Αγριοι Δεκέμβρηδες

Η άφιξη του νεαρού Μάικλ Μπόγκλερ από την Αυστραλία για να διεκδικήσει την κληρονομιά του θα αλλάξει για πάντα το μικρό ιρλανδικό χωριό. Ο Τζόζεφ Μπρέναν βλέπει τον Μάικλ Μπόγκλερ, τον εξόριστο που επέστρεψε, σαν απειλή. Για την Μπριτζ, όμως, τη μικρή αδελφή του Τζόζεφ, ο Μπόγκλερ είναι ένας ακαταμάχητος ξένος στα θέλγητρα του οποίου δεν πρέπει να υποκύψει.
Η Ο' Μπράιαν συνθέτει με καταπληκτική μαεστρία μια πολυεπίπεδη ιστορία αγάπης και μίσους, και εκθέτει με τρόπο μαγικό τα μύχια της ανθρώπινης περηφάνιας.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



«... Ζήτησα από τον Μπόγκλερ να με δει μονάχα μια φορά. Ικέτεψα. Μισώ που το έκανα. Ο αδελφός μου είπε πως ήταν αρρώστια. Ο Μακ Καν κι αυτός είπαν πως ήταν η καταπιεσμένη παιδικότητα μιας εικοσιδυάχρονης γυναίκας, μια απερισκεψία. Μπορεί να ήταν, μπορεί να είναι, αλλά πώς γίνεται να σταματήσεις να σ' αρέσει κάποιος, ή να πάψεις ν' αγαπάς κάποιον, πώς; (...) Ο Μπόγκλερ ξύπνησε κάτι μέσα μου και δεν είναι δικό του λάθος, όπως δεν είναι και δικό μου. Θα τον γνωρίσω ξανά, εγώ θα είμαι αυτή που θα τον κρατήσει όταν πεθάνει, εγώ αυτή που θα τον θάψει. Το ξέρω. Σκληρό χώμα, χώμα σκληρό και πετρωμένο σαν τους ανθρώπους, όλους τους ανθρώπους -κι αυτόν μαζί...»

Οι φράσεις αυτές ανήκουν στη νεαρή Μπριτζ όταν καταρρέει ψυχικά, σχεδόν παραλοϊσμένη από έρωτα για τον Μπόγκλερ, έναν αρρενωπό γείτονά της, που έχει επιστρέψει στην πατρίδα του, την ορεινή Ιρλανδία, από την Αυστραλία. Ο τελευταίος βρίσκεται σε διαμάχη με τον αδελφό της Μπριτζ, τον Τζότζεφ Μπρέναν, εξαιτίας διεκδικήσεων γης, και αυτός είναι ένας πρώτος λόγος που έχει κάνει την κοπέλα δυστυχισμένη. Μια δεύτερη, και η πιο αποφασιστική, αιτία της τρέλας της είναι η εμφάνιση της αρραβωνιαστικιάς του αγαπημένου της, Ρόζμαρι, η οποία βέβαια τον διεκδικεί απ' αυτήν.

Όπως κατάλαβε ο αναγνώστης από την προηγούμενη σύνοψη ενός μέρους της ιστορίας που αφηγείται στο μυθιστόρημά της «Αγριοι Δεκέμβρηδες» η πασίγνωστη Ιρλανδή θεατρική συγγραφέας και πεζογράφος Έντνα Ο' Μπράιεν (γεννημένη το 1932), έχουμε να κάνουμε σε πρώτο επίπεδο με ένα πούρο μελόδραμα. Από το δείγμα γραφής που παρετέθη, όμως, επίτηδες, εύκολα διαπιστώνουμε ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι... Έχουμε, δηλαδή, να κάνουμε με τη σάρκωση ενός μελοδραματικού πυρήνα με γεύσεις οξύτατες, περίεργες, οι οποίες δεν σε ανεβάζουν στα γνωστά νεφελώματα του είδους, αλλά αντιθέτως σε καταβυθίζουν σε στρώματα σκοτεινά.

Ο τρόπος που μιλάει η Μπριτζ για τον αγαπημένο της, προβλέποντας ή ευχόμενη καλύτερα το θάνατό του, ξεφεύγει από τα συνηθισμένα και δίνει αποχρώσεις «μαύρες» στο κλίμα. Το τοπίο, όπως περιγράφεται από την Ο' Μπράιεν, μεταγγίζει όχι μόνο στον ψυχισμό της νεαρής βιαιότητα και αίσθηση θανάτου, αλλά και στους υπόλοιπους ήρωες. Η ιρλανδική φύση και ό,τι έμβιο την κατοικεί σκιτσάρεται μελανά, άνθρωποι, γη και πανίδα συνθέτουν ένα μόρφωμα περίπου «καταραμένο»: όλα έχουν τοποθετηθεί στο κάδρο (ή στη σκηνή θα 'ταν προτιμότερο να πούμε, αφού συζητάμε για μελόδραμα) σαν να είναι χειραγωγημένα από κάτι παράδοξο, απειλητικό και απελπισμένο. Η ευαίσθητη ακοή και όραση της συγγραφέως συλλαμβάνουν τριγμούς ανεπαίσθητους, παρανοϊκούς, μέσα στην ησυχία της ευδαίμονος εξωτερικά χλωρίδας της πατρίδος της και των ανθρώπων που την κατοικούν. Εκεί που νομίζεις ότι ο χρόνος θα μπορούσε να σταματήσει σε μία παραδείσια συνθήκη μεταξύ όντων και δημιουργίας -γιατί οι ήρωες της Ο' Μπράιεν έχουν τις εσωτερικές προϋποθέσεις και τη μεγαθυμία να δεχθούν ακόμα και μία ανάπηρη σοφία γύρω τους- κάτι ρυθμισμένο από χέρι αόρατο τους αναγκάζει να βαδίσουν προς το βάραθρο.

Τα περισσότερα πρόσωπα που παρακολουθούμε να κινούνται στην εξοχική Ιρλανδία γέμουν αισθημάτων, πλην, ίσως, της Ρόζμαρι (της οποίας «δόντια είναι το πιο μαλακό σημείο του σώματος», όπως της λέει ο μνηστήρας της Μπόγκλερ), αν και τα δικαιολογητικά για τη ζηλότυπη συμπεριφορά της υπάρχουν. Όμως, όλοι αυτοί, εξωτερικά ωραίοι και μη, κοινωνικά ή όχι προνομιούχοι, νιώθουν να έχουν δοσοληψίες με ανεξέλεγκτες δυνάμεις, να λογοδοτούν απέναντι στον κρυμμένο μίστερ Χάιντ εντός τους για όσα πράττουν ή αισθάνονται. Και αν ακόμα δεν το καταλαβαίνουν, νιώθουν ιδιαίτερα συμμετέχοντας στο παιχνίδι με το παράλογο σε κάθε τους βήμα.

Η Ο' Μπράιεν έχει, βέβαια, ξεπεράσει προ πολλού κάποιες μονοσήμαντες κριτικορεαλιστικές ή νατουραλιστικές ερμηνείες, για να ανατάμει μ' αυτές τους ήρωές της: αν και κάποτε, πέφτοντας σε όμοια παγίδα με του θαυμαστή της Φίλιπ Ροθ, είχε φανεί μονομερής, με άλλο τρόπο, δίνοντας μεγάλο βάρος στο λιμπιντικό στοιχείο. Εδώ παίρνει στα χέρια της, όπως είπα ήδη, το μελόδραμα, ρίχνει επάνω του λοξές ματιές, το «λερώνει», το φέρνει πιο κοντά στα σημερινά μέτρα και το αναζωογονεί. Η μουσική που συνοδεύει την ποιμενική της «όπερα» είναι σχεδόν πρωτόγονη, αταβιστική, με δόσεις υπόγειου ποιητικού λυρισμού.

Η ιστορία που αφηγείται, πότε τριτοπρόσωπα και πότε μέσα από τη φωνή της νεαρής Μπριτζ, θυμίζει γνωστά θέματα από το σχετικό κινηματογράφο ή την πρόζα του Τόμας Χάρντι, χωρίς να ξεχνάμε και άλλες δεξαμενές της κλασικής αγγλικής και ιρλανδικής λογοτεχνίας. Ο ερωτεύσιμος Μάικλ Μπόγκλερ, που επιστρέφει στα μέρη του, διεκδικεί την πατρώα περιουσία, μέρος της οποίας νέμεται ο Τζότζεφ Μπρέναν, και αναστατώνει το γυναικείο πληθυσμό της ορεινής κωμόπολης, θα μπορούσε, επίσης, να έχει βγει ως σύλληψη από ρομάντζο του συρμού. Αλλά και η συνέχεια του στόρι προσφέρει ανάλογους συνειρμούς: το πάθος της Μπριτζ για τον ξένο, αλλά και τα κρυμμένα, απωθημένα (αμοιβαία) αισθήματα για τον αδελφό της Τζότζεφ, η αντιζηλία της με τη μνηστή του Μπόγκλερ, Ρόζμαρι, η τρέλα της, η αιματηρή λύση του τέλους κ.λπ. μας στρέφουν συνεχώς να σκεφτούμε ένα άλλο ανάγνωσμα εύπεπτο, με στρογγυλά σχήματα και γλυκασμούς. Όπως σημείωσα, όμως, το επίπεδο αυτό (το μελοδραματικό είδος) είναι ένα λογοτεχνικό αναφερόμενο και μόνο, μια φιλολογική σκιά, ένας θεωρητικός στόχος μεν, αλλά χωρίς ουσιαστικό ρόλο σε όσα διαδραματίζονται εντός σκηνής μέσω της αφαιρετικής, απόλυτα εσωτερικής, συνειρμικής ενίοτε γραφής της σημαντικής Ο' Μπράιεν.

Όπως έχει επισημανθεί από τη διεθνή κριτική, εκτός των άλλων, οι σκηνές της αποπλάνησης του Μπόγκλερ από τις δίδυμες αδελφές Ρίτα και Ρίνα και ο χορός προσφέρονται για ανθολόγηση. Και όχι άδικα πιστεύω. Ειδικά το γλέντι, χωρίς να θέλει να ανταγωνιστεί το αξέχαστο εκείνο προσκλητήριο των φαντασμάτων στους «Νεκρούς» τους Τζόις σε μία ανάλογη γιορτή, έχει δοθεί με μαεστρία και πικρή αίσθηση ενός χαρούμενου κενού. Στις σχετικές γραμμές η βιρτουοζιτέ της Ο' Μπράιεν προτείνει μέσα από την ανθρώπινη ποικιλία των καλεσμένων, μία πυκνή ατμόσφαιρα γεμάτη ψυχικά ρίγη, βάραθρα στιγμών, επιμειξίες διαθέσεων, μεγάλες και μικρές εσωτερικές παραιτήσεις, αναπνοές των πιο ετερόκλητων αισθημάτων και πάει λέγοντας... Όσο για το περιστατικό της αποπλάνησης, η συγγραφέας παίζει έξυπνα και πονηρά με το αισθησιακό αντικείμενο, υποβάλλοντάς μας χωρίς να κλείνει το μάτι. Ναι, είναι σπουδαία δεξιοτέχνης η Ο' Μπράιεν, αλλά και φωτοευαίσθητη απέναντι στην πιο γκρίζα ζώνη των πραγμάτων. Έχεις την εντύπωση ότι τα πάντα συλλαμβάνονται στο ...ολίσθημά τους, ένα κλικ δίπλα στο ορθό ή μάλλον σε απόσταση αναπνοής από την αισιόδοξη γραμμή πλεύσης. Σίγουρα δεν συναντούμε εύκολα στα σύγχρονα γράμματα παρόμοια περίπτωση γυναίκας συγγραφέως. Με τόση ικανότητα να μεταμορφώνει την πικρόχολη οπτική της απέναντι στον κόσμο σαν έναν ακαταμάχητο και συνεχή επικήδειο αισθημάτων.

Η δημιουργός ενός άλλου (παλαιότερου έργου της) των «Φωτεινών διαφανειών», κάνει ακριβώς αυτό που μαρτυρά ο τίτλος κι έχει σχέση με το υπό σχολιασμόν μυθιστόρημα: παρουσιάζει τα πάντα κάτω από το εκτυφλωτικό φως μιας απόλυτης παράνοιας, η οποία δεν αφήνει ζωτικό χώρο στην απόλυτη επαφή. Διαθλαστική και αντικατοπτρική η δύναμη της τρέλας στήνει ενώπιόν μας μικρές και μεγάλες ουτοπίες, αλλεπάλληλους τοίχους που εμποδίζουν την ευτυχή έξοδο.

Η κ. Σοφία Σκουλικάρη αντεπεξήλθε με επιτυχία στην αποστολή της, αντιμετωπίζοντας σε μια γλώσσα ποιητικά απαιτητική (που κρυβόταν ενίοτε, σαν να ντρεπόταν για το συγκεκριμένο ήθος της) ένα κείμενο που διεκτραγωδεί τις περιπέτειες ανθρώπων με ακραία «πάθη» μέσα σε μία φαινομενικά συνεργό φύση, στην ουσία ηθική αυτουργό των πάντων.

Κριτικές