Κοσμόπολις

Ο Έρικ Πάκερ, νεαρός πολυεκατομμυριούχος, ζει σε ένα διαμέρισμα 48 δωματίων στο Μανχάταν. Άρχοντας ενός αμοραλιστικού σύμπαντος, επηρεάζει τα ανά την υφήλιο χρηματιστήρια με τις εμπορικές συμφωνίες και τις χρηματοοικονομικές προβλέψεις του. Ελέγχει το μέλλον χωρών και νομισμάτων από το καταφύγιό του, την τεράστια λευκή λιμουζίνα του. Και μολονότι το μόνο πρόβλημα που αντιμετωπίζει είναι η ασσυμετρία του προστάτη του, τις νύχτες ο πανίσχυρος Έρικ δεν μπορεί να κοιμηθεί.
Παρακολουθούμε τον ήρωά μας κατά την διάρκεια μιας ημέρας του Απρίλη του 2000, καθώς προσπαθεί να διασχίσει τη Νέα Υόρκη για να κουρευτεί στον κουρέα όπου πήγαινε παιδί. Η διαδρομή του στην πόλη ανακόπτεται κάθε τόσο από την κίνηση στους δρόμους, την επίσκεψη του προέδρου των ΗΠΑ, μια διαδήλωση κατά της παγκοσμιοποίησης, την κηδεία ενός διάσημου ράπερ, αλλά και από τους συχνούς επισκέπτες της λιμουζίνας του (τον οικονομικό αναλυτή του, τον γιατρό του, τον σωματοφύλακά του, τη σύζυγό του). Ο Έρικ Πάκερ παρακολουθει τη ζωή μέσα από τα τζάμια του αυτοκινήτου του και από τις οθόνες των υπολογιστών, επιθυμώντας να ζήσει και ο ίδιος έξω από τα ανθρώπινα όρια, «σ' ένα μικροτσίπ, σ' ένα δίσκο, με τη μορφή δεδομένων που στροβιλίζονται ακτινοβολώντας.» Πριν από το τέλος όμως της βραδιάς, συνειδητοποιεί την αποτυχία του οράματός του και αποδέχεται τη θνητότητά του.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Μια ημέρα, μια πόλη, ένας δρόμος, ένας άνθρωπος. Με θεατρική σχεδόν οικονομία, ο πολυβραβευμένος αμερικανός συγγραφέας Ντον Ντε Λίλλο παρουσίασε το νέο, 13ο του μυθιστόρημα, που διαδραματίζεται τον Απρίλιο του 2000. Αλλά το βιβλίο κυκλοφόρησε το 2003, σε μια Αμερική έντονα τραυματισμένη από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και τις συνέπειές της. Οι Αμερικανοί περίμεναν μέσα από τη γραφή ενός από τους πιο σημαντικούς «χρονικογράφους» των ΗΠΑ μια περιγραφή, μια ερμηνεία, μια αναπαράσταση της νέας τους κατάστασης. Το Κοσμόπολις δεν τους ικανοποίησε, όπως τουλάχιστον φαίνεται από τις κριτικές των ξένων εντύπων. Αδίκως. Διότι ο Ντε Λίλλο δεν είχε σκοπό να μιλήσει για τον κόσμο μετά την καταστροφή των Δίδυμων Πύργων, αλλά για το τέλος της εποχής που είχε προηγηθεί, με έμβλημα έναν καινούργιο αντι-ήρωα, τον εγωκεντρικό αυτοδημιούργητο νεαρό μεγιστάνα Ερικ Πάκερ.

Ο Πάκερ είναι μόλις 28 ετών και ήδη τα έχει όλα: αμύθητα πλούτη, πολυτελή διαμερίσματα, μια εταιρεία, αμέτρητες σποραδικές γνώσεις, μια νεαρή σύζυγο που συνδυάζει τις χάρες της πλούσιας κληρονόμου και της ευαίσθητης ποιήτριας, σταθερές και ευκαιριακές ερωμένες, μια στρατιά από εκκεντρικούς συμβούλους, σωματοφύλακες και μπόλικη αλαζονεία. Τι άλλο θα μπορούσε να ζητήσει; Εκείνο το πρωινό του Απρίλη 2000, ξαφνικά συνειδητοποιεί ότι θέλει ένα κούρεμα. Οχι σε οποιοδήποτε κουρείο, αλλά σε αυτό που κουρευόταν ο πατέρας του, στην άλλη άκρη της πόλης της Νέας Υόρκης. Τι πιο απλό; Μόνο που για να τα καταφέρει θα πρέπει να διασχίσει την 47η λεωφόρο, να ξεπεράσει τις δυσκολίες της κίνησης που προκαλείται από την επίσκεψη του αμερικανού προέδρου, μια διαδήλωση αναρχικών και την κηδεία ενός δημοφιλούς ράπερ, και να μεταβεί από το Ηστ Σάιντ του Μανχάταν σε μια υποβαθμισμένη περιοχή της δυτικής πλευράς του. Το ταξίδι πραγματοποιείται μέσα στη λιμουζίνα του, την οποία εγκαταλείπει σε ελάχιστες περιπτώσεις, και κατά τη διάρκειά του ο ήρωας δέχεται τις επισκέψεις του νεαρού αναλυτή του χρηματαγοράς, της χρηματοοικονομικής του συμβούλου, του αναπληρωτή προσωπικού του ιατρού και της μικροκαμωμένης θεωρητικής του συμβούλου. Εκτός λιμουζίνας συναντά τη 47χρονη ερωμένη του, την εδώ και 22 ημέρες σύζυγό του, μια σωματοφύλακά του με την οποία κάνει έρωτα και τέλος τον ίδιο του τον δολοφόνο.

«Του ήρθαν στο νου οι άνθρωποι που επισκέπτονταν κάποτε την ιστοσελίδα του, τον καιρό που έκανε προβλέψεις για μετοχές, τότε που η πρόβλεψη ήταν δύναμη, τότε που διαφημίζοντας τη μετοχή μιας εταιρείας υψηλής τεχνολογίας ή ευλογώντας μια ολόκληρη κατηγορία μετοχών προκαλούσε αυτόματα το διπλασιασμό των τιμών τους και τη μετατόπιση των απόψεων παγκοσμίως, τότε που δημιουργούσε πραγματικά ιστορία, πριν η ιστορία καταντήσει μονότονη και συναισθηματική, ενδίδοντας στην αναζήτησή του για κάτι πιο καθαρό, για τεχνικές που προέβλεπαν την κίνηση του ίδιου του χρήματος. Επαιζε με τα νομίσματα κάθε λογής εδαφικής οντότητας, από σύγχρονα δημοκρατικά κράτη μέχρι σκονισμένα σουλτανάτα, δημοκρατίες παρανοϊκών και κολασμένα επαναστατικά κράτη που διοικούνταν από μαστουρωμένα πιτσιρίκια». Σε συνέντευξή του ο Ντε Λίλλο τονίζει ότι πρόθεσή του ήταν να μιλήσει για την τελευταία μέρα μιας ολόκληρης εποχής, το διάστημα ανάμεσα στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου και στην έναρξη της σύγχρονης περιόδου τρόμου. Ετσι, ολόκληρη η χρηματολαγνεία της δεκαετίας του 1990 συμπυκνώνεται σε μία ανοιξιάτικη ημέρα με πρωταγωνιστή έναν άνθρωπο που γίνεται θύμα της επιτυχίας του. Οπως πάντα, το μυθοπλαστικό περιβάλλον του Ντε Λίλλο είναι γεμάτο από παραλληλισμούς, συμβολισμούς, μεταφορές και κρυμμένες αλήθειες. Το σύντομο και όμως τόσο μακρινό ταξίδι του Πάκερ είναι μια πορεία από τα πλούτη στη φτώχεια, από την επιτυχία στην αποτυχία, από την υπέρμετρη αυτεκτίμηση στην καταστροφή. Ο ήρωας δεν είναι συμπαθής· αλλά αυτός φαίνεται να είναι και ο στόχος του συγγραφέα. Ο Πάκερ αποτελεί το σύμβολο μιας κοινωνίας όπου τα συναισθήματα θεωρούνται αδυναμία, η έλλειψη αδιαφορίας αποτελεί πρόβλημα. Και όμως, ενώ πασχίζει να αποδείξει πόσο σπουδαίος, ανώτερος και ψυχρός είναι, στο βάθος ψάχνει απεγνωσμένα για έναν συνομιλητή. Ο μεγαλύτερος εχθρός του είναι η πλήξη. Στις οικονομικές αναλύσεις είναι αποδεδειγμένα καλός, η φιλοσοφία τον ιντριγκάρει, αλλά δεν τον ικανοποιεί. Το κενό εντοπίζεται στην επιφανειακή σχέση που έχει με τη γυναίκα του, με την οποία καταφέρνει να έρθει σε επαφή, σωματική και ψυχική, κοντά στο τέλος του βιβλίου. Ακόμη και τότε όμως ο Ντε Λίλλο δεν μας αφήνει να τον δούμε με καλό μάτι. H αυτοκαταστροφική του πορεία, που φτάνει ως την αυτοκτονία, δεν προκαλεί τον οίκτο του αναγνώστη. Ο Πάκερ δεν θέλει απλώς να εξαφανιστεί· με έναν διαστροφικό τρόπο θέλει να πάρει και άλλους μαζί στον χαμό του. Ετσι σκοτώνει τον σωματοφύλακά του, μηδενίζει την περιουσία της γυναίκας του, βάζει σε κίνδυνο την ισορροπία της παγκόσμιας οικονομίας με τις κινήσεις του. Δεν είναι μόνο δυστυχισμένος, είναι και μοχθηρός.

Ποιος ή, καλύτερα, τι είναι ο Ερικ Πάκερ; Οπως στα περισσότερα βιβλία του Ντε Λίλλο, η απάντηση βρίσκεται πίσω από τις λέξεις. Οι διαδηλωτές στο κέντρο του Μανχάταν διαμαρτύρονται διότι «νομισματική μονάδα έγινε ο αρουραίος» (φράση του Ζμπίγκνιου Χέρμπερτ) και ελευθερώνουν αρουραίους μέσα σε πολυτελή εστιατόρια. Οταν ο Πάκερ καταφέρνει να φτάσει στον κουρέα του, ο τελευταίος παρατηρεί ότι τα μαλλιά του είναι «ratty» (από το «rat», που σημαίνει αρουραίος), λογοπαίγνιο που χάνεται εντελώς στην ελληνική μετάφραση («Ποτέ μου δεν έχω δει άνθρωπο με τέτοια τζίβα»). Ο συμβολισμός είναι ευδιάκριτος. Ο εγωμανής, αλαζόνας, μονόχνωτος και διαβολικός Ερικ Πάκερ είναι η νέα νομισματική μονάδα, σε ό,τι αφορά τα κοινωνικά πρότυπα ενός κόσμου που δεν αρκεί ένας πυροβολισμός για να τον σηκώσει από το κρεβάτι του. H επιτυχία του Πάκερ τον καθιστά πρότυπο, η εποχή που τον ανέδειξε όμως πια τελειώνει και εκείνος ζει απομονωμένος, αναπτύσσεται σε ένα κλειστοφοβικό περιβάλλον, καταβροχθίζει ό,τι βρίσκεται μπροστά του και το σώμα του μυρίζει άσχημα, όπως και ένας αρουραίος.

Πρόκειται για ένα από τα πιο ενδιαφέροντα βιβλία του Ντε Λίλλο, όπου οι ονειρικές περιγραφές των προηγούμενων βιβλίων του παραχωρούν τη θέση τους σε μια πιο γρήγορη εξέλιξη, οι διάλογοι γίνονται πιο στακάτοι, ο ίδιος ο ρυθμός του μυθιστορήματος αποκτά μια διαφορετική ένταση. Για να το πετύχει αυτό, ο συγγραφέας δανείζεται στοιχεία από τη φαντασία του Πολ Οστερ, στον οποίο αφιερώνει και το βιβλίο, τις σκληρές ανατροπές του Μπρετ Ιστον Έλις και την αλαζονεία της γραφής του Τομ Γουλφ. Ωστόσο το αποτέλεσμα είναι κάτι πολύ περισσότερο από το απλό άρθροισμα των συστατικών και των επιρροών του. H ελληνική απόδοση είναι άρτια, μόνο που λέξεις όπως «αίφνης» και «οικτίρω» δεν ταιριάζουν στην καθημερινή ομιλία ενός νέου του 21ου αιώνα, με αποτέλεσμα να χτυπούν στο αφτί του αναγνώστη, παρά να τον παρασέρνουν σε ένα κατά τα άλλα ιδιαίτερα εύηχο κείμενο.



ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 10-10-2004