Ο αείμνηστος. Το άζωτο

Οι εκδόσεις Εύμαρος, ο μεταφραστής Νεκτάριος-Γεώργιος Κωνσταντινίδης και η συγγραφέας Μαρία Κυριάκη συστήνουν στο ελληνικό κοινό τον Γάλλο Ακαδημαϊκό Ρενέ ντε Ομπαλντιά. Το βιβλίο «Ο Αείμνηστος – Το Άζωτο» περιλαμβάνει τα δύο ομώνυμα μονόπρακτα του Ρενέ ντε Ομπαλντιά, δύο ευφυείς μαύρες κωμωδίες με στοιχεία του θεάτρου του παράλογου που μεταφράζονται για πρώτη φορά στα ελληνικά.

Όπως γράφει η Μαρία Κυριάκη στον πρόλογό της, Ο Αείμνηστος είναι ένα εξαιρετικό δείγμα μαύρης κωμωδίας με στοιχεία του θεάτρου του παράλογου, ένα μικρό, ευφυές μονόπρακτο για δύο γυναίκες ηθοποιούς.

Σημαντικός ήρωας της δραματουργίας είναι ο Βικτόρ, ο οποίος δεν εμφανίζεται επί σκηνής αφού είναι ήδη νεκρός. Η κυρία Ντε Κρανπόν, πρώην ερωμένη του Βικτόρ, επισκέπτεται τη νεαρή χήρα του, την Ιουλία. Οι δύο γυναίκες θα μιλήσουν για τον Αείμνηστο, ορίζοντας μέσα από την συνομιλία τους τον βίο και την πολιτεία του. Αυτή η συνομιλία μοιάζει με φόρο τιμής στον νεκρό, που κλιμακωτά καταλήγει σε μία «προσβολή» στη μνήμη του.

Ο Αείμνηστος παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Theatre de Lutece στις 8 Ιουλίου 1957 σε σκηνοθεσία του Marc Gentilhomme. Η ανατρεπτική αυτή μαύρη κωμωδία διατηρεί τη φρεσκάδα της αποκτώντας μια διαχρονική ποιότητα, εξ αιτίας της εκκεντρικής διαχείρισης του ερωτικού πόθου, ο οποίος εμφανίζεται όχι σαν μια ηδονική απόλαυση που απελευθερώνει τις φυσικές ορμές, αλλά σαν μια «μηχανή» ολέθρου με έντονο το σαδιστικό χαρακτήρα.

Το έργο είναι μια μελέτη παράθλασης που ειρωνικά αποκαλύπτει την αμείλικτη φθορά ενός κόσμου που κλυδωνίζεται, καθώς ο μετεωρισμός ανάμεσα στην ηθική και στις ακατέργαστες παρορμήσεις κλίνει προς τις δεύτερες, μετατρέποντας τον οικιακό και κοινωνικό παράδεισο σε κόλαση. Ο Ρενέ ντε Ομπαλντιά παίζει στον Αείμνηστο με την επικίνδυνη ανεμελιά ενός παιδιού που ταυτίζεται με τον χρόνο.

Σημειώνεται ότι Ο Αείμνηστος ανέβηκε για πρώτη και μοναδική φορά στην Ελλάδα με τον τίτλο «Ο Μακαρίτης» σε σκηνοθεσία Μαριέττας Ριάλδη (μαζί με τρία μονόπρακτα άλλων συγγραφέων) στις 30 Μαρτίου 1962 στο Γαλλικό Ινστιτούτο από την Πειραματική Σκηνή-Θέατρο Τσέπης του Δημήτρη Κολλάτου.

Το Άζωτο είναι μια μονόπρακτη μαύρη κωμωδία που γράφτηκε το 1961 και στην οποία ανιχνεύουμε όλα τα αγαπημένα σημεία αναφοράς του ευφυούς συγγραφέα, τον σαρκαστικό σχολιασμό, την απρόβλεπτη και διαρκή λεκτική ανατροπή, τις παροιμίες, τους συμβολισμούς.

Δύο γυναίκες, μία νεαρή και μία ώριμη, αντιμέτωπες με έναν άντρα. Ο Καζιμίρ επιστρέφει από μια ένδοξη εκστρατεία φορτωμένος μετάλλια στο σπίτι του όπου τον περιμένει η γηραιά μητέρα του, χήρα στρατιωτικού, ενώ λίγο αργότερα θα καταφθάσει κι η αρραβωνιαστικιά του η νεαρή, φιλήδονη και αθυρόστομη Ιουστίνη. Η κούραση, το βάρος των μεταλλίων κι ίσως κάποιες σκοτεινές αναμνήσεις ρίχνουν τον βετεράνο πολεμιστή κατάσταση νάρκης. Στην επόμενη πράξη, ο Καζιμίρ θα αφυπνιστεί επιτέλους και θα εγερθεί ετοιμοπόλεμος σκορπίζοντας τον πανικό γύρω του, για να ξαναβυθιστεί σε έναν ύπνο βαθύτερο κι απ’ την άβυσσο.

Ο τίτλος του έργου, To Άζωτο, είναι μια σαφής αναφορά στη χημική ουσία με τις πολλαπλές κι αντιφατικής φύσης, ιδιότητες. Στο άζωτο αναφέρεται ο Καζιμίρ τακτικά καθώς το θεωρεί την πρωταρχική δύναμη του στρατεύματος. Το Άζωτο, κατά τον εξαντλημένο ήρωα, είναι η αιτία κάθε ανθρωπίνου επιτεύγματος και αν δεν υπήρχε, θα είχε επικρατήσει η αναρχία. Το έργο τελειώνει με τον μονόλογο της μητέρας σε ένα γιο βυθισμένο ξανά στο λήθαργό του, ένα εξαιρετικό κείμενο που συγγενεύει με παράλογο νανούρισμα και βρίθει συμβολισμών ψυχαναλυτικής σημασίας. Το έργο φέρνει αντιμέτωπο το άτομο-βρέφος με τον ενήλικο εαυτό του, ο οποίος δολοφονεί και δολοφονείται σε έναν πόλεμο χωρίς νόημα επιχειρώντας μάταια να επιβιώσει, αφού ακόμα κι αν επιστρέφει στο σπίτι του ζωντανός, δεν είναι παρά ένας υπνοβάτης.