Έδρεψε δάφνες

Ο εσωτερικός μονόλογος
στην πιο μεγαλειώδη του έκφραση...
κι ας έχει γραφτεί πριν από την εμφάνιση
των μεγάλων του είδους:
Μαρσέλ Προυστ, Βιρτζίνια Γουλφ,
Τζαίημς Τζόυς.


«Η μαγευτική μελωδία της άνω τελείας», είπε για το μυθιστόρημα ο George Moore.








ΚΡΙΤΙΚΗ




Από τον εκδοτικό οίκο Νησίδες, που εδρεύει στη Σκόπελο και διευθύνεται από τον Βασίλη Τομανά, κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα του Εντουάρ Ντυζαρντέν Εδρεψε δάφνες (πρωτότυπος τίτλος: Les lauriels sont coupes). Δημοσιευμένο σε τέσσερις συνέχειες στο περιοδικό «Revue Independante» το 1887 (εκδόθηκε έναν χρόνο αργότερα), αυτό το μικρό αριστούργημα πιθανότατα δεν θα είχε λόγο να επανεκδοθεί στη γαλλική και σε άλλες γλώσσες του κόσμου αν δεν διέθετε ένα ισχυρό ατού: είναι το έργο που ενέπνευσε τον Τζέιμς Τζόις για να γράψει τον Οδυσσέα του.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Ο Εντουάρ Ντυζαρντέν γεννήθηκε το 1861 στη Νορμανδία, στα περίχωρα του αβαείου Μπεκ-Ελουίν, και μεγάλωσε σε εύπορο οικογενειακό περιβάλλον στη γαλλική επαρχία. Υστερα από σπουδές νομικών στο Παρίσι συνάντησε τον Στεφάν Μαλαρμέ, τον σημαντικότερο γάλλο συμβολιστή, ο οποίος τον τίμησε με τη φιλία του και έμελλε να γίνει ο δάσκαλός του. Παθιασμένος με τη μουσική του Βάγκνερ, μα και τη λογοτεχνία, αν και ενσυνείδητος συμβολιστής, εξέδωσε το περιοδικό «Revue Wagnerienne» με στόχο να βγάλει την τέχνη από τα στεγανά των διαφόρων σχολών και να την οικουμενικοποιήσει. Το πάθος του συνέβαλε στο να αποκτήσει πολλούς θαυμαστές και να συγκεντρώσει γύρω του σπουδαία ονόματα συνεργατών. Το 1887, λοιπόν, αποφάσισε να ξεφύγει από τον ρόλο του απλού συντάκτη και εκδότη και να δημοσιεύσει το δικό του μυθιστόρημα, το Εδρεψε δάφνες. Το βιβλίο εκδόθηκε σε 420 αντίτυπα και πέρασε σχεδόν απαρατήρητο, μολονότι προκάλεσε κάποια θετικά σχόλια. Ο Μαλαρμέ το εκθείασε, ενώ ο Τζορτζ Μουρ το χαρακτήρισε τη «μαγευτική μελωδία της άνω τελείας», καθώς μας πληροφορεί ο μεταφραστής του Μιχάλης Αρβανίτης στο εξαιρετικά κατατοπιστικό και χρήσιμο επίμετρό του. Υστερα από αυτό ασχολήθηκε με την ποίηση και το θέατρο, στη συνέχεια όμως, μετά τον θάνατο του πατέρα του, επιδόθηκε σε μια τρυφηλή ζωή με γυναίκες και ξενύχτια. Μια δικαστική περιπέτεια τον επανέφερε στη λογοτεχνία και τον οδήγησε στην εκμάθηση της εβραϊκής γλώσσας, στη μετάφραση της Βίβλου και στην ανάληψη μιας θέσης καθηγητή θρησκειών. Πέθανε το 1949, σχεδόν ξεχασμένος από τον πολύ κόσμο, καταξιωμένος ωστόσο στη συνείδηση των εραστών της ποίησης ως πατριάρχης των συμβολιστών.

Το ότι το όνομά του, Ντυζαρντέν, δεν έπεσε σε μια οριστική κατάσταση λήθης οφείλεται στο γεγονός ότι το 1903 ο Τζέιμς Τζόις στη διάρκεια της παραμονής του στο Παρίσι αγόρασε από ένα κιόσκι το Εδρεψε δάφνες. Αυτή η απλή πράξη άλλαξε τον ρου της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το 1920, στη διάρκεια των συζητήσεων για τη μετάφραση του Οδυσσέα στα γαλλικά, ο Τζόις αποκάλυψε στον επιμελητή του, τον Βαλερύ Λαρμπό, ότι η μέθοδος του εσωτερικού μονολόγου που χρησιμοποίησε στο συγκεκριμένο έργο για να εκφράσει συναισθήματα και καταστάσεις ­ κάτι που επηρέασε ολόκληρες γενιές αγγλόφωνων συγγραφέων και μη, και αποτέλεσε μια από τις κορυφαίες στιγμές του μοντερνισμού ­ οφείλεται στο βιβλίο του Ντυζαρντέν. Ως γνωστόν ο Οδυσσέας άρχισε να γράφεται το 1914 και το 1918 δημοσιεύθηκαν αποσπάσματά του στο «Little Review» των ΗΠΑ με αποτέλεσμα τέσσερα τεύχη του περιοδικού να κατασχεθούν και να καούν ως πορνογραφικά. Βεβαίως ο Τζόις τον εσωτερικό μονόλογο τον συνάντησε και στα έργα του Τζορτζ Μουρ και του Τολστόι ­ παράλληλα είχε επηρεαστεί από τις θεωρίες του Φρόιντ για τον λεκτικό συνειρμό ­ αλλά η συνάντησή του με το Εδρεψε δάφνες υπήρξε καθοριστική.

Τι είναι όμως το Εδρεψε δάφνες; Πρόκειται για την ιστορία του νεαρού Παριζιάνου Ντανιέλ Πρενς, ο οποίος συνδέεται με μια ηθοποιό, τη Λέα ντ' Αρσέ, για χάρη της οποίας κάνει σχέδια και όνειρα. Καθώς κινείται στην πόλη ο ήρωας στοχάζεται και μέσω του εσωτερικού μονολόγου αφηγείται τα όσα βλέπει ή του συμβαίνουν. Η υπόθεση είναι υποτυπώδης. Ο Ντανιέλ ποθεί την κοπέλα, η οποία του ζητάει συνεχώς χρήματα για τις ανάγκες της και αυτός, θέλοντας να τη βγάλει από την ένδεια, προσβλέποντας ταυτόχρονα στην ερωτική της εύνοια, της τα δίνει πρόθυμα. Αυτή όμως, παρά τις υποσχέσεις της, τον εμπαίζει, τον εκμεταλλεύεται, τον βαριέται και τελικά δεν του δίνει τίποτε. Η διαρκής πάλη αρσενικού - θηλυκού, η αιώνια αντιπαλότητα ανάμεσα στα δύο φύλα, η αφέλεια των ανδρών και η ανάμεικτη με ελαφρότητα υποκρισία των γυναικών είναι οι άξονες γύρω από τους οποίους κινείται ο συγγραφέας. Φυσικά τα ίδια θέματα έχουν απασχολήσει πλείστους άνδρες συγγραφείς, που τα χειρίζονται ο καθένας με τον δικό του προσωπικό τρόπο. Ο Ντυζαρντέν όμως καινοτομεί. Εγκαταλείποντας τις ξηρές περιγραφές προσώπων και καταστάσεων αφήνει τον ήρωά του να επιδίδεται σε συνειρμούς, χρησιμοποιώντας κατά κόρον τα αποσιωπητικά και την άνω τελεία, αποφεύγοντας κατά το δυνατόν τις τελείες και τα χωρίσματα των παραγράφων. Ο λόγος του αφηγητή είναι συνεχής, χωρίς παύσεις, κοφτός, ουσιώδης, περιεκτικός. Η ανάγνωση απαιτεί προσοχή και προσήλωση στο κείμενο, χωρίς ασφαλώς αυτό να σημαίνει ότι συναντώνται εδώ οι δυσκολίες που ενυπάρχουν στον Οδυσσέα. Ανακαλύπτει κανείς στο κείμενο προτάσεις που ξαφνιάζουν επειδή ακριβώς δεν συνδέονται με τις προηγούμενες σκέψεις του ήρωα, έχουν όμως σχέση με τα συμβάντα της ζωής του.

Ολη η πλοκή του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται μέσα σε ένα απόγευμα ­ κάτι που παραπέμπει στη δομή των θεατρικών έργων του 18ου αιώνα ­ και πιθανότατα δεν είναι διόλου τυχαίο που η υπόθεση του Οδυσσέα διαδραματίζεται σε μία ημέρα, την 16η Ιουνίου του 1904, κατά την οποία ο κ. Λεοπόλδος Μπλουμ περιπλανάται στην πόλη του Δουβλίνου. Οπωσδήποτε οι θαυμαστές της γραφής του Τζόις, και εκείνοι που αγαπούν τον μοντερνισμό στη λογοτεχνία, είναι απαραίτητο να διαβάσουν το Εδρεψε δάφνες. Θα τους δοθεί έτσι η δυνατότητα όχι μόνο να κατανοήσουν την τέχνη του μεγάλου Ιρλανδού αλλά και να γνωρίσουν τους δρόμους απ' όπου διάβηκε για να φθάσει στο ζενίθ της δημιουργικότητάς του.



Φίλιππος Φιλίππου

ΤΟ ΒΗΜΑ, 03-06-2001