Ο Αδαμάντιος Κοραής και ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός

Η πρώτη επαφή του Κοραή με τη Δύση ήταν ένας συμβιβασμός: η επιδίωξή του για μόρφωση και η απόφαση να μεταβεί στην Ολλανδία ως αντιπρόσωπος του εμπορικού οίκου του πατέρα του. Το 1772 ξεκίνησε το μακρύ ταξίδι από τη Σμύρνη στο Άμστερνταμ, στο φιλελεύθερο περιβάλλον του οποίου ο Κοραής αφομοίωσε τις ιδέες που έτρεφε η θρησκευτική παιδεία της πόλης, εκτιμώντας όχι μόνο την ευαγγελική χριστιανοσύνη αλλά και τις αρχές της ανεξιθρησκίας. Ήταν η αφετηρία του δια βίου ταξιδιού του στις ανοιχτές θάλασσες του Διαφωτισμού.

Μετά τις σπουδές Ιατρικής στο Μονπελλιέ, στο Παρίσι ανακαλύπτει ένα νέο τρόπο σκέψης. Ο πνευματικός χώρος των κληρονόμων του Διαφωτισμού θα αποτελέσει τη θεωρητική βάση του στοχασμού του που ενώνει τη γνώση με την επιστήμη του ανθρώπου. Οι κλασικές του σπουδές θα γίνουν ο θεμέλιος λίθος για την ισόρροπη εκτίμηση των σχέσεων μεταξύ του φυσικου και του ηθικού. Ως προς τα ζητήματα που θέτει η θεωρία της προόδου, ο Κοραής συμμετέχει στη διαμάχη που χαρακτηρίζει τη φιλοσοφία του γαλλικού Διαφωτισμού, συναντά τη σκέψη του Κοντορσέ και δεν απομακρύνεται από την ανθρωπολογική απαισιοδοξία του Ρουσσώ. Ο πολιτισμός, για τον Κοραή, αποτελεί την ενσάρκωση ενός ιδανικού προς το οποίο οφείλουν να τείνουν όλοι οι λαοί, μέσω της μόρφωσης.
Η προσήλωση του Κοραή στον δημοκρατικό φιλελευθερισμό διαφαίνεται στην αποστροφή του για την αφρονεστάτην διαγωγήν πολλών πολιτευομένων εις την Ελλάδα, τους οποίους θεωρεί υπεύθυνους για τα δεινά του ελληνικού λαού. Δεινά που αποδίδει στην έλλειψη παιδείας όσων αναμειγνύονταν στον δημόσιο βίο. Ανάμεσα στην πολιτική ελευθερία και προσωπική αυτονομία και στις φιλοδοξίες του εθνικισμού, ο Κοραής φαίνεται να δίνει ηθικό προβάδισμα στην ελευθερία και στα ατομικά δικαιώματα.

Σε όλα αυτά τα επίπεδα ανάλυσης, η έρευνα και ο στοχασμός πάνω στις ιδέες του Κοραή θα μπορούσε να προσφέρει καινούριες οπτικές γωνίες για να δει κανείς τις διανοητικές, πολιτικές και ηθικές ανησυχίες του Διαφωτισμού και τις επιμέρους εκφάνσεις τους εντός της ιστορικής εμπειρίας. Υπ’ αυτή την έννοια, η παρακαταθήκη των ιδεών του, εάν αυτές ενταχθούν στον κανόνα του Διαφωτισμού, θα μπορούσε να αποδειχθεί διδακτική για μια πιο συμπεριληπτική και πλουραλιστική κατανόηση του κινήματος αυτού ως ενιαίου διαπολιτισμικού σταδίου στην ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος.