Υπηρεσία εξυπηρέτησης πελατών

Τα περασμένα Χριστούγεννα, οι γονείς μου μου χάρισαν ένα κινητό τηλέφωνο εξαιρετικά προηγμένης τεχνολογίας. Σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου κι αν βρισκόμουν στο εξής, μπορούσα να ψυχαγωγούμαι με ένα σωρό ηλεκτρονικά παιχνίδια, να καλώ ταξί, να στέλνω τη φωτογραφία μου, να συνδέομαι με τη μετεωρολογική υπηρεσία και να έχω -μέσω Διαδικτύου- πρόσβαση στα δισεκατομμύρια των πληροφοριών που χρησιμεύουν στο να μη χάσει κανείς το δρόμο του στη ζωή.





ΚΡΙΤΙΚΗ



«...Μέχρι την πτώση του τείχους του Βερολίνου, ο καπιταλισμός αντιπαράθετε στη δυσκίνητη κομμουνιστική γραφειοκρατία την αποτελεσματικότητά του: η λογική της αγοράς εναντίον της λογικής της ουράς. Από τη στιγμή όμως που ο καπιταλισμός νίκησε κατά κράτος -με μοναδική προοπτική το λυσσαλέο ανταγωνισμό, τη συνεχή αύξηση των κερδών, τις αδιάκοπες περικοπές εξόδων και προσωπικού και τον έντονο συγκεντρωτισμό- ο καταναλωτής ξαναγινόταν δέσμιός του. Κι ενώ η εντατική διαφήμιση προκαλούσε το λαμπύρισμα άπειρων απολαύσεων έναντι ευτελούς τιμήματος, η πραγματική πρόσβαση σε τούτη την πολυτέλεια εξελισσόταν σε μια όλο και πιο επικίνδυνη δοκιμασία...»

Με παρόμοιες αφοριστικές νύξεις και πικρά συμπεράσματα ο Γάλλος πεζογράφος και δοκιμιογράφος Μπενουά Ντιτέρτρ (1960) στην ανά χείρας νουβέλα του δημιουργεί το ιδεολογικό πλαίσιο και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της περιπέτειας του πρωτοπρόσωπου αφηγητή του, που «αιχμαλωτίζεται» στο Διαδίκτυο.

Τον δυναμικό όσο και «μουσικό» Ντιτέρτρ γνωρίσαμε από το μυθιστόρημά του «Το ταξίδι στη Γαλλία», στο οποίο περιγράφει τη μύηση, θα 'λεγα, του νεαρού, Αμερικανού (αγνώστου Γάλλου πατρός) ήρωά του στην Εσπερία τού σήμερα. Και εκεί, όπως και στο παρόν κείμενό του, ο συγγραφέας μας ηθολογεί πολύ αποτελεσματικά, καίτοι σε πρώτο επίπεδο μοιάζει να σκιτσάρει επιπόλαια συνθήκες και χαρακτήρες σε καθημερινές περιπέτειες. Σποραδικά έχεις την εντύπωση ότι ο Ντ. υιοθετεί δημοσιογραφικά τη φωνή του μέσου ατόμου (όπως συμβαίνει, κάποτε, με τον πιο «προκλητικό», είναι αλήθεια, Μισέλ Ουελμπέκ) εναντίον μιας ακατανόητης, άρα καταπιεστικής συνθήκης.

Θα 'λεγε κανείς ότι ανεκδοτολογεί: τόσο έξυπνα χρησιμοποιεί το άμεσο, που στη συνέχεια μεταμορφώνεται σε κάτι μόνιμο, αφού σταθεροποιείται στην εικόνα με ένα βάθος πεδίου πίσω του. Η φαινομενικά βιαστική παρατήρηση και το σχόλιο σε μια πραγματικότητα που τρέχει μπροστά του, αποτυπώνεται με αξιώσεις, γιατί με έναν δικό της τρόπο υπερβαίνει την καταγγελτική ευκολία, χωρίς, από την άλλη, να απεμπολήσει τον ανάλαφρο χαρακτήρα του.

Ο Ντιτέρτρ έχει αναλάβει το δύσκολο έργο να πολιορκήσει το απαιτητικό μέσα από έναν λόγο που δεν περιφρονεί την πολυσυλλεκτικότητα στους τρόπους του. Με το ασθματικό όσο και (αυτο)σαρκαστικό ύφος ενός απολύτως σύγχρονου ηθολόγου, που ενδιαφέρεται για τα πάντα γύρω του, και μοιάζει να μην προλαβαίνει να τα αποτυπώσει, αφηγείται τις μικρές/μεγάλες ιλαροτραγωδίες της «επικαιρότητας».

Κυρίως ενδιαφέρεται για τις βασικές συγκρούσεις ανάμεσα στον κόσμο που φεύγει και στο διάδοχο σχήμα του. Στο «Ταξίδι στη Γαλλία» θυμόμαστε τον ήρωά του να επιχειρεί τη γνωριμία με τα πατρώα εδάφη μέσα από τη φαντασίωση μιας άλλης Εδέμ, η οποία έχει υμνηθεί από τους ιμπρεσιονιστές ζωγράφους: και να βρίσκεται, φυσικά, σε μια διαφορετική πραγματικότητα: τοποθετημένη όχι αναγκαστικά στην απέναντι όχθη, όμως αρκετά μακριά από τις ονειρεύσεις του.

Εδώ, όμως, η ρομαντική μελαγχολία και το σωτήριο χιούμορ είναι μακριά, ενώ τη θέση τους έχει καταλάβει μια ασφυξία, το γκρίζο επιβάλλει τον ορίζοντά του. Οχι ότι ο τραγέλαφος που παρουσιάζεται δεν χρωματίζεται και με δόσεις εύθυμης απελπισίας, αλλά η διχοτομία αφοπλίζει, το διαφορετικό εισβάλλει με καφκικούς όρους, το αδιέξοδο κυριαρχεί.

Η ιστορία της «Υπηρεσίας...» συνιστά ένα ταχυδράμα, αφού περιγράφει σαν έναν σύντομο, κωμικό εν πολλοίς, εφιάλτη τη συνειδητοποίηση εκ μέρους του σαραντάρη αφηγητή τής άνευ όρων παράδοσής του στην τεχνολογία. Αυτό το «ξύπνημα» στο ζόφο της πληροφορικής, της κινητής τηλεφωνίας και των πάσης φύσεως αυτοματισμών είναι περίπου μια άλλη όψιμη, τσαπλινική εκδοχή της εισόδου τού, σημερινού πια, ατόμου στους «μοντέρνους καιρούς» του. Ο αφηγητής (που για ευνόητους λόγους δεν έχει όνομα), χάνοντας στην αρχή το τελευταίου τύπου κινητό του και προσπαθώντας να αντικαταστήσει το λογισμικό του, εισέρχεται στην ...ανώνυμη, επίσης, κόλαση των υπηρεσιών εξυπηρέτησης των εταιρειών, και όχι μόνον. Ούτως ειπείν κάνει τη γνωριμία εκ του σύνεγγυς με μια άλλη, θα έλεγε κανείς, εικονική πραγματικότητα, με μια μελλοντολογία του παρόντος, όπου όλα (δυσ)λειτουργούν βάσει αριθμών και επιχειρηματικών στρατηγικών.

Το ένα κακό φέρνει το άλλο, καθώς ο ήρωας προσπαθεί να γνωρίσει τον ...κόμη του Πύργου και να έχει μαζί του ένα οριστικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών: δηλαδή να μάθει τις αιτίες της μη πρόσβασής του στην καρδιά των τεχνολογικών μυστικών, καθώς ο κομπιούτερ του χαλάει, η τραπεζική του κάρτα επίσης και οι αόρατοι συνομιλητές του, οι Υπηρεσίες, κρύβονται πίσω από κωδικούς και ηλεκτρονικές καρτέλες.

Εντέλει, όταν αυτός ο ελεεινής μορφής καφκικός ήρωας εισέρχεται στον Πύργο, θα συναντήσει μια ανθρώπινη ρεπλίκα, έναν αυτοματοποιημένο τύπο, ο οποίος υπακούει σε επιχειρησιακές λογικές. Θύμα και μιας μικρής πλεκτάνης από άτομο που επίσης υποκρίνεται το ζωντανό ον, θα βυθιστεί στην άβυσσο μπερδεμένος στο «δίχτυ» της τεχνολογίας.

Αυτή, λοιπόν, η καθόλου αμελητέα αλληγορία για τις σύγχρονες, οργουελικές συνθήκες δεν έχει ανάγκη τη μεγάλη φόρμα για να διεισδύσει καλύτερα στο σκοτεινό της θέμα. Ο αφηγητής, με τη βοήθεια του απερίφραστου, εξιστορεί την Οδύσσειά του, στην οποία δεν έχει ελπίδα επιστροφής: στο τέλος δεν μπορεί να μπει ούτε στην πολυκατοικία του, γιατί έχει ξεχάσει τον κωδικό που ξεκλειδώνει την πόρτα...

Εν τω μεταξύ, το άλλοτε μπαρόκ Παρίσι και οι παραδοσιακοί κάτοικοί του συλλαμβάνονται σε μια κατάσταση πέραν Καλού και Κακού. Π.χ., ένας κληρικός με ράσο και σανδάλια έχει υποδεχθεί κι αυτός ευμενώς τις εξελίξεις: «...είδα τον κληρικό να απομακρύνεται με το κάπως βαρύ βήμα του Καθολικού που πίστευε στον Θεό και τον Διάβολο. Τη στιγμή που διέσχιζε το δρόμο, ανασήκωσε το ράσο του. Εχωσε μηχανικά το χέρι στην τσέπη του κι έβγαλε ένα μικρό αντικείμενο που το έτεινε μπροστά του προς το οδόστρωμα. Τα φώτα ενός Τουίνγκο αναβόσβησαν δύο απανωτές φορές. Με αυτή την ασήμαντη κίνηση, ο υπηρέτης του αγίου Πίου Ι είχε μόλις απενεργοποιήσει την ηλεκτρονική κλειδαριά του. Μπορεί το μαύρο ρούχο του να ενσάρκωνε όλη τη θέληση να αντισταθεί στις αλλαγές, ήδη, όμως, το επιχρωμιωμένο αμάξι ενός ανθρώπου τού σήμερα ανυπομονούσε· εκείνο περίμενε τον κύριό του, κι εγώ σκέφτηκα ότι τούτος ο παπάς δεν ήταν ακριβώς ένα ον του παρελθόντος, αλλά έμοιαζε μάλλον με τους αληθινούς - ψεύτικους φανοστάτες...»

Οπως συμβαίνει σε κάθε αλληγορία, οι χαρακτήρες έχουν τη δική τους πρωτοκαθεδρία: ο ιερέας του προηγούμενου επεισοδίου γίνεται ένα σύμβολο θεμελιώδες στο πνεύμα της αφήγησης. Το ίδιο πρόσωπο εισέρχεται σε ένα φαστ-φουντ. Στην ουρά συναντά έναν μουσουλμάνο. Σε μια σκηνή που θυμίζει Γούντι Αλεν, ο ιερέας απευθύνει πρόσκληση στο μουσουλμάνο να τα «βρουν» στο πεδίο της πληροφορικής, μιας και ο πρώτος διοργανώνει δωρεάν σεμινάρια. Και ο Ντιτέρτρ: «Φοβόμουν μήπως ο συνομιλητής του φτύσει καταγής, σε ένδειξη περιφρόνησης, ο μουσουλμάνος όμως έστρωσε το γενάκι του και ρώτησε: - Σε PC ή Mac; - Κοίτα, κατά βάθος προτιμώ το PC, αλλά και το Mac να είναι, κάτι θα μπορέσουμε να κάνουμε. Ψάχνοντας μέσα στο ράσο του, έβγαλε ένα επισκεπτήριο και το έδωσε στον άντρα, που το κοίταξε με προσοχή. Υστερα παρήγγειλε ένα μιλκσέικ και γύρισε στο αυτοκίνητο πατώντας γερά με τα σανδάλια του στην άσφαλτο, σαν να επρόκειτο για τη γη ενός νέου κόσμου...»

Ο Θωμάς Σκάσσης με άνεση απέδωσε την ...κωμωδία ενός πνιγμού.



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 17/03/2006