Οικονομόπουλος φωτογράφος

[...] Το τελευταίο αυτό λεύκωμα του Νίκου Οικονομόπουλου, που συγκεντρώνει δουλειά πολλών ετών, βοηθάει να διαπιστώσουμε τις φωτογραφικές του εμμονές, τον τρόπο με τον οποίο η ματιά του έλκεται από τις τρυφερές και γοητευτικές λεπτομέρειες της καθημερινότητας, την ετοιμότητά του απέναντι στο απρόοπτο, την προσοχή του στο επιμελημένο σκηνικό των χώρων, και όλα αυτά χωρίς τη δεσμευτική παρουσία ενός γενικού θεματικού τίτλου ή την επίσης περιοριστική υποταγή στις ανάγκες ενός δημοσιογραφικού άρθρου. Το βιβλίο αυτό δεν είναι άλλο από το αναγκαίο πλατύσκαλο στην ανοδική πορεία ενός σημαντικού έλληνα φωτογράφου.

Πλάτων Ριβέλλης

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το καινούργιο βιβλίο του γνωστού φωτογράφου Νίκου Οικονομόπουλου που τιτλοφορείται Οικονομόπουλος, Φωτογράφος περιλαμβάνει μια επιλογή από το σύνολο του έργου του, μια αναδρομή στα τελευταία 20 χρόνια της δουλειάς του, που έχει γίνει κατά μεγάλο μέρος γνωστή από τα λευκώματα που έχουν εκδοθεί τα προηγούμενα χρόνια: τα Βαλκάνια (1995), τους Λιγνιτωρύχους (1998), το Από μηχανής χορός (2000) και το Για τα Παιδιά (2000). Μέσα από τον μεγάλο αριθμό των φωτογραφιών (150) που περιέχονται σε αυτό το τελευταίο ελεγειακό βιβλίο του προκύπτει η ανάγκη του Οικονομόπουλου να οριοθετήσει φωτογραφικά τον εαυτό του αλλά και το έργο του, το οποίο δεν είναι μόνο αποτέλεσμα μιας πολύχρονης, σκληρής και μεθοδικής εργασίας αλλά και αναρίθμητων ταξιδιών στην Ελλάδα, στην Τουρκία, στα Βαλκάνια, στην Κύπρο, στην Παλαιστίνη, στην Υεμένη.

Ο Οικονομόπουλος είναι ένας από τους περίπου 70 σημαντικούς φωτογράφους που ανήκουν στην οικογένεια του παραδοσιακού πρακτορείου Magnum, και στον οποίο θα μπορούσε κανείς να προσδώσει τον χαρακτηρισμό «μυστηριακός ρεαλιστής». Ο ρεαλισμός του είναι έκδηλος και βρίσκει την αντιστοιχία του σε εκείνες τις φωτογραφίες που αναπαριστούν αμεσότερα την πραγματικότητα, ενώ το μυστήριο αναδύεται μέσα από το ταλέντο του να αναπλάθει αυτή την πραγματικότητα και να την επενδύει με τον προσωπικό του μύθο.

Τα πιο ενδιαφέροντα θέματα, έτσι όπως αποτυπώνονται στις φωτογραφίες του, ξεφεύγουν από την τρέχουσα, την παροδική καθημερινότητα και είναι αυτά που γίνονται η αφορμή να οδηγηθεί ο Οικονομόπουλος στην αποκάλυψη μιας βαθύτερης συνδιαλλαγής με τη ζωή του, είτε πρόκειται για τη βίωση ενός χώρου και των ανθρώπων που ζουν ή συχνάζουν σε αυτόν είτε μιας ιδιάζουσας κατάστασης. Ο ίδιος έχει γράψει: «Δεν πηγαίνω κάπου για να δείξω τι κάνουν οι άνθρωποι εκεί, πηγαίνω να γευτώ, να βιώσω, να αισθανθώ». Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Οικονομόπουλος δεν έχει αγγίξει και θέματα δημοσιογραφικού ενδιαφέροντος, όπως για παράδειγμα οι φωτογραφίες από τη Ρουμανία με το πολιτικό κλίμα που επικρατούσε πριν από την επανάσταση του Τσαουσέσκου, από τη Βουλγαρία κατά τη διάρκεια της ανατροπής του κομμουνιστικού καθεστώτος ή από την Αλβανία του Χότζα, αλλά ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις οι φωτογραφίες του επεκτείνονται πέρα από τα οφθαλμοφανή και τα τετριμμένα, δημιουργούν μια προσωπική πραγματικότητα η οποία πόρρω απέχει από αυτήν που άμεσα και μαζικά προβάλλεται.

Ο Οικονομόπουλος πιστεύει στις ανθρώπινες αξίες, στην αυθεντικότητα και στην αλήθεια. Δεν υπάρχουν για εκείνον αποστάσεις που να τον χωρίζουν από το αντικείμενό του. Να γιατί οι άνθρωποί του, είτε πρόκειται για την ηλικιωμένη γυναίκα με το πουλί-παιχνίδι στην Κάρπαθο (σελ. 50) είτε για τους θαμώνες ενός καφενείου στο Εσκί Σεχίρ και τη νύφη στην Τουρκία (σελ. 66 και 88) είτε για το ζευγάρι στα Τίρανα (σελ. 122) είτε για τις γυναίκες γύρω από ένα τραπέζι στη Ρουμανία (σελ. 178) είτε για τα παιδιά σε ένα σχολείο στη Θράκη (σελ. 96) είτε για τις τσιγγάνες στη Θήβα (σελ. 258) είτε για τους σομαλούς πρόσφυγες στην Υεμένη (σελ. 220), είναι όλοι διαποτισμένοι από την ίδια ποιότητα ανθρωπιάς. Τον ελκύουν οι ταπεινοί, οι απόκληροι της ζωής, οι πρόσφυγες και οι τσιγγάνοι, άτομα αποδιωγμένα και περιθωριακά, άτομα μοναχικά. Και αυτός ακριβώς είναι ο κόσμος που ασκεί πάνω του μια περίεργη έλξη και γοητεία. Είναι η αντανάκλαση της προσωπικής του συμπόνιας αλλά ταυτόχρονα και του θαυμασμού του πάνω σε αυτόν τον κόσμο. Οι φωτογραφίες του είναι το αποτέλεσμα της σχέσης που δημιουργεί με τον κόσμο και τον χώρο που τον περιβάλει, και της ακριβούς αίσθησης των φωτογραφικών αξιών που έχει αναπτύξει. Και είναι όλα αυτά μέρος μιας καλλιτεχνικής διαδικασίας στην οποία η σύλληψη της φόρμας, η ισορροπία των όγκων και των χώρων, η αλληλουχία των προοπτικών, η επιλογή των αντικειμένων, το φως, η ατμόσφαιρα, η πολυπλοκότητα της δομής και οι λεπτομέρειες μεταμορφώνουν τη στιγμή και εμπλουτίζουν τη διαίσθηση. Είναι αυτό που ο Πλάτων Ριβέλλης, στο εισαγωγικό κείμενο της έκδοσης, αποκαλεί «φωτογραφικό γεγονός».

Ενα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο που μπορεί κανείς να διακρίνει στις φωτογραφίες του είναι οι σχέσεις συγγένειας που έχει με τους φωτογράφους που θαυμάζει και από τους οποίους έχει επηρεαστεί. Είναι κάποια οπτικά χαρακτηριστικά τα οποία έχει αφομοιώσει και μετουσιώσει σε δική του πρόταση. Ετσι αν εντοπίσουμε κάποιες επιδράσεις στις φωτογραφίες του, όπως εκείνη από την Αλβανία, τραβηγμένη μπροστά σε μια λαϊκή πολυκατοικία, θα λέγαμε ότι παραπέμπει σε μια αντίστοιχη του Bresson, τραβηγμένη στη Σεβίλλη το 1932. Ή η φωτογραφία της μικρής τσιγγάνας στη Θήβα, όπου τα μεταλλικά πόδια της καρέκλας είναι σαν να αντικαθιστούν τα φυσικά της πόδια, φέρνει στον νου τη φωτογραφία του μικρού τσιγγάνου που τρέχει ανάμεσα στα παραπήγματα του Kudelka από την Τσεχία, ή ακόμα αυτή των προσφύγων στην Υεμένη, που η ατμόσφαιρα της αποξένωσης και του αδιεξόδου θυμίζει κάποιες από τις φωτογραφίες του Salgado στη Σομαλία. Ολα αυτά σαφώς αφορούν κατά κύριο λόγο τους θεατές και τον τρόπο που τα συλλαμβάνουν και λιγότερο τον ίδιο τον φωτογράφο.

Τελειώνοντας θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι με μεγάλο ενδιαφέρον διακρίνουμε στις πιο πρόσφατες φωτογραφίες του την αναζήτηση μιας διαφορετικής φόρμας, στην οποία ο Οικονομόπουλος εμπλέκει τα αντικείμενα στο κάδρο και περιορίζει τα επίπεδα αφήγησης (π.χ. σελ. 104, 110, 140, 190, 328, 330, 338). Ετσι μετά την πρώτη περίοδο της φωτογραφικής του πορείας, η οποία σημαδεύτηκε από μερικά φωτογραφικά «διαμάντια» (π.χ. σελ. 74, 88, 142, 146, 168, 180, 240, 252), και τη δεύτερη, στην οποία επενδύει περισσότερο στην αναζήτηση της φωτογραφίας ως μαρτυρία, με μια αμεσότερη φόρμα, η καινούργια περίοδος, με το σφράγισμα της 20ετίας που σηματοδοτεί η παρούσα έκδοση, προμηνύει ένα μέλλον που σίγουρα κάτι πολύ ενδιαφέρον θα αναδείξει.



Νίνα Κασσιανού (μελετήτρια φωτογραφικών αρχείων)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 02-02-2003