Ο εν Κωνσταντινούπολει Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Α (δεμ.)

ΚΡΙΤΙΚΗ




Πέρασαν 140 χρόνια από τη στιγμή που το περιοδικό του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου άρχισε τη μακρόχρονη και θαυμαστή πορεία του στον κόσμο των ελληνικών γραμμάτων. H ανατύπωσή του αποτελεί αναμφίβολα εκδοτικό γεγονός μείζονος σημασίας: μια πολύτιμη, αλλά δυσεύρετη ιστορική πηγή γίνεται προσιτή· ένα πλούσιο μεταλλείο έρευνας τίθεται στη διάθεση των μελετητών.

Ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως (ΕΦΣΚ), πρωτοπόρος μιας εντυπωσιακής πνευματικής κίνησης, που εκδηλώθηκε με τη δημιουργία μεγάλου αριθμού παρόμοιων σωματείων, ιδρύθηκε το 1861 στο Πέραν. Στα εξήντα χρόνια λειτουργίας του κατόρθωσε να αναδειχθεί στον σημαντικότερο εξωεκκλησιαστικό θεσμό (προσφυώς ονομάστηκε «υπουργείον παιδείας») του οθωμανικού Ελληνισμού. Βασιζόμενος στην αρχαία κληρονομιά και στην ευρωπαϊκή εμπειρία αγωνίστηκε για την ανάπτυξη της εκπαίδευσης και τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού σε κάθε γωνιά της αυτοκρατορίας. Με όπλα την παιδεία και την επιστήμη επιχείρησε την ενδυνάμωση ή και τη θεμελίωση της εθνικής συνείδησης των ορθόδοξων πληθυσμών, προετοιμάζοντας ένα ευοίωνο για τον Ελληνισμό μέλλον.



Κύρος και διάρκεια



Ο πρώτος τόμος του περιοδικού κυκλοφόρησε το 1863 και έφερε τίτλο απολύτως συνώνυμο του σωματείου που το εξέδιδε: Ο εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος. Το περιοδικό του ΕΦΣΚ αποτέλεσε από άποψη κύρους και διάρκειας το σημαντικότερο ελληνικό σύγγραμμα της εποχής και τον κύριο πρεσβευτή του ιδρύματος, αλλά και των ελληνικών γραμμάτων στη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Στη διάρκεια των περίπου πενήντα χρόνων κυκλοφορίας του (ο τελευταίος 33ος τόμος που αφορά την περίοδο 1910-11 τυπώθηκε στα 1914) το περιοδικό διατήρησε αξιοσημείωτη ομοιομορφία τόσο ως προς τα εξωτερικά του γνωρίσματα όσο και ως προς το περιεχόμενό του. Οι τριάντα τρεις τόμοι και τα είκοσι ένα συνολικά παραρτήματα δεν αποτελούν μόνο τον καθρέπτη λειτουργίας του Συλλόγου, αλλά παρέχουν επίσης σημαντικότατες πληροφορίες για το επίπεδο και τους προβληματισμούς της ελληνικής εγγράμματης κοινότητας καθ' όλη την περίοδο από το 1863 ως το 1912. Το γεγονός ότι πρόκειται για ένα από τα πρώτα ελληνικά επιστημονικά περιοδικά, το οποίο επιπλέον περιέχει ανακοινώσεις που καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα επιστημών, αναδεικνύει την επετηρίδα του ΕΦΣΚ ως εξαιρετικά σημαντική βιβλιογραφική βάση για πολλούς ερευνητικούς τομείς.

H ανατύπωση του περιοδικού αποτελεί ασφαλώς εκδοτικό τόλμημα, το οποίο δεν θα ήταν εφικτό χωρίς τις δυνατότητες που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία. Ας σημειωθεί ότι πρόκειται για έργο συνολικής έκτασης άνω των 15.000 σελίδων μεγάλου (4ου) σχήματος. Ως σήμερα, οι τρεις πρώτοι τόμοι του περιοδικού έχουν (ξανα)δει το φως της δημοσιότητας. Σύμφωνα με τον προγραμματισμό θα χρειαστούν δύο τουλάχιστον χρόνια για να ολοκληρωθεί η εκτυπωτική εργασία. Το αποτέλεσμα της ανατύπωσης είναι εξαιρετικό, αφού επιτυγχάνει σε μεγάλο βαθμό να δώσει ένα πιστό αντίγραφο του πρωτοτύπου. Το σκληρό κόκκινο εξώφυλλο με τα χρυσά γράμματα συναρτάται προφανώς με τη σπουδαιότητα και τη σοβαρότητα του έργου, και βεβαίως διαφέρει από την πρωτότυπη χαρτόδετη βιβλιοδεσία με το συμβολικό κυανό εξώφυλλο. Το περιοδικό κυκλοφορεί σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων και η τιμή του είναι φυσιολογικά υψηλή. Το έργο όμως αυτό, ως βασικό πληροφοριακό εργαλείο, θα πρέπει να βρει τη θέση του στα ράφια των ερευνητικών και ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών. Το περιοδικό αποτελεί το πιο αξιόπιστο μέσο προσέγγισης της εποχής που χαρακτηρίστηκε από την ακμή του Ελληνισμού της Πόλης, στοιχείο της οποίας υπήρξε αναμφισβήτητα η λειτουργία και δράση του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου.



Γιώργος Γιαννακόπουλος (είναι διευθυντής των Γενικών Αρχείων του Κράτους)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 11-04-2004