101 εμπειρίες φιλοσοφίας της καθημερινής ζωής

Ο Roger-Pol Droit επιχειρεί με επιτυχία μια σημειολογία της καθημερινότητάς μας, εισάγοντας σ' αυτήν όρους και έννοιες του σύγχρονου φιλοσοφικού στοχασμού.
Σκοπός του είναι να δείξει ότι οι όροι αυτοί και οι έννοιες αυτές όχι μόνο δεν είναι αποκομμένοι από την καθημερινή μας ζωή και πρακτική, αλλά αντίθετα αναδύονται μέσα από την καθημερινότητά μας, από τις εμπειρίες μας, από τον τρόπο με τον οποίο ζούμε και αντιδρούμε.
Έτσι, ο Droit εμπλέκει φιλοσοφία και ζωή και αποκαλύπτει το βάθος των καθημερινών μας δραστηριοτήτων, δείχνοντας ταυτόχρονα ότι ζωή και φιλοσοφία δεν είναι δυο διαχωρισμένες έννοιες, αλλά η τέχνη του βίου προκύπτει μέσα από τον φιλοσοφικό στοχασμό και αντίστοιχα ο φιλοσοφικός στοχασμός διαμορφώνεται πάντα σύμφωνα με τις επιταγές και τις ανάγκες της τέχνης του βίου. Με τον τρόπο αυτό, η ζωή γίνεται φιλοσοφία και η φιλοσοφία γίνεται ζωή.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Μπορεί η ζωή να γίνει φιλοσοφία και η φιλοσοφία ζωή; Ναι, μας απαντάει ο γεννημένος το 1949 φιλόσοφος Ροζέ-Πολ Ντρουά στο τιμημένο με το βραβείο δοκιμίου France Television 2001 βιβλίο του 101 εμπειρίες φιλοσοφίας της καθημερινής ζωής. Και, εμπνεόμενος από τις καλύτερες παραδόσεις της ελληνικής φιλοσοφίας αλλά και του ανατολικού και ορθόδοξου μυστικισμού, μας προτρέπει να... παίξουμε, επινοώντας κάτι να κάνουμε, κάτι να πούμε, κάτι να ονειρευτούμε. Καθώς η έκπληξη γεννά τον φιλοσοφικό στοχασμό, είναι σημαντικό, μας λέει, να δούμε τι είναι αυτό που την προκαλεί και την τρέφει, να αντιληφθούμε τη βαθύτερη ουσία ενός προβλήματος. Έτσι, η δημιουργία αυτών των εκ πρώτης όψεως ασήμαντων γεγονότων θα μας βοηθήσει να αποκολληθούμε από το προφανές στο οποίο βουλιάζουμε καθημερινά, να αποσταθεροποιήσουμε δημιουργικά την οπτική μας και να δούμε το τοπίο της ζωής μας από μια άλλη γωνία. Στο προλογικό του σημείωμα, στην αρχή του βιβλίου, ο καθηγητής της φιλοσοφίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Στέφανος Ροζάνης επισημαίνει ότι η πρόταση του Ντρουά είναι εξαιρετικά χρήσιμη εξαιτίας της δομής και της στρατηγικής του εγχειρήματός του. «Διότι, δίχως να εξαπλουστεύει, δίχως να αρνείται ή να ακυρώνει την πολυπλοκότητα, τη δυσκολία και την αμφισημία βασικών φιλοσοφικών εννοιών, επιχειρεί μια σημειολογία της καθημερινότητας με οδηγό τις φιλοσοφικές έννοιες, κατά τρόπον ώστε να υπερβαίνει το "εννοιολογικό" περιεχόμενό τους και να τις τοποθετεί επιτυχώς στον ζεστό και οικείο χώρο όπου η καθημερινότητά μας διαμορφώνεται και με τη σειρά της διαμορφώνει το σύγχρονο άτομο ως φορέα γνώσης και βίωσης».

Ο κατάλογος των εμπειριών που ο Ντρουά μάς προτείνει για να πειραματιστούμε είναι εξαιρετικά μακρύς. Και μερικές ανάμεσά τους είναι όντως ασυνήθιστες: για παράδειγμα, να τρέξουμε μέσα σε ένα νεκροταφείο. Μπορεί εκ πρώτης όψεως, μας λέει ο συγγραφέας, να φαίνεται μια πράξη άπρεπη, βέβηλη και προσβλητική, όμως όχι. Τρέχοντας ανάμεσα στα μνήματα δεν ενοχλείτε τους νεκρούς γιατί δεν μετέχουν στα εγκόσμια - αντίθετα, δίχως να νοιάζεστε για το τι ήταν πριν, έτσι δοσμένους στην πιο απόλυτη ανυπαρξία, νιώθετε να τους αγαπάτε. Και κάτι ακόμη πιο σημαντικό: μόνο έτσι, μπορείτε να αισθανθείτε ευτυχισμένοι που είστε ζωντανοί και κινείστε μέσα στην απαλή πυκνότητα του αέρα, με πόδια σταθερά καρφωμένα στο έδαφος. Αν πάλι καθήσετε για να διαλογισθείτε κοιτώντας ένα τοπίο, μπορείτε να φανταστείτε ότι όλα όσα εμφανίζονται είναι μέρος ενός τεράστιου πίνακα ζωγραφικής. Έτσι, ίσως φτάσετε κάποια στιγμή στην υποψία ότι ενδεχομένως ο κόσμος είναι πάντα εκτεθειμένος σε ολισθήματα, σε υπεκφυγές, στην απουσία βεβαιότητας. Και αν αισθανθείτε μια ελαφριά ταραχή στη θέα αυτού του τοπίου και υποθέσετε ότι όλα μπορούν να συμβούν, παντού, κάθε στιγμή, εξ απροόπτου, σίγουρα θα είστε κερδισμένοι από αυτήν τη νοητική εμπειρία.

Ξεκινώντας από την παραδοχή ότι «το μάταιο μας δίνει τροφή για σκέψη και το γελοίο μάς οδηγεί στο σοβαρό» ο Ντρουά προσπαθεί να αναδείξει το ουσιαστικό στη ζωή με ανάλαφρο τρόπο. Αλλωστε χαρακτηρίζει το βιβλίο του «πραγματική διασκέδαση». Και πώς αλλιώς θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την παραίνεσή του να διαδηλώσουμε... μόνοι μας! Περπατάτε ήσυχος στον δρόμο και, παρ' όλο που τίποτε δεν πείθει για το αντίθετο, είστε έτοιμος να διαδηλώσετε. Ούτε φωνή ούτε πανό, και όμως εσείς επαναλαμβάνετε μέσα σας με παλμό συνθήματα ειρωνικά, ρυθμικά, εντυπωσιακά. Να μια εμπειρία που μας διδάσκει με τον πιο απλό τρόπο ό,τι είναι δυνατόν να πράττουμε χωρίς αναγκαστικά να το αντιλαμβάνονται οι άλλοι. Η φαντασία του Ντρουά είναι ανεξάντλητη και άκρως διασκεδαστική: πιείτε ενώ συγχρόνως ουρείτε, μας προτρέπει. Έτσι, καθώς το νερό που εξέρχεται από την κύστη μας βρίσκεται ταυτόχρονα σχεδόν συνεχώς σε αντιστοιχία με το νερό που εισέρχεται στο στόμα μας, θα μας γεννηθούν εντυπώσεις πρωτόγνωρες. Ανακαλύπτετε μέσα σας ένα παράφορο σώμα, υπεραπλουστευμένο, χωρίς την παρουσία εντέρων, νεφρών, χωρίς τις διαδικασίες της διύλισης. Το νερό κυκλοφορεί εντός σας καθέτως, εισχωρεί μέσα σας ένα υγρό φρέσκο και ζωογόνο που σας ξεπλένει και σας καθαρίζει με ένα μοναδικό και ανεπανάληπτο τρόπο!

Και ποιος δεν μπήκε στον πειρασμό να σκοτώσει κάποτε τους εχθρούς του. Εμπρός, λοιπόν, μη διστάζετε. Πραγματοποιήστε τη φαντασίωσή σας έστω και νοητικά - το αποτέλεσμα θα σας ανακουφίσει. Επιλέξτε τη στιγμή, τον τόπο, τον τρόπο. Μην αμελήσετε να προσδιορίσετε την τύχη του πτώματος. Αν νομίζετε ότι έτσι αφυπνίζετε μέσα σας τα πιο ταπεινά και δολοφονικά ένστικτα, γελιέστε. Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει. Όσο περισσότερο αποδέχεστε αυτή την ιδιωτική ευχαρίστηση, τόσο περισσότερο θα μπορέσετε να σεβαστείτε τη ζωή του ανταγωνιστή σας - δυστυχώς! Ακρως λυτρωτικό επίσης είναι κατά τον Ντρουά να απαγγείλετε τον τηλεφωνικό κατάλογο... πέφτοντας στα γόνατα. Δεν χρειάζονται παρά δεκαπέντε μόνο λεπτά από τον πολύτιμο χρόνο σας και ένας παλιός, κατά προτίμηση, κατάλογος. Από αυτή την εμπειρία θα αποκομίσετε την ακραία δύναμη αυτών των παράλογων προσποιήσεων, την παράξενη μαγεία τους, την εξουσία που ασκούν πάνω μας και που δεν πρέπει να παραλείπουμε έστω και συγκεχυμένα να τους αποδίδουμε. Αλλες εμπειρίες που θα σας κάνουν να νιώσετε πραγματικά καλά είναι το να τηλεφωνείτε στην τύχη σε αγνώστους, να κοιμάστε μπρούμυτα στον ήλιο, να περπατήσετε σε ένα φανταστικό δάσος, να ψάξετε για μια τροφή που έχει γαλάζιο χρώμα, να γκρινιάξετε για δέκα λεπτά, να δημιουργήσετε έναν τοίχο ανάμεσα στα χέρια σας, να ξεριζώσετε μια τρίχα σας, να καθαρίσετε ένα μήλο νοερά, να ακολουθείτε τις κινήσεις των μυρμηγκιών, να παρατηρείτε το πτώμα ενός πουλιού, να δείτε τη σκόνη που αιωρείται στο φως του ήλιου και πολλές πολλές ακόμη...

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ, ΤΟ ΒΗΜΑ , 06-10-2002