεύτηκε ο συμπατριώτης του, ο Κόλριτζ -αλλά έκτισε ο Κουμπλάι Χαν-, ο Νταλρίμπλ αποτίει φόρο τιμής στους μύθους που επείγονται να γίνουν πραγματικότητα, αλλά και στην πραγματικότητα που ήταν άλλοτε μύθος. Η ομολογία συνιστά εδώ μια ακαταμάχητη απόδειξη της προσήλωσης στο ονειρικό: «Σύμφωνα με μια κορνιζαρισμένη ανακοίνωση στον τοίχο, εκεί βρισκόταν η Αορνος, η τελευταία πόλη που κατέλαβε ο Μέγας Αλέξανδρος πριν γυρίσει δυτικά και πεθάνει στη Βαβυλώνα. Ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν ο ήρωας των παιδικών μου χρόνων και την προηγούμενη χρονιά, καθώς ακολουθούσα την πορεία της Α' Σταυροφορίας, είχα κοιμηθεί μια νύχτα σ' ένα ανασκαφικό όρυγμα στο λόφο της Πέλλας, τη γενέθλια πόλη του Αλέξανδρου. Ηταν σαν να έκλεινα έναν κύκλο». (βλ. σελ. 219)

Η μετάφραση αποδίδει την ευκρασία του βρετανικού ιδιώματος χωρίς παρασπονδίες. Είναι δηλαδή συνεπής με τις αρχές του καλού γούστου: ακριβολογεί, χωρίς να παρωδεί τα ελληνικά. Από τα διακριτικότερα, κοντολογίς, δείγματα του είδους. Συνιστώντας τον ταξιδιωτικό οίστρο του νεαρού Εγγλέζου, ιδίως στους εραστές των εξαίσιων τοπίων της μισο-φασματικής, μισο-αληθινής ασίας, υπογραμμίζω πιθανώς το αυτονόητο: ο κόσμος των ιερογλυφικών και των ιδεογραμμάτων είναι εν τέλει προσβάσιμος.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 02/04/2004