0
Your Καλαθι
Νίσυρος
Ιστορία και αρχιτεκτονική
Έκπτωση
30%
30%
Περιγραφή
Η Νίσυρος,ένα νήσι της Δωδεκανήσου ,είναι περισσότερο γνωστή στους γεωλόγους και στους φυσιολάτρες για το εντυπωσιακό της ηφαίστειο.Λίγοι όμως γνωρίζουν τη σημαντική ιστορική της διαδρομή,την χλοερή της ύπαιθρο και την αρχιτεκτονική των τεσσάρων πανέμορφων αρχαίων οικισμών της,που δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από άλλα ονομαστά πολίσμτα του Αρχιπελάγους.Το βΙβλίο αυτό χειραγωγεί τον αναγνώστη στην σημαντική ιστορία του νησιού,αποκαλύπτοντάς του πολυάριθμους νέους τόπους και στοιχεία,εξετάζει την νυσιριάκη αρχιτεκτονική,εντοπίζοντας τα αίτια του όποιου κοινωνικού και πολεοδομικού κατακερματισμού, και προτείνει τρόπους αναβίωσης και ανάπλασής της.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Είναι ένα από τα μικρότερα νησιά του συμπλέγματος των Δωδεκανήσων μόλις 42 τετρ. χλμ. η έκτασή του , όμως δεν υστερεί ούτε σε φυσική ομορφιά ούτε σε γεωλογικό ενδιαφέρον ούτε σε τόπους προσκυνήματος ούτε σε πολιτιστικές και πολεοδομικές ιδιαιτερότητες. Η Νίσυρος δημιουργήθηκε από τραχείτη (κατά τόπους καλύπτεται και από στρώματα ελαφρόπετρας) τον οποίο εκτόξευσε το ακόμη ενεργό ηφαίστειο που φωλιάζει στα σπλάχνα της. Το νησί περιβάλλεται από ένα δαχτυλίδι πέντε μικρότερων: Γυαλί (η αρχαία Κίσσηρις, απ' όπου οι Μινωίτες έπαιρναν το μαύρο ηφαιστειακό γυαλί), Καντηλιούσα (η Αντιλέγουσα των αρχαίων), Πυργούσα, Στρογγυλή και Παχιά. Χωρίς φυσικές πηγές νερού, απομονωμένο στη μέση του πελάγους, με ατμούς και θειούχα αέρια να αναδίνονται από τις σχισμές του εδάφους, το μικρό άγριο αλλά χαριτωμένο νησί διατήρησε τη φυσιογνωμία του αναλλοίωτη μέσα στους αιώνες. Και οι οικισμοί του εξαιτίας του κόστους για τη μεταφορά οικοδομικών υλικών ίσως διατηρούνται σε μεγάλο βαθμό έτσι όπως τους άφησαν τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια οι περισσότεροι κάτοικοί του που ξενιτεύτηκαν μαζικά για να βρουν μια καλύτερη τύχη.
Η γραφική πρωτεύουσα Μαντράκι βρίσκεται σκαρφαλωμένη σε μια χαμηλή απότομη προεξοχή του εδάφους, στη βορειοδυτική άκρη του νησιού. Εδώ θα δει κανείς υπολείμματα της αρχαίας ακρόπολης καθώς και το φράγκικο κάστρο των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη. Αλλά το κτίσμα που δεσπόζει στον οικισμό είναι το Μοναστήρι της Παναγιάς της Σπηλιανής, με τη μικρή υπόσκαφη στον βράχο εκκλησούλα του, ονομαστό σε όλο το Αρχιπέλαγος για τη θαυματουργή εικόνα του. Η παλαιότερη τεκμηριωμένη χρονολογία που συναντάται στα έγγραφα της μονής είναι το 1600, αν και το καθολικό θα πρέπει να είναι τουλάχιστον κατά δύο αιώνες παλαιότερο. Από επιγραφή σκαλισμένη στο ξυλόγλυπτο εικονοστάσι μαθαίνουμε πάντως ότι η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 1725 και ότι η μεγάλων διαστάσεων εικόνα της Παναγιάς της Οδηγήτριας απέκτησε ασημένια επένδυση το 1798 διά χειρός του νισύριου τεχνίτη Παύλου Διακογιώργου. Πάνω στον οικισμό αλλά και σε όλο το νησί ρίχνουν ακόμη τον προστατευτικό ίσκιο τους η καμαροσκέπαστη βασιλική της Παναγιάς της Ποταμίτισσας, που η κατασκευή της τελείωσε το 1837, ο επίσης καμαροσκέπαστος ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, η εκκλησία του Αγίου Νικήτα, προστάτη της τοπικής κοινωνίας, που κτίστηκε το 1953 σε σχέδια του σημαντικού αρχιτέκτονα και ακαδημαϊκού Αναστασίου Ορλάνδου και τοιχογραφήθηκε από τον ντόπιο ζωγράφο Γεώργιο Σακλαρίδη, και πλήθος άλλων μικρότερων ναΐσκων.
Το λεύκωμα του Οικονομάκη περιλαμβάνει πλούσιο υλικό και για τους υπόλοιπους οικισμούς του νησιού, τους Πάλους, τον Εμπορειό και τα Νικιά, αλλά και πλήθος πληροφορίες για την ιστορία της Νισύρου από τους αρχαίους χρόνους ως σήμερα. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στη συμβολή του νησιού στην Επανάσταση του 1821, οπότε πολλοί ντόπιοι αγωνιστές πολέμησαν με τον στόλο του Ανδρέα Μιαούλη. Ωστόσο οι Νισύριοι έπρεπε να περιμένουν ως το 1912 για να απαλλαγούν από τους Τούρκους. Τότε όμως μια άλλη ξένη δύναμη, η Ιταλία, έθεσε υπό την κατοχή της το νησί και μαζί του και όλα τα Δωδεκάνησα για τρεις και πλέον δεκαετίες. Αλλεπάλληλες υπήρξαν οι προσπάθειες των νέων κατακτητών να εξαλείψουν τους κοινωνικούς, πολιτικούς και θρησκευτικούς δεσμούς που επέτρεπαν στους Νισύριους να διατηρούν την ελληνική τους ταυτότητα. Στο πλαίσιο της προπαγανδιστικής εκστρατείας που εξαπέλυσαν οι ιταλικές αρχές, κλήθηκαν φημισμένοι επιστήμονες όπως π.χ. ο ερευνητής του Μεσαίωνα Τζιουζέπε Τζερόλα για να υπερτονίσουν με τα αποτελέσματα των ερευνών τους τον ιστορικό ρόλο της Ιταλίας στο Ανατολικό Αιγαίο. Υπήρξαν όμως και εξαιρέσεις. Πολυάριθμοι ιταλοί αρχαιολόγοι όπως ο Τζούλιο Τζάκοπι, που έφερε στο φως το μεγάλο αρχαϊκό και ρωμαϊκό νεκροταφείο κοντά στον Αγιο Ιωάννη στο Μαντράκι εργάστηκαν με αληθινό επαγγελματισμό και ευσυνειδησία. Σε αυτούς χρωστάει το νησί την αποκάλυψη ορισμένων ιδιαίτερα σημαντικών μνημείων του παρελθόντος του.
Και βέβαια δεν θα μπορούσαν να λείπουν από ένα τέτοιο λεύκωμα πληροφορίες για τη λαϊκή αρχιτεκτονική, την τέχνη και τον πολιτισμό, αλλά και τις πολεοδομικές πρακτικές που χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν από τους κατοίκους καθώς και μια πρόταση για την οικιστική ανάπλαση της Νισύρου. Ιδιαίτερα διαδεδομένες είναι οι πεζούλες ή τάβλες, ώστε να υποβοηθείται η καλλιέργεια. Αν και αυτές είναι πολύ συνηθισμένες σε όλα σχεδόν τα αιγαιοπελαγίτικα νησιά, το φαινόμενο εδώ είναι πολύ εντυπωσιακό λόγω της σχεδόν ομοιόμορφης κλίσης του εδάφους που στην πραγματικότητα σχηματίζει έναν κόλουρο ηφαιστειακό κώνο. Η αγροικία με τα προσκτίσματά της ονομάζεται στην ντόπια διάλεκτο αποστροφή συνήθως αποτελείται από τουλάχιστον τέσσερα αγροτικά οικήματα και κάποιες φορές περιλαμβάνει και ένα ξωκκλήσι. Η αποστροφή περιβάλλεται από τη στέρνα ή βιστέρνα για το πότισμα. Στις πολυάριθμες πέτρινες κατασκευές της εξοχής συγκαταλέγεται και η στάνη των βοσκών ή μάντρα με τη δική της στέρνα και το τυροκομείο της. Τέτοια κτίσματα τα περισσότερα ερειπωμένα θα συναντήσει πολλά ο περιπατητής στα χλοερά μονοπάτια του νησιού, μέσα από δασύλλια ολόκληρα με αμυγδαλιές, ελιές, συκιές, τερεβινθιές. Μια άλλη ιδέα θα ήταν σίγουρα το περπάτημα στα αναρίθμητα παραδοσιακά καλντερίμια της Νισύρου, που η ίδια η φύση υπαγόρευσε την κατασκευή τους, ώστε να προφυλάσσεται το επικλινές έδαφος από τη διάβρωση και να εξασφαλίζεται εύκολη, βαθμιδωτή ανάβαση στα φορτωμένα ζώα. Ένα πλήθος ακόμη πληροφορίες ξεναγούν τον αμύητο στα γοητευτικά μυστικά παλαιότερα και νέα της ζωής στο νησί. Κλείνοντας τις σελίδες του λευκώματος ο αναγνώστης θα νιώσει την ανάγκη να δει από κοντά και να θαυμάσει την άγρια ομορφιά αυτού του μυστηριακού ηφαιστείου μες στη θάλασσα.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Είναι ένα από τα μικρότερα νησιά του συμπλέγματος των Δωδεκανήσων μόλις 42 τετρ. χλμ. η έκτασή του , όμως δεν υστερεί ούτε σε φυσική ομορφιά ούτε σε γεωλογικό ενδιαφέρον ούτε σε τόπους προσκυνήματος ούτε σε πολιτιστικές και πολεοδομικές ιδιαιτερότητες. Η Νίσυρος δημιουργήθηκε από τραχείτη (κατά τόπους καλύπτεται και από στρώματα ελαφρόπετρας) τον οποίο εκτόξευσε το ακόμη ενεργό ηφαίστειο που φωλιάζει στα σπλάχνα της. Το νησί περιβάλλεται από ένα δαχτυλίδι πέντε μικρότερων: Γυαλί (η αρχαία Κίσσηρις, απ' όπου οι Μινωίτες έπαιρναν το μαύρο ηφαιστειακό γυαλί), Καντηλιούσα (η Αντιλέγουσα των αρχαίων), Πυργούσα, Στρογγυλή και Παχιά. Χωρίς φυσικές πηγές νερού, απομονωμένο στη μέση του πελάγους, με ατμούς και θειούχα αέρια να αναδίνονται από τις σχισμές του εδάφους, το μικρό άγριο αλλά χαριτωμένο νησί διατήρησε τη φυσιογνωμία του αναλλοίωτη μέσα στους αιώνες. Και οι οικισμοί του εξαιτίας του κόστους για τη μεταφορά οικοδομικών υλικών ίσως διατηρούνται σε μεγάλο βαθμό έτσι όπως τους άφησαν τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια οι περισσότεροι κάτοικοί του που ξενιτεύτηκαν μαζικά για να βρουν μια καλύτερη τύχη.
Η γραφική πρωτεύουσα Μαντράκι βρίσκεται σκαρφαλωμένη σε μια χαμηλή απότομη προεξοχή του εδάφους, στη βορειοδυτική άκρη του νησιού. Εδώ θα δει κανείς υπολείμματα της αρχαίας ακρόπολης καθώς και το φράγκικο κάστρο των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη. Αλλά το κτίσμα που δεσπόζει στον οικισμό είναι το Μοναστήρι της Παναγιάς της Σπηλιανής, με τη μικρή υπόσκαφη στον βράχο εκκλησούλα του, ονομαστό σε όλο το Αρχιπέλαγος για τη θαυματουργή εικόνα του. Η παλαιότερη τεκμηριωμένη χρονολογία που συναντάται στα έγγραφα της μονής είναι το 1600, αν και το καθολικό θα πρέπει να είναι τουλάχιστον κατά δύο αιώνες παλαιότερο. Από επιγραφή σκαλισμένη στο ξυλόγλυπτο εικονοστάσι μαθαίνουμε πάντως ότι η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 1725 και ότι η μεγάλων διαστάσεων εικόνα της Παναγιάς της Οδηγήτριας απέκτησε ασημένια επένδυση το 1798 διά χειρός του νισύριου τεχνίτη Παύλου Διακογιώργου. Πάνω στον οικισμό αλλά και σε όλο το νησί ρίχνουν ακόμη τον προστατευτικό ίσκιο τους η καμαροσκέπαστη βασιλική της Παναγιάς της Ποταμίτισσας, που η κατασκευή της τελείωσε το 1837, ο επίσης καμαροσκέπαστος ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, η εκκλησία του Αγίου Νικήτα, προστάτη της τοπικής κοινωνίας, που κτίστηκε το 1953 σε σχέδια του σημαντικού αρχιτέκτονα και ακαδημαϊκού Αναστασίου Ορλάνδου και τοιχογραφήθηκε από τον ντόπιο ζωγράφο Γεώργιο Σακλαρίδη, και πλήθος άλλων μικρότερων ναΐσκων.
Το λεύκωμα του Οικονομάκη περιλαμβάνει πλούσιο υλικό και για τους υπόλοιπους οικισμούς του νησιού, τους Πάλους, τον Εμπορειό και τα Νικιά, αλλά και πλήθος πληροφορίες για την ιστορία της Νισύρου από τους αρχαίους χρόνους ως σήμερα. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στη συμβολή του νησιού στην Επανάσταση του 1821, οπότε πολλοί ντόπιοι αγωνιστές πολέμησαν με τον στόλο του Ανδρέα Μιαούλη. Ωστόσο οι Νισύριοι έπρεπε να περιμένουν ως το 1912 για να απαλλαγούν από τους Τούρκους. Τότε όμως μια άλλη ξένη δύναμη, η Ιταλία, έθεσε υπό την κατοχή της το νησί και μαζί του και όλα τα Δωδεκάνησα για τρεις και πλέον δεκαετίες. Αλλεπάλληλες υπήρξαν οι προσπάθειες των νέων κατακτητών να εξαλείψουν τους κοινωνικούς, πολιτικούς και θρησκευτικούς δεσμούς που επέτρεπαν στους Νισύριους να διατηρούν την ελληνική τους ταυτότητα. Στο πλαίσιο της προπαγανδιστικής εκστρατείας που εξαπέλυσαν οι ιταλικές αρχές, κλήθηκαν φημισμένοι επιστήμονες όπως π.χ. ο ερευνητής του Μεσαίωνα Τζιουζέπε Τζερόλα για να υπερτονίσουν με τα αποτελέσματα των ερευνών τους τον ιστορικό ρόλο της Ιταλίας στο Ανατολικό Αιγαίο. Υπήρξαν όμως και εξαιρέσεις. Πολυάριθμοι ιταλοί αρχαιολόγοι όπως ο Τζούλιο Τζάκοπι, που έφερε στο φως το μεγάλο αρχαϊκό και ρωμαϊκό νεκροταφείο κοντά στον Αγιο Ιωάννη στο Μαντράκι εργάστηκαν με αληθινό επαγγελματισμό και ευσυνειδησία. Σε αυτούς χρωστάει το νησί την αποκάλυψη ορισμένων ιδιαίτερα σημαντικών μνημείων του παρελθόντος του.
Και βέβαια δεν θα μπορούσαν να λείπουν από ένα τέτοιο λεύκωμα πληροφορίες για τη λαϊκή αρχιτεκτονική, την τέχνη και τον πολιτισμό, αλλά και τις πολεοδομικές πρακτικές που χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν από τους κατοίκους καθώς και μια πρόταση για την οικιστική ανάπλαση της Νισύρου. Ιδιαίτερα διαδεδομένες είναι οι πεζούλες ή τάβλες, ώστε να υποβοηθείται η καλλιέργεια. Αν και αυτές είναι πολύ συνηθισμένες σε όλα σχεδόν τα αιγαιοπελαγίτικα νησιά, το φαινόμενο εδώ είναι πολύ εντυπωσιακό λόγω της σχεδόν ομοιόμορφης κλίσης του εδάφους που στην πραγματικότητα σχηματίζει έναν κόλουρο ηφαιστειακό κώνο. Η αγροικία με τα προσκτίσματά της ονομάζεται στην ντόπια διάλεκτο αποστροφή συνήθως αποτελείται από τουλάχιστον τέσσερα αγροτικά οικήματα και κάποιες φορές περιλαμβάνει και ένα ξωκκλήσι. Η αποστροφή περιβάλλεται από τη στέρνα ή βιστέρνα για το πότισμα. Στις πολυάριθμες πέτρινες κατασκευές της εξοχής συγκαταλέγεται και η στάνη των βοσκών ή μάντρα με τη δική της στέρνα και το τυροκομείο της. Τέτοια κτίσματα τα περισσότερα ερειπωμένα θα συναντήσει πολλά ο περιπατητής στα χλοερά μονοπάτια του νησιού, μέσα από δασύλλια ολόκληρα με αμυγδαλιές, ελιές, συκιές, τερεβινθιές. Μια άλλη ιδέα θα ήταν σίγουρα το περπάτημα στα αναρίθμητα παραδοσιακά καλντερίμια της Νισύρου, που η ίδια η φύση υπαγόρευσε την κατασκευή τους, ώστε να προφυλάσσεται το επικλινές έδαφος από τη διάβρωση και να εξασφαλίζεται εύκολη, βαθμιδωτή ανάβαση στα φορτωμένα ζώα. Ένα πλήθος ακόμη πληροφορίες ξεναγούν τον αμύητο στα γοητευτικά μυστικά παλαιότερα και νέα της ζωής στο νησί. Κλείνοντας τις σελίδες του λευκώματος ο αναγνώστης θα νιώσει την ανάγκη να δει από κοντά και να θαυμάσει την άγρια ομορφιά αυτού του μυστηριακού ηφαιστείου μες στη θάλασσα.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 26-08-2001
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
