Το μυστικό του Μπαχ

Στα 1747, ύστερα από παράκληση του αυτοκράτορα Φρειδερίκου Β' της Πρωσίας, ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ συνθέτει τη «Μουσική Προσφορά». Ένα λάθος, όμως, βρέθηκε στην παρτιτούρα του. Πώς ένας απ' τους ευφυέστερους μουσικούς όλων των εποχών άφησε να του ξεφύγει ένα τέτοιο λάθος; Κι αν δεν επρόκειτο για λάθος, αλλά για ένα μυστικό που περνούσε από γενιά σε γενιά και μόνο οι άξιοι απόγονοι των Γερμανών μουσικών το γνώριζαν; Ο θάνατος ήταν η τιμωρία για όποιον ήθελε να το φανερώσει. Αραγε ο Μότσαρτ και ο Βέμπερν βρήκαν το θάνατο πληρώνοντας το βαρύ αυτό τίμημα, επειδή θέλησαν να αποκαλύψουν το μυστικό;
Πλέκοντας το παρελθόν με το παρόν, τη ζωή των μεγάλων συνθετών με τα μυστηριώδη εγκλήματα, «Το μυστικό του Μπαχ» είναι ένα έξοχο αστυνομικό μυθιστόρημα, που συνδυάζει με μαεστρία την δράση και την αγωνία με την ιστορία της μουσικής.





ΚΡΙΤΙΚΗ



«Η μουσική είναι η αριθμητική των ήχων και η οπτική η γεωμετρία του φωτός». Η σχέση ανάμεσα στη μουσική, στους αριθμούς και στην εκάστοτε ορατή πραγματικότητα πηγαίνει πιο πέρα από τη διαπίστωση του Κλοντ Ντεμπυσί. Γιατί μπορεί η μουσική στο μυαλό ενός απλού ακροατή να παραπέμπει στην ηχητική απόλαυση, αλλά για έναν ειδήμονα πρόκειται για έναν ολόκληρο κόσμο, που περιλαμβάνει αυστηρούς κανόνες και πολύπλοκες αρμονικές ισορροπίες. Έναν κόσμο γεμάτο ακατανόητα σύμβολα και ανεπίτρεπτους δακτυλισμούς, επιβλητική παράδοση και μυστικές ιστορικές αλήθειες, μα πάνω απ' όλα γοητευτική έλξη. Στην τελευταία φαίνεται να υπέκυψε ο γάλλος νομικός Φιλίπ Ντελελίς και αποφάσισε να συνδέσει τις μουσικές γνώσεις του με ικανές δόσεις ιστορίας και μυθοπλασίας προκειμένου να συνθέσει το πρώτο του βιβλίο: ο λόγος για Το μυστικό του Μπαχ, μια ιστορία μουσικής και μυστηρίου.

Ήδη από τα πρώτα κεφάλαια όπου παρουσιάζονται τα κεντρικά στοιχεία της υπόθεσης ο αναγνώστης δεν μπορεί να καταλάβει αν βρίσκεται μπροστά σε ένα ιστορικό, μουσικό ή αστυνομικό μυθιστόρημα. Μέσα σε μια σπονδυλωτή αφήγηση που αψηφά τοπικές ή χρονικές ακολουθίες έρχεται σε επαφή με το επώνυμο και ανώνυμο πλήθος των πρωταγωνιστών: από τον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ ως τη Λετίσια Φόρτζα, τελειόφοιτη στην τάξη της φούγκας στο Κονσερβατουάρ του Παρισιού, με στάσεις στους Μότσαρτ, Μπετόβεν, Βάγκνερ, Μάλερ και Βέμπερν.

Όλα ξεκινούν τον Μάιο του 1747 στο Πότσνταμ της Πρωσίας, όταν ο Μπαχ βρίσκεται έξω από τη μεγάλη σάλα του παλατιού και περιμένει να τον δεχθεί ο Φρειδερίκος Β'. Καθώς περνάει το κατώφλι της αίθουσας, ο βασιλιάς τον υποδέχεται στο πιάνο παίζοντας μια φούγκα, «ένα απλό μουσικό θέμα αλλά ταυτόχρονα απαλό με μια σπάνια, αυθεντική ομορφιά». Μετά τις θερμές συστάσεις ο Κάντορας της Λειψίας μαθαίνει ότι το κομμάτι έχει γραφτεί από τον ίδιο τον πρώσο ηγεμόνα και αναλαμβάνει να το τελειοποιήσει.

Η υπόθεση είναι γνωστή στην ιστορία της μουσικής: η παραγγελία του Φρειδερίκου θα έχει αποτέλεσμα τη σύνθεση της «Μουσικής Προσφοράς». Πρόκειται για μια από τις σπάνιες περιπτώσεις όπου ο Μπαχ χρησιμοποιεί «διάστημα εβδόμης ελαττωμένης», μια ακολουθία από νότες που θεωρούσε δυσαρμονική. Εκτός αυτού, η συγκεκριμένη ηχητική ακολουθία παράγει έναν τραγικό ήχο που για πολλούς ηχεί ως προμήνυμα θανάτου.

Ποια σχέση όμως μπορεί να έχουν όλα αυτά με τη ζωή στο σύγχρονο Παρίσι; Φαινομενικά καμία, ώσπου η νεαρή σπουδάστρια της μουσικής Λετίσια Φόρτζα θα αποφασίσει να υποβληθεί στη δύσκολη δοκιμασία των εξετάσεων στη σύνθεση φούγκας, όπου η αντεστραμμένη μορφή του θέματος της «Μουσικής Προσφοράς» δίδεται προς εξεύρεση πρωτοποριακών παραλλαγών. Μερικές ημέρες πριν από την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων η Λετίσια οργανώνει μια μικρή εορταστική συγκέντρωση το σπίτι της, όπου στήνεται ένα ευφάνταστο στοίχημα: ο Πιερ Φαράν, νεαρός μουσικός και υπέρμαχος της νέας τεχνολογίας, υποστηρίζει ότι ένας υπολογιστής μπορεί να φέρει σε πέρας την εξέταση με αποτελέσματα ανώτερα οποιασδήποτε ανθρώπινης μουσικής διάνοιας και αναλαμβάνει να το αποδείξει.

Το δεδομένα εισάγονται προς ανάλυση στον υπολογιστή του Ινστιτούτου Έρευνας και Ακουστικού-Μουσικού Συντονισμού του Κέντρου Ζορζ Πομπιντού για να εμφανιστεί μετά από μερικές ώρες μια ψηφιακή αποκάλυψη: ο Μπαχ είχε κάνει ένα λάθος. Η εξήγηση σχετικά με την περίφημη «εβδόμη ελαττωμένη» θα μπορούσε να σημάνει τη λύση του «μουσικού μυστηρίου», αν το ίδιο βράδυ ο Πιερ δεν βρισκόταν δολοφονημένος από ένα σπαθί του 18ου αιώνα.

Ο αστυνόμος Ζυλ Μπερανζέ είναι ο πλέον κατάλληλος για να αναλάβει την υπόθεση, καθώς λόγω του έντονου πάθους του για τη μουσική ασχολείται παράλληλα με τον μυστηριώδη θάνατο του Μότσαρτ τον Δεκέμβριο του 1791. Και καθώς οι φόνοι διαδέχονται ο ένας τον άλλον, η Λετίσια αναλαμβάνει να αποκρυπτογραφήσει τους πολύπλοκους αριθμολογικούς κώδικες του Μπαχ, για να ανακαλύψει το μυστικό που συνδέει το παρελθόν με τη σημερινή εποχή.

Πίσω από την ηχητική υπόκρουση των συνθέσεων που αναφέρονται στο βιβλίο κρύβεται μια περίπλοκη συγγραφική σύνθεση. Το εγχείρημα του Ντελελίς είναι ιδιαίτερα φιλόδοξο, δεδομένου ότι η δομή του επιχειρεί να μιμηθεί τη μορφή μιας φούγκας. Σε αυτό παραπέμπουν άμεσα τα μέρη του βιβλίου με τους τίτλους τους (Εκθεση - Επεισόδιο - Επανέκθεση - Στρέτο) και έμμεσα η επανάληψη των μυθιστορηματικών, αυτή τη φορά, θεμάτων. Την εικόνα συμπληρώνουν εύστοχα αποσπάσματα από έργα παλαιότερων και σύγχρονων δοκιμιογράφων και συγγραφέων, ενώ η λύση δίνεται από ένα συμβολικό και πραγματικό κρεσέντο. Αλλά το μουσικό πάθος του συγγραφέα ενίοτε λειτουργεί εις βάρος της αστυνομικής αρτιότητας της πλοκής.

Ωστόσο πρόκειται για μια εντυπωσιακή σύλληψη με σημαντικές παραπομπές και πλούσια βιβλιογραφία. Απομονώνοντας τα ιστορικά από τα μυθοπλαστικά στοιχεία, ο αναγνώστης έχει μπροστά του ένα έγκυρο μάθημα γύρω από την ιστορία της μουσικής. Σε αυτό το σημείο παίζουν σημαντικό ρόλο οι επεξηγήσεις του συγγραφέα στο τέλος του βιβλίου και οι διαφωτιστικές υποσημειώσεις της ελληνικής έκδοσης, ενώ η αστυνομική πλοκή διατηρεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη αμείωτο ακόμη και όταν δεν μπορεί να παρακολουθήσει τις λεπτομερείς μουσικές αναλύσεις. Το μοναδικό πρόβλημα εντοπίζεται σε κάποια σημεία της μετάφρασης, όπου η πιστή μεταφορά γλωσσικών κωδίκων ευγενείας που συνηθίζονται στα γαλλικά ηχεί παράφωνα στη γλώσσα μας.

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 28-11-1999