Όταν έφυγες...

Πόσο μπορεί να βαραίνει η απώλεια της μιας, της παντοτινής αγάπης; Πόσο το παρελθόν και οι ανομολόγητες πράξεις των ανθρώπων, που ζουν στο πλευρό μας, στιγματίζουν τη δική μας ζωή; Τί μπορεί να υπάρχει πέρα από τον χρόνο και τις αισθήσεις; Πού κρύβεται η αλήθεια σ' έναν κόσμο, ο οποίος συνεχώς μεταμορφώνεται;
Η Άλις Ράικς, ανήμπορη να δεχτεί την πραγματιότητα, ψάχνει απεγνωσμένα να βρει τις απαντήσεις. Μια μοναδική στιγμή, όμως, είναι αρκετή για ν' ανατρέψει οριστικά τη ζωή της. Τα πρόσωπα που βρίσκονται γύρω της, με τα δικά τους κρυμμένα ή φανερά μυστικά και τις προσωπικές τους αλήθειες για τη ζωή και τον έρωτα, αλλάζουν όλα τα δεδομένα της ύπαρξής της.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η Μάγκι Ο' Φάρελ ανήκει στην κατηγορία των συγγραφέων, που καθιερώνονται στη συνείδηση των αναγνωστών από το πρώτο βιβλίο τους. Το «Οταν έφυγες...» («After you'd gone») έγινε διεθνές μπεστ σέλερ, χωρίς αυτό να σημαίνει εκπτώσεις στη γλώσσα και τις αφηγηματικές τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν. Διαβάζοντας αυτό το πρώτο μυθιστόρημα (ακολούθησαν άλλα δύο), διαπιστώνουμε πως πρόκειται για το είδος που διαβάζεται απνευστί: Η Ο' Φάρελ φαίνεται πως έχει εμπεδώσει καλά τις προκατόχους της του ρεαλιστικού μυθιστορήματος του 19ου αιώνα, (Τζορτ Ελιοτ, Σαρλότ Μπροντέ) τολμώντας ταυτόχρονα να εισάγει και τους δικούς της πειραματισμούς. Με τον υπαινιγμό ενός μυστικού το οποίο ευθύνεται εν μέρει και για την αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά της ηρωίδας και με πρόσχημα την από στιγμή σε στιγμή αποκάλυψή του, βάζει τον αναγνώστη στην αγωνιώδη αναμονή τής εξέλιξης. Τα θέματα του μυθιστορήματος δεν είναι ούτε καινούρια ούτε πρωτότυπα: ο έρωτας, η απώλεια, οι βαθιοί οικογενειακοί δεσμοί, η περιστασιακή βαρβαρότητα που συναντάμε στις φαμίλιες και η καταστροφική επίδραση των ψευδών πληροφοριών που καλύπτουν την πραγματικότητα, αποδίδονται ιδιαίτερα παραστατικά καθώς παρακολουθούμε την ηρωίδα, Αλις, να βυθίζεται στην οδύνη μέχρι την ολική παράδοσή της σε ένα κώμα από το οποίο δεν γνωρίζουμε εάν θα εξέλθει.

Αν και πρόκειται για μια κλασικότροπη αφήγηση τόσο στην πλοκή όσο και στη θεματική, εν τούτοις η συγγραφέας δεν διστάζει να δοκιμάσει μη γραμμικούς τρόπους απόδοσης της ιστορίας της, μέσα από συνεχείς παλινδρομήσεις στο χρόνο, το χώρο, τις συνειδήσεις αλλά και τις οπτικές γωνίες, ενώ οι εναλλακτικές αφηγήσεις μάς πληροφορούν τόσο για το παρελθόν και τα κρίσιμα επεισόδια στη ζωή των χαρακτήρων όσο και για τις ιδιοσυγκρασίες τους.

Σε πρώτο επίπεδο το μυθιστόρημα είναι μια ερωτική ιστορία με διδακτικές προδιαγραφές. Οι πλείστες λογοτεχνικές αναφορές δεν διατείνονται κάποιου είδους διακειμενικότητα -όπως, για παράδειγμα, το μυθιστόρημα της Ελιοτ που διαβάζει ο εραστής τής Αλις, Τζον, ή την επαναληπτική προσπάθειά του να ανακαλέσει το όνομα της γυναίκας τού Ρότσεστερ στην Τζέην Εϊρ της Μπροντέ- αλλά περισσότερο παραβάλλονται για να υποδείξουν τη συνέχεια μιας παράδοσης. Η δε προώθηση της ιστορίας γίνεται μέσα από την εναλλαγή της αφήγησης από τριτοπρόσωπη σε πρωτοπρόσωπη, όπως η εκφορά του λόγου της Αλις που γίνεται σε πρώτο πρόσωπο ενόσω βρίσκεται σε κώμα, στο νοσοκομείο, περιτριγυρισμένη από συγγενείς και φίλους.



Παγωμένες διαδρομές



Στην αρχή του μυθιστορήματος, η Αλις ξυπνάει στις πέντε το πρωί μια ιδιαίτερα κρύα χειμωνιάτικη μέρα, η οποία περιγράφεται ιδιαίτερα ζωντανά, μεταφέροντας στους αναγνώστες μια έντονα παγωμένη αίσθηση. Με ανεξήγητη βιασύνη πηγαίνει σε κεντρικό σταθμό του Λονδίνου απ' όπου και παίρνει το τρένο για το Εδιμβούργο. Εκεί την περιμένουν οι αδελφές της με τα ανίψια της και κάθονται σε ένα καφέ σε κεντρικό σημείο του σταθμού. Σε λίγο, η Αλις, το ίδιο ανεξήγητα, τους χαιρετάει βιαστικά και τρέχει να επιβιβαστεί στο πρώτο τρένο που επιστρέφει στο Λονδίνο. Η αιφνίδια αυτή αναχώρησή της από το σταθμό των τρένων του Εδιμβούργου αποτελεί κομβικό σημείο της αφήγησης. Τι είδε η Αλις που την ανάγκασε να φύγει εσπευσμένα από τις αδελφές της και όταν, την ίδια μέρα, έφτασε στο Λονδίνο, έπεσε στους τροχούς ενός αυτοκινήτου; Ηταν ατύχημα ή μια απόπειρα να αφαιρέσει η ίδια τη ζωή της;

Στη συνέχεια, μέσα από τις παράλληλες αφηγήσεις των χαρακτήρων, η Ο' Φάρελ τοποθετεί το μισό μυθιστόρημα στη Σκοτία και το υπόλοιπο στο Λονδίνο, τονίζοντας τις διαφορές των δύο τόπων, βάζοντας την ηρωίδα της Αλις να κινείται ανάμεσα στο πολυφυλετικό, πολυπολιτισμικό Λονδίνο με τα θύματα των απρόσωπων βομβιστικών επιθέσεων και στο κλειστό συντηρητικό περιβάλλον μιας μικρής σκοτσέζικης πόλης. Μέσα από τις μετατοπίσεις τής ηρωίδας η συγγραφέας παίρνει την ευκαιρία να σχολιάσει την εμπειρία μιας Σκοτσέζας στο Λονδίνο και την αντίδραση των Λονδρέζων στην προφορά της και τις συνήθειές της. Ταυτόχρονα σχολιάζει και το αντίστροφο: την εγκατάσταση μιας Αγγλίδας στη Σκοτία, παρουσιάζοντας την Αν, τη μητέρα της Αλις, που μετά το γάμο της πήγε να ζήσει στο ασφυκτικό περιβάλλον της μικρής πόλης τη δεκαετία του '70 και η οποία αναγκάστηκε να προσέχει τις κινήσεις της και να κρύβει επιμελώς τα μυστικά της απ' όλα τα μέλη της οικογένειάς της -μυστικά που φυσικά δεν ξεφεύγουν από κάποια μέλη της ίδιας κοινότητας, τα οποία επιδίδονται στην παρακολούθηση της ξένης, ούτε από την πεθερά της, Ελμπεθ, η οποία με άγρυπνο μάτι ακολουθεί τη νύφη της παντού.

Η Ο' Φάρελ αντιπαραβάλλοντας τη ζωή τριών γυναικών από διαφορετικές γενιές σχολιάζει και τις τεράστιες μεταβολές που επέφεραν οι κοινωνικές και οι οικονομικές αλλαγές στις συνήθειες τους μέσα σε λίγες μόνο δεκαετίες. Τα κορίτσια στην ηλικία τής Αλις έχουν ευκαιρίες που οι μητέρες τους ούτε που τις ονειρεύτηκαν, έχουν δουλειά, μόρφωση, είναι ανεξάρτητες και σεξουαλικά μπορούν να διαθέσουν τον εαυτό τους όπως αυτές επιθυμούν, χωρίς να χρειαστεί να παντρευτούν για οικονομικούς λόγους. Οι διαφορές αυτές ευθύνονται για τις συγκρούσεις μέσα στις οικογένειες αλλά και για τα βαθιά κρυμμένα μυστικά, τα οποία όλοι γνωρίζουν, αλλά κανένας δεν αντέχει να εκστομίσει.



Εικόνες οχήματα



Αυτό που καθιστά το μυθιστόρημα αξιοπρόσεκτο είναι οι ανάγλυφες εικόνες, οι οποίες γίνονται το όχημα μεταφοράς σε έναν πολύμορφο κόσμο γεμάτο από τις προσλήψεις των αισθήσεων. Πρόκειται για ένα σύμπαν φωτεινό, γεμάτο μυρωδιές, γεύσεις, διακυμάνσεις της θερμοκρασίας και των ήχων και όσα η κεντρική ηρωίδα Αλις λέει, κάνει και σκέφτεται ως παιδί, ως ερωτευμένη γυναίκα, αλλά και ως γυναίκα βυθισμένη στη θλίψη και το προσωπικό της πένθος, ερεθίσματα τα οποία διαφέρουν απ' όσα η ίδια γυναίκα βλέπει και αισθάνεται. Η τριβή των μαργαριταριών πάνω στα δόντια της, η αίσθηση που της προκαλούν τα γένια του εραστή της, ο τρόπος που βιώνει το κρύο και τη ζέστη ή ακόμα και η επαφή με τα κομμένα μαλλιά δίνονται ιδιαίτερα πειστικά. Η προφορική Αλις είναι εριστική και πνευματώδης, η σωματική Αλις είναι μεν ψηλή και εντυπωσιακή, αλλά προβάλλει ανυπεράσπιστη από την ένταση των συναισθημάτων της και είναι ευπρόσβλητη σε όλα τα εξωτερικά ερεθίσματα. Κάθε σεξουαλική επαφή και κάθε τριβή αφήνει πάνω της σημάδια, ακόμα και το στρώμα που κοιμάται την τραυματίζει και τα ίχνη του ύπνου παραμένουν πάνω της για μέρες.

Η εμμονή των άλλων με τα ωραία της μαλλιά, αλλά και οι δικές της αντιδράσεις απέναντι στα μαλλιά των άλλων, καθώς και η επιμονή του εραστή της Τζον πως δεν πρέπει να τα κόψει ποτέ, μας προϊδεάζουν για το υποχρεωτικό κόψιμο των μαλλιών όταν θα εισαχθεί στην Εντατική. Αυτό το κόψιμο περιγράφεται ως ακρωτηριασμός και συνδέεται με την τρομακτική στιγμή αποκάλυψης του οικογενειακού μυστικού που θα στείλει την Αλις στο νοσοκομείο, αλλά ταυτόχρονα θα υποχρεώσει και τους υπόλοιπους να συμβιβαστούν και να αποδεχτούν, παρά το κόστος, τις κρυμμένες αλήθειες της ζωής τους.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 18/11/2005