Τεχνάσματα του έρωτα και άλλες ιστορίες

Οκτώ σύντομες ιστορίες γεμάτες ερωτικά τεχνάσματα, κωμικές παρεξηγήσεις με τραγικό τέλος ή το αντίστροφο, πέπλα αιδούς που πέφτουν, ανατροπές, ίντριγκες... Γραμμένες με την πένα ενός συγγραφέα που, εκτός από «σαδιστής», ήταν και μεγάλος λογοτέχνης.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Οι συχνές αφηγηματικές ανατροπές, η σαφέστατη κριτική που ασκείται κατά του καλπάζοντος τότε Διαφωτισμού, η στιλπνότητα των υφολογικών εμπεδώσεων, οι σπουδές καταλυτικών παρενδυσιών ή κρίσιμων μεταμορφώσεων και βεβαίως η μελέτη των δεινών ή των απολαύσεων που συνεπάγεται η συνάντηση των φύλων, συναποτελούν τα κύρια χαρακτηριστικά των οκτώ διηγημάτων του τόμου. Αν και έχουν περάσει σχεδόν δύο αιώνες από τη δημοσίευσή τους, διατηρούν πλήρως το κειμενικό τους ενδιαφέρον, συνιστώντας ταυτόχρονα ευφυείς συνόψεις κομβικών θεμάτων. Είναι, με άλλα λόγια, ό,τι απασχόλησε δημιουργικά τον συγγραφέα σε όλη του τη ζωή.

Για όσες και όσους γνωρίζουν ήδη σε βάθος την «Ιουστίνη ή οι συμφορές της αρετής», τις «Εκατόν είκοσι μέρες στα Σόδομα» ή τις «Ατυχίες της αρετής», τα εν λόγω διηγήματα θα εκληφθούν ενδεχομένως ως κεφάλαια ενός ακόμη χρονικού σκανδάλων, σπαρταριστών απομυθοποιήσεων και παρεκτροπών, χωρίς όμως τις ακρότητες της βίας και τους σολοικισμούς της οριακής παραλυσίας, που διακρίνουν τα μείζονα έργα του «παράδοξου» και απρόβλεπτου Μαρκησίου ντε Σαντ. Κωδικοποιώντας μάλιστα την κοσμοθεωρία του στη φράση «Ολη η ανθρώπινη ηθική βρίσκεται σε τούτα τα λόγια: Κάνε τους άλλους τόσο ευτυχισμένους όσο ευτυχισμένος επιθυμείς να είσαι κι εσύ, και μην τους κάνεις ποτέ περισσότερο κακό από αυτό που μπορείς να δεχτείς», ο ερωτομανής ανατόμος των σεξουαλικών εξάρσεων επιχειρεί χωρίς ενδοιασμούς να προσδώσει μια διδακτική χροιά στο όλο εγχείρημά του (βλ. σελ. 194).

Κατά τ' άλλα, το στοιχείο της ανελέητης παρωδίας και η πολιτική της συνεπούς βεβήλωσης, ως ινδάλματα και ως κυρίαρχα μέσα της γενικότερης στρατηγικής του Ντονατιέν Αλφόνς Φρανσουά ντε Σαντ (1740-1814), συμβάλλουν αποφασιστικά στη διαχείριση και λυσιτελή διεκπεραίωση της συγκεκριμένης κατεδαφιστικής πρότασης. Ο «Διάλογος ιερέα και ετοιμοθανάτου» (βλ. σελ. 173 επ.), γραμμένος το 1782, τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του Βολτέρου και του Ζαν Ζακ Ρουσό, θα μπορούσε κάλλιστα να εκληφθεί ως η οριστική και προπαντός έντιμη απολογία ενός θανάσιμα αιρετικού ανθρωπιστή, ο οποίος κινήθηκε πάντα στο χείλος της ατομικής του καταστροφής, αδιαφορώντας παντελώς για τις όποιες συνέπειες θα είχε μακροπρόθεσμα ή και μικροπρόθεσμα η κατά μέτωπον σύγκρουσή του με το σύνολο των ανελαστικών δομών του ευρωπαϊκού κατεστημένου.

Ακολουθώντας κατά γράμμα τη διδασκαλία του προλαλήσαντος μεγάλου ολετήρα Ντέιβιντ Χιουμ (1711-1776), ο ασίγαστος τρόφιμος των φυλακών, ανεπίδεκτος δικαστικών σωφρονισμών Μαρκήσιος ντε Σαντ αναποδογυρίζει, διά στόματος του ιδιαζόντως στοχαστικού ετοιμοθάνατου, τα είδωλα του κόσμου. Χλευάζοντας άχρι θανάτου, στην κυριολεξία του όρου, τα φαντάσματα των διχασμένων υπάρξεων, την ψευδεπίγραφη εθιμοτυπία της άρχουσας τάξης, τις προκαταλήψεις των συμπεριφορών και τις εξόφθαλμες κοινωνικές συμβάσεις της ρευστής, μάλλον απάνθρωπης εποχής του, ο ετοιμοθάνατος προαναγγέλλει τρόπον τινά τον συναρπαστικό εκείνον αποδομητή, τον Αρθούρο Σοπενχάουερ (1788 - 1860) μαζί με τον διασημότερο μαθητή του Φρειδερίκο Νίτσε (1844 - 1900).

Ο δε Σερνανβάλ, αρχετυπικός ήρωας - μπούφος τραγελαφικών επεισοδίων (βλ. το τρίτο κατά σειρά κομμάτι, «Η σεμνότυφη ή Η απρόοπτη συνάντηση», σελ. 62 επ.) γράφοντας «μόνος του, περίλυπος και ντροπιασμένος [...] ένα οκτασέλιδο για τις υποκρίτριες συζύγους, το οποίο ουδόλως συνέτισε τις γυναίκες και το οποίο οι άντρες δεν διάβασαν ποτέ», δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να επιβεβαιώνει πανηγυρικά από τη σκοπιά του ότι το «παράλογο» στοιχείο, που εμπεριέχει κατ' ανάγκην ο έρωτας, ανθρωποφαγικός ή μη, είναι έτοιμο ανά πάσα στιγμή να διεγείρει σε βάθος την ετερότητα, καθιστώντας την κατά περίσταση λαιμητόμο ή, αντιθέτως, λυτρωτή της ταυτότητας.

Συνδέοντας εντέχνως και σε ικανό βάθος την ερωτική λειτουργία με την απώτερη, την πλέον δυσεξιχνίαστη πτυχή της Φύσης, ο Μαρκήσιος ντε Σαντ, στο τέταρτο αφήγημα της συλλογής «Εμιλί ντε Τουρβίλ ή Η αδελφική βαναυσότητα», καλλιεργεί το εννοιολογικό έδαφος που θα αξιοποιήσει δεόντως ένας άλλος μύστης των «παραδοξολογιών». Εννοώ τον φιλόσοφο Σέρεν Κίρκεγκορ, ο οποίος γεννήθηκε έναν χρόνο προτού πεθάνει ο Ντε Σαντ. Στο περιώνυμο «Ημερολόγιο ενός διαφθορέα» του πρώτου αποτυπώνεται με ιδιαίτερη έμφαση η μοιραία σχέση που μας συνδέει με τη συμπαντική Αφροδίτη. Παραθέτω: «Τι έρωτας άραγε να είναι αυτός που μας ωθεί ν' αγκαλιάζουμε τη Φύση; Μήπως δεν είναι ένα άγχος μυστικό, ένας τρόμος μέσα στην ίδια τη Φύση, μια και η ελκυστική αρμονία της απορρέει από αταξία και σύγχυση άγρια και η αυτοπεποίθησή της είναι παιδί της απιστίας;».

Ο ανυπεράσπιστος εν τέλει κλόουν-κύριος Σερνανβάλ, αγκαλιάζοντας με έκδηλο πάθος την (ιδεατή) Γυναίκα-Φύση, αποδέχεται τον αφανισμό του μέσα στην ακατάλυτη, αδιάφθορη μοναξιά του Ερωτα. Ανάλογα ισχύουν και για τους υπόλοιπους χαρακτήρες του βιβλίου. Πάντως από πλευράς λεπτότητας των αποχρώσεων, διακυμάνσεων του σαρκασμού και εξακτινώσεων της διαβρωτικής ειρωνείας, θεωρώ ότι το προβάδισμα το έχει το πρώτο διήγημα του τόμου, με τίτλο «Αυγουστίνα ντε Βιλμπλάνς ή το τέχνασμα του έρωτα» (βλ. σελ. 19 επ.). Η μετάφραση κρίνεται επιτυχής. Γενικά πρόκειται για μια αναγνωστική εμπειρία από κάθε πλευρά θετική.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 31/08/2007