Ζαν Μπαρουά

Μέσω της ιστορίας του Ζαν Μπαρουά, ο Ροζέ Μαρτέν ντυ Γκαρ μελετά τη σύγκρουση «ανάμεσα στις λίγο έως πολύ μυστικιστικές καταβολές εκείνης της γενιάς και στη θετικιστική παιδεία, κατάφορτη από σύγχρονη επιστήμη». Στα παιδικά του χρόνια ο Ζαν λαμβάνει καθολική εκπαίδευση, κατά τη διάρκεια όμως των σπουδών του στη βιολογία «απελευθερώνεται» από τη θρησκεία και μάλιστα στρατεύεται στις τάξεις των ελευθε-
ροφρόνων. Τον καιρό της Υπόθεσης Ντρέυφους βρίσκεται μαζί με τους φίλους του στην εμπροσθοφυλακή του αγώνα υπέρ του Ντρέυφους – είναι η κορυφαία στιγμή της ζωής του. Στα γηρατειά του, «ξανακυλά, υπαναχωρεί» και επιστρέφει στη θρησκευτική πίστη των παιδικών του χρόνων.
Μεταξύ των πολυάριθμων θεμάτων που θίγονται στο μυθιστόρημα, τρία καταλαμβάνουν
τον περισσότερο χώρο: η κριτική στη θρησκεία, η έκθεση μιας υλιστικής φιλοσοφίας, η Υπόθεση Ντρέυφους.
Μια δεκαετία περίπου προτού γράψει τον Ζαν Μπαρουά, ο Ροζέ Μαρτέν ντυ Γκαρ ήταν αποφασισμένος ν’ αλλάξει την παραδοσιακή φόρμα του μυθιστορήματος. Η «μεγάλη ιδέα» του ήταν να συνταιριάξει τα πλεονεκτήματα της μυθιστορηματικής τέχνης (τη μεγάλη έκτασή της, τις ελευθερίες της, την ποικιλία των μέσων της, την πληθώρα των αποχρώσεων που επιτρέπει η παλέτα του μυθιστοριογράφου) με τα πλεονεκτήματα της δραματικής τέχνης (αυτής της συναρπαστικής αποτύπωσης της πραγματικότητας που γεννά η παρουσία των ηθοποιών). Για να επιτευχθεί αυτό το αποτέλεσμα, η αφήγηση θα έπρεπε να πάρει τη μορφή ενός μυθιστορήματος με διαλόγους: στον Ζαν Μπαρουά, το κείμενο δεν επιμερίζεται πλέον σε κεφάλαια, αλλά σε μια διαδοχή από σκηνές, όπως σ’ ένα θεατρικό έργο.
Ο Ροζέ Μαρτέν ντυ Γκαρ θα γίνει πρωτίστως γνωστός ως ο συγγραφέας των Τιμπώ, όμως ο Ζαν Μπαρουά είχε ανέκαθεν πολυάριθμους αναγνώστες, ιδιαιτέρως στις τάξεις της νεολαίας, μεταξύ όσων ζητούν από ένα βιβλίο να τους βοηθήσει στη διαμόρφωση μιας ηθικής προσωπικότητας.
A . D.
--------------------------------------------------------------------------------
"Ο Ροζέ Μαρτέν ντυ Γκαρ, που αρχίζει να γράφει στην αρχή του 20ού αιώνα, είναι ο μόνος λογοτέχνης της γενιάς του που είμαστε σε θέση να τοποθετήσουμε δίπλα στον Τολστόι. Ταυτόχρονα, όμως, είναι ίσως ο μόνος (και κατά μία έννοια περισσότερο από τον Ζιντ ή τον Βαλερύ) που αναγγέλλει τη λογοτεχνία του σήμερα, που της κληροδοτεί τα προβλήματα τα οποία τη συντρίβουν και που δικαιολογεί επίσης μερικές από τις ελπίδες της.
Χάρη στην αδιόρατη τολμηρότητάτουή στις αποδεκτές αντιφάσεις του, το έργο του ντυ Γκαρ ανήκει στην εποχή μας. Ακόμη και σήμερα, είναι σε θέση να εξηγήσει εμάς τους ίδιους στους εαυτούς μας και αργότερα να βοηθήσει, ενδεχομένως, αυτούς που θα έρθουν.
Το θέμα του Ζαν Μπαρουά μας είναι οικείο, παρόλο που η σύνθεσή του είναι ασυνήθιστη. Από τεχνική άποψη, βέβαια, δεν έχει καμιά σχέση με μυθιστόρημα.
Ξεκόβει απ’ όλες τις παραδόσεις του είδους και τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί του στη λογοτεχνία που θ’ ακολουθήσει. Ο συγγραφέας του φαίνεται να έψαξε, με συστηματικό τρόπο, τους λιγότερο μυθιστορηματικούς τρόπους. Το βιβλίο αποτελείται από διαλόγους (που συνοδεύονται από σύντομες υποδείξεις σκηνοθεσίας) και ντοκουμέντα. Παρ’ όλ’ αυτά, το ενδιαφέρον παραμένει αμείωτο ώς το τέλος και το βιβλίο διαβάζεται απνευστί.
Θα μπορούσαμε να πούμε πως τούτο το βιβλίο (περισσότερο από τα μυθιστορήματα του Ζολά που τα ήθελε επιστημονικά, μα που δεν έπαυαν να είναι επικά) είναι το μόνο μεγάλο μυθιστόρημα της εποχής του επιστημονισμού που εκφράζει τόσο καλά τις προσδοκίες και τις απογοητεύσεις του.Τούτο το βιβλίο-ντοκουμέντο διαβάζεται σαν ένα περιπετειώδες μυθιστόρημα, γιατί η ασυνήθιστη μορφή του ενστερνίζεται σε βάθος την ιστορία που αφηγείται. Η εξέλιξη ενός ανθρώπου που αμφισβητεί την παραδοσιακή πίστη και που νομίζει ότι θα βρει ένα πιο σίγουρο πιστεύω στην επιστήμη δεν θα μπορούσε να αποδοθεί καλύτερα παρά με την τεχνική που ο Μαρτέν ντυ Γκαρ ήθελε να κάνει δική του, την τεχνική δηλαδή της σχεδόν επιστημονικής περιγραφής."
ΑΛΜΠΕΡ ΚΑΜΥ