0
Your Καλαθι
Ο περιπλανώμενος ιππότης του ιερού βιβλίου
Περιγραφή
Ιστορικό μυθιστόρημα ιπποτικής ατμόσφαιρας που αναπτύσσεται σε δύο αλληλένδετα επίπεδα. Από τη μια παρακολουθούμε τις συγκλονιστικές περιπέτειες ενός ιππότη που διασχίζει καταδιωκόμενος τη μεσαιωνική Ευρώπη μεταφέροντας έναν αιρετικό και από την άλλη τις περιπέτειες του ανθρώπινου πνεύματος να ξεπεράσει τα στεγανά της εποχής για να παραδοθεί ολοκληρωτικά στο απαγορευμένο.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Γνωρίζουμε ελάχιστα ή σχεδόν τίποτε για τη βουλγαρική λογοτεχνία, παρ' όλο που βρίσκεται δίπλα μας, κι ας είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, πλούσια και πολυφωνική και ίσως μία από τις πλέον βαθύτερες απεικονίσεις της σλαβικής ψυχοσύνθεσης. Μέσα από μια ποικιλία μύθων των οποίων το θέμα έχει αντληθεί, στην κυριολεξία, από τα σπλάχνα αυτού του σκληροτράχηλου λαού, προβάλλει όχι μόνο το εξωτερικό αλλά και το εσωτερικό σχεδιασμένο με αδρές αλλά και ποιητικές γραμμές τοπίο του, ένα τοπίο πληγωμένο και σημαδεμένο από τις ακατάβλητες προσπάθειές του στο πέρασμα του χρόνου να ορθοποδήσει και να αποκτήσει εθνική συνείδηση και ταυτότητα. Αλλοτε με σκληρούς κι άλλοτε με τρυφερούς τόνους ο Βούλγαρος λογοτέχνης ακούει, μπορεί να πει κανείς, την ανάσα και τη φωνή της γης του και τη μετουσιώνει σε ποίηση, μυθιστόρημα, διήγημα, θεατρικό έργο. Η σημασία αυτής της φωνής για τον αποδέκτη της έγκειται στο γεγονός ότι κάτω από την τοπική ιδιομορφία της ανιχνεύει κανείς τον παλμό του δικού του ήχου και γενικότερα την κραυγή, θα έλεγα, του πάσχοντος ανθρώπου που είναι παντού ίδιος ανεξαρτήτως εθνολογικών χαρακτηριστικών.
Η βουλγαρική λογοτεχνία θεωρείται η πρώτη σλαβική εθνική λογοτεχνία. Τα πρώτα της δείγματα, ωστόσο, δεν είναι πρωτότυπα, αφού πρόκειται για μεταφράσεις ή διασκευές έργων της ελληνικής χριστιανικής λογοτεχνίας. Ανθησή της, με αυθεντικότερη φωνή, παρατηρείται κατά την περίοδο της δεύτερης βουλγαρικής αυτοκρατορίας (1185-1393), απηχώντας το πνεύμα ενός μυστικιστικού κινήματος προερχόμενο από την Ελλάδα. Στα μέσα του 19ου αιώνα εμφανίζονται και τα πρώτα σημαντικά έργα της λογοτεχνίας αυτής· σχετίζονται με τις προσπάθειες απελευθέρωσης του βουλγαρικού λαού από τον τουρκικό ζυγό, γι' αυτό και εκφράζουν την επαναστατική του διάθεση και το φλογερό του πατριωτισμό. Μετά την απελευθέρωση (1878), η βουλγαρική λογοτεχνία αποκτά έναν πιο προσωπικό χαρακτήρα και μια πνοή ανανέωσης και πρωτοπορίας. Ο πομπώδης εθνικός τόνος και γενικά τα παραδοσιακά στερεότυπα παραμερίζονται και δίνεται έμφαση στην ψυχολογική προσέγγιση του ανθρώπου. Ηρωας τώρα ανδεικνύεται όχι τόσο ο στρατιώτης, αλλά ο άνθρωπος των καθημερινών προβλημάτων. Στο τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου η βουλγαρική λογοτεχνία ανακαλύπτει την αγνότητα του αγροτικού τρόπου ζωής. Η πόλη, ως έκφραση της αστικής τάξης που υπαγορεύει ένα συντηρητικό μοντέλο ζωής, δέχεται αυστηρή έως και σκληρή κριτική. Μια τάση της επιστροφής στο ένδοξο παρελθόν ενέχει τη σημασία της φυγής από ένα γκρίζο παρόν του οποίου η πραγματικότητα έχει διαψεύσει τις ελπίδες για ένα καλύτερο μέλλον. Η Σοβιετική Επανάσταση επηρεάζει, όπως είναι επόμενο, τη λογοτεχνία του έθνους η οποία βρίσκει στο σοσιαλιστικό ιδεώδες τη λύση όλων των αδιεξόδων που αντιμετωπίζει ο πολίτης. Η εγκαθίδρυση του καθεστώτος επιβάλλει μια νέα στρατευμένη λογοτεχνία που εκφράζει αυστηρότατα τη δογματική του κόμματος. Ενα πιο ανεξάρτητο πνεύμα αναδύεται από το ιστορικό μυθιστόρημα της περιόδου που η λίγο-πολύ μυθική θεματική του επιτρέπει ελευθερία κινήσεως και σκέψης.
Σ' αυτό το τελευταίο είδος γραφής ανήκει και το σπουδαίο μυθιστόρημα του σύγχρονου Βούλγαρου συγγραφέα Αντον Ντόντσεφ, που επικεντρώνει τον προβληματισμό του ιστορικά στην περίοδο που άνθησε η αίρεση των Βογομίλων, η οποία εμφανίζεται στη Βουλγαρία και στους Σλάβους γενικότερα της Βαλκανικής Χερσονήσου γύρω στο 10ο αιώνα. Βάση της αίρεσης, η άρνηση της Αγίας Τριάδας, της Θείας Γέννησης και της ανθρώπινης φύσης του Χριστού. Ως εκ τούτου απορρίπτει και την Εκκλησία στο σύνολό της, την απεικόνιση του Θείου και την οποιαδήποτε μορφή εξωτερικής λατρείας. Η δημιουργία του κόσμου, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου, σύμφωνα πάντα με το δόγμα της αίρεσης, είναι έργο του Διαβόλου, που είναι γιος του Θεού, ενώ το Αγιο Πνεύμα - Ψυχή είναι το δώρο του Χριστού, του δεύτερου γιου του Θεού και αδερφού του Σατανά, προς τον άνθρωπο από συμπόνια προς το ατελές δημιούργημα. (Η αίρεση δεν διευκρινίζει τίνι τρόπω έγινε η τεκνοποίηση των δύο αδελφών.) Κατά τον 11ο αιώνα η αίρεση διαδίδεται και στο Βυζάντιο, γνωρίζει εντυπωσιακή άνθηση στην περίοδο του Δεύτερου Βουλγαρικού Κράτους, καταδικάζεται τελικά στη Σύνοδο του Τιρνάβου (1211) και έκτοτε σταδιακά παρακμάζει.
Το μυθιστόρημα του Α.Ν. εστιάζει το ενδιαφέρον του στις λυσσαλέες προσπάθειες καταπολέμησης της αίρεσης, τους διωγμούς εναντίον της και τις επιπτώσεις των εν λόγω πρακτικών πάνω στον ανθρώπινο παράγοντα. Κέντρο βάρους της μυθολογίας του Το Μυστικό Βιβλίο των Βογομίλων, το αποκαλούμενο και Πέμπτο Ευαγγέλιο, που γράφτηκε, σύμφωνα με την παράδοση, από τον ίδιο τον Αγιο Ιωάννη, τον αγαπημένο μαθητή του Ιησού, και περιέχει τις απαντήσεις που του δόθηκαν από τον Κύριο σε ερωτήσεις που του απηύθυνε. Εκτός από το προαναφερθέν υλικό που πάνω του στηρίχτηκε το δόγμα της αίρεσης, εμπεριέχει και ένα πλήθος «επαναστατικών» απόψεων, όπως: «ο ιερωμένος είναι ένας απλός θνητός», «η Εκκλησία δεν πρέπει να εμπλέκεται στις υποθέσεις των επίγειων βασιλείων», «οι φτωχοί δεν πρέπει να υποτάσσονται στη θέληση των κυρίων τους» κ.ά. Γνωρίζοντας την άκρως επικίνδυνη ανατρεπτικότητά του που μπορεί να υπονομεύσει τα θεμέλια της Εκκλησίας, καθώς και την επίδρασή του πάνω στον «αφελή» λαό, η Παπική Εκκλησία αποφασίζει να το εξαφανίσει. Εκτελεστής του «θεάρεστου» έργου ο φιλοχρήματος και αδίστακτος ιππότης Ανρί ντε Βενταντόρν που με τις ευλογίες του προκαθήμενου της Εκκλησίας έχει το ελεύθερο να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα προκειμένου να επιτύχει το σκοπό του. Αλλά οι διαδικασίες εκτέλεσης της αποστολής θα του αποκαλύψουν όχι μόνο τη βαθύτερη ουσία της αίρεσης, αλλά και τον «άλλο», τον αληθινό εαυτό του και, βέβαια, το απεχθέστατο πρόσωπο της εποχής. Η αυτογνωσία θα τον οδηγήσει και στη μεγαλειώδη, υπαρξιακή πράξη της ζωής του.
Μέσα από τις αποκαλυπτικές σκηνές και εικόνες μιας συναρπαστικής περιπέτειας ο Α.Ν. οικοδομεί ένα σημαντικότατο μυθιστόρημα που με το πρόσχημα του ιστορικού συμβάντος στιγματίζει το αδίστακτο της εξουσίας, το σκοταδισμό του ιερατείου και την αποκτήνωση του ανθρώπου.
Ο Α.Ν. γεννήθηκε στο Μπούργκας της Βουλγαρίας το 1930, σπούδασε νομικά και έγραψε μυθιστόρημα, διήγημα και σενάριο για τον κινηματογράφο και την TV. Εχει τιμηθεί με το βραβείο Ενωσης Βουλγάρων Συγγραφέων (1962) και το βραβείο Ντιμιτρόφ (1966) κι έχει μεταφραστεί σε Ευρώπη και Αμερική. Το ανά χείρας μυθιστόρημα έχει λάβει το βραβείο Μπαλκάνικα (1998).
Η καλή μετάφραση του Πάνου Σταθογιάννη θα μπορούσε να έχει αποφύγει κάποιες αδόκιμες φράσεις όπως «έσφιχναν τα χέρια» ή «τα περιστέρια γούρλιζαν». Γιατί όχι «έσφιγγαν» και «γουργούριζαν»;
ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 19/01/2001
ΚΡΙΤΙΚΗ
Γνωρίζουμε ελάχιστα ή σχεδόν τίποτε για τη βουλγαρική λογοτεχνία, παρ' όλο που βρίσκεται δίπλα μας, κι ας είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, πλούσια και πολυφωνική και ίσως μία από τις πλέον βαθύτερες απεικονίσεις της σλαβικής ψυχοσύνθεσης. Μέσα από μια ποικιλία μύθων των οποίων το θέμα έχει αντληθεί, στην κυριολεξία, από τα σπλάχνα αυτού του σκληροτράχηλου λαού, προβάλλει όχι μόνο το εξωτερικό αλλά και το εσωτερικό σχεδιασμένο με αδρές αλλά και ποιητικές γραμμές τοπίο του, ένα τοπίο πληγωμένο και σημαδεμένο από τις ακατάβλητες προσπάθειές του στο πέρασμα του χρόνου να ορθοποδήσει και να αποκτήσει εθνική συνείδηση και ταυτότητα. Αλλοτε με σκληρούς κι άλλοτε με τρυφερούς τόνους ο Βούλγαρος λογοτέχνης ακούει, μπορεί να πει κανείς, την ανάσα και τη φωνή της γης του και τη μετουσιώνει σε ποίηση, μυθιστόρημα, διήγημα, θεατρικό έργο. Η σημασία αυτής της φωνής για τον αποδέκτη της έγκειται στο γεγονός ότι κάτω από την τοπική ιδιομορφία της ανιχνεύει κανείς τον παλμό του δικού του ήχου και γενικότερα την κραυγή, θα έλεγα, του πάσχοντος ανθρώπου που είναι παντού ίδιος ανεξαρτήτως εθνολογικών χαρακτηριστικών.
Η βουλγαρική λογοτεχνία θεωρείται η πρώτη σλαβική εθνική λογοτεχνία. Τα πρώτα της δείγματα, ωστόσο, δεν είναι πρωτότυπα, αφού πρόκειται για μεταφράσεις ή διασκευές έργων της ελληνικής χριστιανικής λογοτεχνίας. Ανθησή της, με αυθεντικότερη φωνή, παρατηρείται κατά την περίοδο της δεύτερης βουλγαρικής αυτοκρατορίας (1185-1393), απηχώντας το πνεύμα ενός μυστικιστικού κινήματος προερχόμενο από την Ελλάδα. Στα μέσα του 19ου αιώνα εμφανίζονται και τα πρώτα σημαντικά έργα της λογοτεχνίας αυτής· σχετίζονται με τις προσπάθειες απελευθέρωσης του βουλγαρικού λαού από τον τουρκικό ζυγό, γι' αυτό και εκφράζουν την επαναστατική του διάθεση και το φλογερό του πατριωτισμό. Μετά την απελευθέρωση (1878), η βουλγαρική λογοτεχνία αποκτά έναν πιο προσωπικό χαρακτήρα και μια πνοή ανανέωσης και πρωτοπορίας. Ο πομπώδης εθνικός τόνος και γενικά τα παραδοσιακά στερεότυπα παραμερίζονται και δίνεται έμφαση στην ψυχολογική προσέγγιση του ανθρώπου. Ηρωας τώρα ανδεικνύεται όχι τόσο ο στρατιώτης, αλλά ο άνθρωπος των καθημερινών προβλημάτων. Στο τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου η βουλγαρική λογοτεχνία ανακαλύπτει την αγνότητα του αγροτικού τρόπου ζωής. Η πόλη, ως έκφραση της αστικής τάξης που υπαγορεύει ένα συντηρητικό μοντέλο ζωής, δέχεται αυστηρή έως και σκληρή κριτική. Μια τάση της επιστροφής στο ένδοξο παρελθόν ενέχει τη σημασία της φυγής από ένα γκρίζο παρόν του οποίου η πραγματικότητα έχει διαψεύσει τις ελπίδες για ένα καλύτερο μέλλον. Η Σοβιετική Επανάσταση επηρεάζει, όπως είναι επόμενο, τη λογοτεχνία του έθνους η οποία βρίσκει στο σοσιαλιστικό ιδεώδες τη λύση όλων των αδιεξόδων που αντιμετωπίζει ο πολίτης. Η εγκαθίδρυση του καθεστώτος επιβάλλει μια νέα στρατευμένη λογοτεχνία που εκφράζει αυστηρότατα τη δογματική του κόμματος. Ενα πιο ανεξάρτητο πνεύμα αναδύεται από το ιστορικό μυθιστόρημα της περιόδου που η λίγο-πολύ μυθική θεματική του επιτρέπει ελευθερία κινήσεως και σκέψης.
Σ' αυτό το τελευταίο είδος γραφής ανήκει και το σπουδαίο μυθιστόρημα του σύγχρονου Βούλγαρου συγγραφέα Αντον Ντόντσεφ, που επικεντρώνει τον προβληματισμό του ιστορικά στην περίοδο που άνθησε η αίρεση των Βογομίλων, η οποία εμφανίζεται στη Βουλγαρία και στους Σλάβους γενικότερα της Βαλκανικής Χερσονήσου γύρω στο 10ο αιώνα. Βάση της αίρεσης, η άρνηση της Αγίας Τριάδας, της Θείας Γέννησης και της ανθρώπινης φύσης του Χριστού. Ως εκ τούτου απορρίπτει και την Εκκλησία στο σύνολό της, την απεικόνιση του Θείου και την οποιαδήποτε μορφή εξωτερικής λατρείας. Η δημιουργία του κόσμου, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου, σύμφωνα πάντα με το δόγμα της αίρεσης, είναι έργο του Διαβόλου, που είναι γιος του Θεού, ενώ το Αγιο Πνεύμα - Ψυχή είναι το δώρο του Χριστού, του δεύτερου γιου του Θεού και αδερφού του Σατανά, προς τον άνθρωπο από συμπόνια προς το ατελές δημιούργημα. (Η αίρεση δεν διευκρινίζει τίνι τρόπω έγινε η τεκνοποίηση των δύο αδελφών.) Κατά τον 11ο αιώνα η αίρεση διαδίδεται και στο Βυζάντιο, γνωρίζει εντυπωσιακή άνθηση στην περίοδο του Δεύτερου Βουλγαρικού Κράτους, καταδικάζεται τελικά στη Σύνοδο του Τιρνάβου (1211) και έκτοτε σταδιακά παρακμάζει.
Το μυθιστόρημα του Α.Ν. εστιάζει το ενδιαφέρον του στις λυσσαλέες προσπάθειες καταπολέμησης της αίρεσης, τους διωγμούς εναντίον της και τις επιπτώσεις των εν λόγω πρακτικών πάνω στον ανθρώπινο παράγοντα. Κέντρο βάρους της μυθολογίας του Το Μυστικό Βιβλίο των Βογομίλων, το αποκαλούμενο και Πέμπτο Ευαγγέλιο, που γράφτηκε, σύμφωνα με την παράδοση, από τον ίδιο τον Αγιο Ιωάννη, τον αγαπημένο μαθητή του Ιησού, και περιέχει τις απαντήσεις που του δόθηκαν από τον Κύριο σε ερωτήσεις που του απηύθυνε. Εκτός από το προαναφερθέν υλικό που πάνω του στηρίχτηκε το δόγμα της αίρεσης, εμπεριέχει και ένα πλήθος «επαναστατικών» απόψεων, όπως: «ο ιερωμένος είναι ένας απλός θνητός», «η Εκκλησία δεν πρέπει να εμπλέκεται στις υποθέσεις των επίγειων βασιλείων», «οι φτωχοί δεν πρέπει να υποτάσσονται στη θέληση των κυρίων τους» κ.ά. Γνωρίζοντας την άκρως επικίνδυνη ανατρεπτικότητά του που μπορεί να υπονομεύσει τα θεμέλια της Εκκλησίας, καθώς και την επίδρασή του πάνω στον «αφελή» λαό, η Παπική Εκκλησία αποφασίζει να το εξαφανίσει. Εκτελεστής του «θεάρεστου» έργου ο φιλοχρήματος και αδίστακτος ιππότης Ανρί ντε Βενταντόρν που με τις ευλογίες του προκαθήμενου της Εκκλησίας έχει το ελεύθερο να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα προκειμένου να επιτύχει το σκοπό του. Αλλά οι διαδικασίες εκτέλεσης της αποστολής θα του αποκαλύψουν όχι μόνο τη βαθύτερη ουσία της αίρεσης, αλλά και τον «άλλο», τον αληθινό εαυτό του και, βέβαια, το απεχθέστατο πρόσωπο της εποχής. Η αυτογνωσία θα τον οδηγήσει και στη μεγαλειώδη, υπαρξιακή πράξη της ζωής του.
Μέσα από τις αποκαλυπτικές σκηνές και εικόνες μιας συναρπαστικής περιπέτειας ο Α.Ν. οικοδομεί ένα σημαντικότατο μυθιστόρημα που με το πρόσχημα του ιστορικού συμβάντος στιγματίζει το αδίστακτο της εξουσίας, το σκοταδισμό του ιερατείου και την αποκτήνωση του ανθρώπου.
Ο Α.Ν. γεννήθηκε στο Μπούργκας της Βουλγαρίας το 1930, σπούδασε νομικά και έγραψε μυθιστόρημα, διήγημα και σενάριο για τον κινηματογράφο και την TV. Εχει τιμηθεί με το βραβείο Ενωσης Βουλγάρων Συγγραφέων (1962) και το βραβείο Ντιμιτρόφ (1966) κι έχει μεταφραστεί σε Ευρώπη και Αμερική. Το ανά χείρας μυθιστόρημα έχει λάβει το βραβείο Μπαλκάνικα (1998).
Η καλή μετάφραση του Πάνου Σταθογιάννη θα μπορούσε να έχει αποφύγει κάποιες αδόκιμες φράσεις όπως «έσφιχναν τα χέρια» ή «τα περιστέρια γούρλιζαν». Γιατί όχι «έσφιγγαν» και «γουργούριζαν»;
ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 19/01/2001
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
