Το μνημόσυνο της χελώνας

Αν η αυτοπυρπόληση της Ρέας Ορφανού ήταν ατύχημα που μπορούσε ν' αποδοθεί στην ολέθρια συνέργεια αλκοόλ και ηρεμιστικών.

Αν ο θάνατος του καρδιολόγου Φάνη Πετρέλη οφειλόταν σε παθολογικά αίτια, όπως πίστευαν όλοι.

Αν η αυτοκτονία του διευθυντή της καρδιολογικής κλινικής Ισίδωρου Βαρελά ήταν μια συνήθης αυτοκτονία.

Αν, τέλος, ο αναισθησιολόγος Αλέξης Τραυλός δε σπαταλούσε ενέργεια ανασκαλεύοντας τα κενά και παράδοξα που παρουσίαζαν οι αλληλοδιάδοχοι θάνατοι, επειδή δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς.

Τότε τα απροσδόκητα τραγικά γεγονότα θα τάραζαν τα νερά του νοσοκομείου "Παντάνασσα" όσο θα τα τάραζαν οποιαδήποτε απροσδόκητα τραγικά γεγονότα και ασφαλώς δε θα γραφόταν η ιστορία αυτή.

Το "Mνημόσυνο της χελώνας" εισβάλλει βίαια και, παραβιάζοντας το μικρόκοσμο ενός κεντρικού νοσοκομείου των Αθηνών, ακολουθεί, μέσα από έντονα αντιφατικά συναισθήματα, ένα οδοιπορικό που χαρακτηρίζεται από ανατροπές και εκπλήξεις.

Σε φόντο νουάρ, σ' αυτή την ιστορία που εκτυλίσσεται στην εποχή της δικτατορίας, κανένας θάνατος δεν είναι φυσιολογικός, ασχέτως αν φαίνεται τέτοιος, όπως και κανένας άνθρωπος, όποιος κι αν είναι, δεν κατατάσσεται στους εξ ορισμού αθώους.







ΚΡΙΤΙΚΗ



Ενδεχομένως να έχει δημιουργηθεί επιφανειακά η, ψευδής βεβαίως, εντύπωση ότι η σύγχρονη ελληνική πεζογραφία «καλλιεργεί» το ευτελές, το ασήμαντο, το φτηνό, το κακόγουστο, έως και ανόητο, αν όχι και βλακώδες τηλεοπτικό λεγόμενο μυθιστόρημα. Οι «ήρωές» του, ανήκοντες και στα δύο φύλα, εντελώς ανεγκέφαλοι στην πλειονότητά τους, περιφέρουν την πλήξη τους, την ανία τους, τη νωθρότητά τους, την αβάσταχτη νωχέλειά τους, τη γενικευμένη ύπνωσή τους σε ανάλογες συναναστροφές, σε μπαρ και καφενεία, προσπαθώντας να «επιλύσουν» τα «βαρύγδουπα προβλήματά τους», του τύπου «Τι κάνεις απόψε;», «Ολα καλά;», «Αισθάνομαι κάπως έτσι...», «Ξέρεις, δεν με καλύπτει...», «Αντε γεια, τα λέμε. Φιλάκια». Δηλαδή μεταξύ τυρού, αχλαδίου, ποτού και ουσιών. Ενώ δεν είναι ικανοί ούτε το τυρί να δοκιμάσουν ούτε το αχλάδι να καθαρίσουν ούτε το ποτό να γευτούν. Κι όσο για τις ουσίες...Ε, είναι, βέβαια, κι αυτές μια κάποια λύσις...

Φυσικά και δεν είναι έτσι τα πράγματα, καθόλου έτσι, μάλιστα, παρόλο που, όπως προείπαμε, η εντύπωση αυτή κυριαρχεί εξαιτίας της αφόρητης πολυτιτλίας, που τείνει να αποκτήσει διαστάσεις επιδημίας. Υπάρχουν, ευτυχώς, έξοχα, λαμπερά, φωτεινά παραδείγματα-εξαιρέσεις που αναιρούν τον προαναφερθέντα θλιβερό κανόνα. Κι αυτά δεν είναι μόνον απλώς αισιόδοξες μοναχικές ανάσες, αλλά γεγονότα που τροφοδοτούν την ελπίδα για οπωσδήποτε καλύτερες ημέρες της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Υπό αυτή την οπτική, ναι, πράγματι, ακόμη κι ένας μοναχικός κούκος μπορεί να διασαλπίσει την έλευση μιας καρποφόρας άνοιξης.

Η «περίπτωση» του Ντίνου Οικονόμου το επιβεβαιώνει. Κι όταν την αποκαλώ «περίπτωση», εννοώ ότι ο εν λόγω δημιουργός δεν είναι απλώς ένας ακόμη τυχαίος, έστω καλός, συγγραφέας. Το «ευσύνοπτο» επαγγελματικό και λογοτεχνικό -και όχι μόνο- βιογραφικό του το αποδεικνύει περίτρανα. Κατ' αρχάς ανήκει στην επιστημονική οικογένεια. Είναι επιστημονικός σύμβουλος στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών και επιστημονικός διευθυντής του. Το 1962 διετέλεσε πρόεδρος των Φοιτητών της Θεσσαλονίκης και από το 1996 έως το 2002, πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών. Ως συγγραφέας έχει ήδη καταθέσει τα άκρως ενδιαφέροντα λογοτεχνικά διαπιστευτήριά του με τέσσερα μυθιστορήματα και μία συλλογή διηγημάτων. Το πρώτο του μυθιστόρημα, «Το μαναφούκι», 1995, διερευνά το τυφλό πάθος και τη φιλοσοφημένη εγκαρτέρηση. Το δεύτερο, «Η περίπτωση μολότωφ», 1996, είναι μια σκληρή σάτιρα της παραγωγής μπεστ-σέλερ και του πλέγματος μίντια - συγγραφείς - εκδότες. Το τρίτο, η συλλογή διηγημάτων «Ενας περιπτεράς και ταχυδρόμος», 1999, τοποθετείται σκηνικά στην προδικτατορική Θεσσαλονίκη, με πρωταγωνιστές φοιτητές εκείνης της περιόδου. Το τέταρτο, «Η πλαγιά με τα νίφαστρα», 2006, το πλέον ερεθιστικά ενδιαφέρον, είναι μια τολμηρή ματιά στο υπαρξιακό σύμπαν της ανθρώπινης οντότητας. Ποιος, αναρωτιέται ο συγγραφέας με γνήσιο μεταφυσικό άγχος, είναι θύμα του άλλου; Αυτός που εισχωρεί στο μυαλό των ανθρώπων και σκηνοθετεί τη ζωή τους ή εκείνος που οι τύψεις τον οδηγούν στην τρέλα και στο έγκλημα;

Νομίζω ότι το στίγμα του συγγραφέα, αλλά και του ανθρώπου έχει ήδη δοθεί. Διότι και μόνο το γεγονός ότι υπερβαίνει την επαγγελματική καθημερινότητά του, ή, σωστότερα, ερεθίζεται απ' αυτήν για να μελετήσει τον ψυχολογικό, κοινωνικό, υπαρξιακό ανθρώπινο ιστό στην ποικιλία των διακλαδώσεών του, τον οποίον και γνωρίζει εις βάθος, είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον. Υπό αυτή την έννοια, τις ίδιες ακριβώς αρετές θα συναντήσει ο αναγνώστης και στο ανά χείρας πέμπτο μυθιστόρημά του, «Το μνημόσυνο της χελώνας».

Η μυθολογία του εστιάζεται στον μικρόκοσμο ενός νοσοκομείου της Αθήνας, στην «Παντάνασσα», κατά την περίοδο της χούντας των συνταγματαρχών, με τους φίλα προσκείμενους στο καθεστώς και τους περιστασιακούς αντιστασιακούς. Οι διενέξεις, οι αντιθέσεις, οι αντιπαραθέσεις, οι συμπάθειες, οι εχθρότητες, τα αισθήματα γενικά αγάπης και μίσους που χαρακτηρίζουν τα μέλη της επιστημονικής ομάδας που το επανδρώνουν, είναι το κύριο χαρακτηριστικό της. Ωστόσο, κι αυτό είναι το σπουδαίο που διαφοροποιεί το εν λόγω μυθιστόρημα από το να είναι ένα ακόμη «διαφορετικό» της σειράς, η ομάδα, ως σύνολο, αλλά και ως άτομα που διατηρεί το καθένα την ιδιαιτερότητά του, αντανακλά το κλίμα και την ατμόσφαιρα που επικρατεί στην ευρύτερη περιοχή της ιατρικής κοινωνίας. Ετσι, ο μικρόκοσμος της «Παντάνασσας», υπό ευρεία έννοια, είναι ένα εύστοχο αντανακλαστικό είδωλο της ανθρωπότητας. Τα πρόσωπα που παρελαύνουν στο προσκήνιο της ιστορίας του, άλλοτε γυμνά κι άλλοτε επικαλυπτόμενα από προσωπεία σκοπιμότητας -πολλές φορές αρκεί μια καίρια φράση τους, ακόμη και μια σιωπηλή έκφρασή τους για να τα αποκαλύψει- είναι χαρακτηριστικές περσόνες της. Σπεύδω στο σημείο αυτό να τονίσω ότι το μυθιστόρημα του Ν.Ο. δεν αναλώνεται σε βαρύγδουπη μελέτη του ανθρώπινου φαινομένου υπό μυθιστορηματική μορφή, παρόλο που στο «υπόγειό» του ενυπάρχει η διερεύνησή του. Διεκπεραιώνεται με την ερεθιστική απόχρωση του σύγχρονου αστυνομικού θρίλερ, γεγονός που εξασφαλίζει, αφ' ενός, την απόλαυση της ανάγνωσής του και αφ' ετέρου, τη συμμετοχή του, θα έλεγα, στα δρώμενα, καθώς τα πρόσωπα, οικεία, καθημερινά και προσιτά, μοιάζει να «συνομιλούν» μαζί του - τα συναντά στην καθημερινότητά του. Είναι, όπως είθισται να λέγεται, οι «άνθρωποι της διπλανής πόρτας», αλλά, προς χάριν του μυθιστορήματος, και όχι μόνον, έχουν φωτιστεί καταλλήλως ώστε να αποκαλυφθεί η μυστική «ρίζα» τους. Ούτως ή άλλως, ωστόσο, η «εξωτερική» ιστορία τους είναι ήδη προκλητική. Στο ερεθιστικό πλαίσιό της ο θάνατος της Ρέας Ορφανού αποδίδεται σε αυτοπυρπόληση ή ήταν ατύχημα; Ο θάνατος του καρδιολόγου Φάνη Πετρέλη οφείλεται σε παθολογικά αίτια ή σε φόνο; Η αυτοκτονία του διευθυντή της Καρδιολογικής Κλινικής Ισίδωρου Βαρελά είναι συνηθισμένη ή ωθήθηκε σε αυτήν; Ο αναισθησιολόγος Αλέξης Τραυλός ανασκαλεύει τα αίτια των διαφόρων θανάτων επειδή ρέπει προς τέτοιες διαδικασίες ή επειδή δεν μπορεί να κάνει αλλιώς; Η ιστορία-πλέγμα στην οποία εμπλέκονται τα προαναφερθέντα πρόσωπα, από ένα σημείο και μετά υπερβαίνει τον «περίκλειστο» εαυτό της. Γίνεται το βλέμμα του πάσχοντος ανθρώπου, του ανεξήγητα καταδικασμένου να βιώνει έναν ανεξήγητο εαυτό, μια αναπόφευκτη «μοίρα», μια, ίσως, εφιαλτική τιμωρία για «κάτι» που «δεν έκανε». Αυτό, νομίζω, πως είναι το βάθος, η ωραιότητα και η υπόγεια ομορφιά αυτού του συναρπαστικού μυθιστορήματος.

Με ωραίο, άμεσο, σύγχρονο λόγο, τον οποίο και μεταχειρίζεται με πλήρη άνεση και ευχέρεια δόκιμου λογοτέχνη, ο συγγραφέας αναπτύσσει την ιστορία του με ξαφνικές ανατροπές, ερεθιστικά σκιρτήματα, σωστά υπολογισμένες δόσεις έντασης και αγωνίας. Το γεγονός έχει ως αποτέλεσμα να αυξάνει σταδιακά το ενδιαφέρον, ενώ παράλληλα, κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής της, ολοκληρώνονται και οι χαρακτήρες, καθιστώντας το μυθιστόρημα μια μοναδική μικρογραφία που συμπυκνώνει σκέψη και προβληματισμό, μια μικρογραφία αντλημένη από την απέραντη τοιχογραφία του κόσμου από την οποία και κατάγεται.



ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 23/05/2008