Μυθολογικός άτλας της Ελλάδας

Όποιος έχει ταξιδέψει γνωρίζει ότι όλοι οι τόποι είναι, κατά βάθος, αυτό που ο καθένας προβάλλει επάνω τους. Ο Μυθολογικός άτλας της Ελλάδας, φτιαγμένος για ταξίδια, σας οδηγεί σε βουνά, ποτάμια, πηγές και τοπία που σε άλλες εποχές, όταν οι άνθρωποι πίστευαν ότι "όλα είναι γεμάτα με θεούς", είχαν θεϊκή μεταχείριση.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ένα ταξίδι στον κόσμο του μύθου και σε τόπους πραγματικούς είναι αυτός ο Ατλας, που θα έλεγε κανείς ότι μόνο Έλληνας θα μπορούσε να τον γράψει και μάλιστα Έλληνας που ξέρει καλά την Ελλάδα. Ο ελληνιστής Πέδρο Ολάγια είναι Ισπανός που έμαθε την Ελλάδα και πρέπει να την περπάτησε πολύ, ακολουθώντας τα ίχνη των μύθων. Είναι και φωτογράφος. Τόσο καλός φωτογράφος, ώστε κατόρθωσε να βρει στον κάθε μικρό τόπο εκείνο το στοιχείο που τον κάνει μοναδικό, που μπορεί ο αναγνώστης με μια ματιά να διαισθανθεί αν η θάλασσα της φωτογραφίας είναι του Ιονίου ή του Αιγαίου Πελάγους, αν το βουνό βρίσκεται στην Κρήτη, στην Αρκαδία ή στην Ήπειρο. Και είναι και νέος. Πράγμα που σημαίνει ότι το στήσιμο του βιβλίου του το έκανε σύμφωνα με τη λογική και τη μεθοδολογία ενός ανθρώπου που μεγάλωσε με τον υπολογιστή αγκαλιά και έμαθε να χρησιμοποιεί την τεχνολογία χωρίς να παραδοθεί στην κρυάδα της.

Δεν πρέπει να ξεγελαστούμε. Ο Μυθολογικός Ατλας του Ολάγια είναι κατ' αρχήν άτλας, δεν είναι μυθολογία. Είναι ένας σύντροφος για μυθολογικές διαδρομές εκείνων που θέλουν να ταξιδέψουν στα αχνάρια του μύθου και στις κρυφές αγκαλιές της Ελλάδας. Σ' ένα βράχο της Αρκαδίας που κάτω του κυλάει ο Λούσιος ανάμεσα στα πλατάνια προτού χυθεί στον Αλφειό, σε ένα ακρωτήρι της Πελοποννήσου που πάνω του σπάει το κύμα, σε ένα ιερό άλσος όπου κάποτε χόρευαν οι μούσες, κόρες του Δία και της Μνημοσύνης. Μερικοί από αυτούς τους τόπους ήταν πολυσύχναστοι στους καιρούς των μύθων και άλλοι απόμεροι όπως και τώρα. Πολλοί από εμάς δεν έχουμε ακουστά για μέρη, όπως ο όρμος Φόρκυος στην Ιθάκη όπου πέθανε ο Οδυσσέας από τρύπημα σαλαχιού, ύστερα από καυγά με κάποιον που του έκλεψε ένα κοπάδι (για να πάρουμε έναν πολύ γνωστό μας ήρωα), ενώ άλλοι ξεχνάμε ότι στη λάσπη του Αναυρου ποταμού έχασε το σανδάλι του ο Ιάσονας ή ότι η Ανάφη εμφανίστηκε ξαφνικά στους χαμένους στο πέλαγος Αργοναύτες κάτω από την εκτυφλωτική λάμψη του χρυσού βέλους του Απόλλωνα, και δεν έχουμε ιδέα πού είναι το όρος Βερέκυνθος όπου οι Δάκτυλοι ανακάλυψαν τον σίδηρο.

Πολλοί από τους τόπους που αναφέρονται είναι ήσσονος αρχαιολογικής σημασίας και μείζονος μυθολογικής. Αλλοι είναι μόνο ένα βουνό, η είσοδος μιας σπηλιάς, ένας βράχος στη θάλασσα. Ορισμένοι δεν κατοικήθηκαν ποτέ και άλλοι φιλοξένησαν ιερά, πόλεις και βασίλεια. Σίγουρα ο αναγνώστης πρέπει να ξέρει μυθολογία, να επιθυμεί να την «τοποθετήσει» στον χάρτη και να θέλει να ζήσει ή έστω να νιώσει τη μυρωδιά των τόπων όπου παίχτηκε το δράμα. Να θέλει να ταξιδέψει όχι εκεί που θα τον πάει ένας συνηθισμένος και κατά τα άλλα άρτιος ταξιδιωτικός οδηγός, αλλά εκεί που θα τον παρασύρει ο μύθος.

Είναι, με λίγα λόγια, ένα βιβλίο που χαρίζει στον αναγνώστη νέους τόπους για το παιχνίδι της «αναζήτησης του θησαυρού», σε έναν χώρο όπου όλα μπορούσαν να γίνουν και όλα είχαν τη θέση τους. Βρίσκουμε τους τόπους που σχετίζονται με τους ήρωες των μύθων, τα μυθικά πρόσωπα που πέρασαν από μέρη που προσπερνάμε χωρίς να σταματήσουμε, πληροφορούμαστε ποιοι έγραψαν αυτούς τους μύθους και μεταπηδάμε από τη συμβατική ιστορία στη μυθική, με την ίδια ευκολία που πετούν οι Αρπυιες κυνηγημένες από τους φτερωτούς γιούς του Βορέα προτού καταλήξουν στις Στροφάδες. Συχνά διαπιστώνουμε ότι διαφωνούν οι αρχαίοι συγγραφείς με τη μία ή την άλλη έκβαση του μύθου, συχνά ο μύθος μάς πηγαίνει σε γνωστούς αρχαιολογικούς χώρους, αλλά πέρα από τον χρόνο όσων βλέπουμε (μύθος είναι αυτός), και άλλοτε πάλι μας σταματάει στις Πύλες του Αδη, στην Αχερουσία Λίμνη ή στην κατοικία του Ύπνου στο βουνό Ερημίτης.

Το βιβλίο διαβάζεται κατά δύο βασικούς τρόπους, αλλά πάντα με βάση το κεντρικό πρόσωπο του μύθου. Τα μυθολογικά πρόσωπα (αριθμούνται 107) παρατίθενται κατά αλφαβητική σειρά και στο καθένα από αυτά αναφέρονται οι τόποι όπου παίχτηκε το δράμα και το τμήμα του χάρτη στο οποίο βρίσκεται ο κάθε τόπος (με κωδικοποίηση του σημερινού βαθμού διατήρησής του) έτσι ώστε το βιβλίο να διαβάζεται είτε ξεκινώντας από τα πρόσωπα και ανατρέχοντας στον χάρτη είτε αντιστρόφως, καθώς στους μυθολογικούς τόπους του χάρτη σημειώνονται οι αριθμοί των κεφαλαίων για να ανατρέξει εύκολα ο αναγνώστης στο κείμενο. Κάτω από το κείμενο του κάθε τοπωνυμίου υπάρχουν οι παραπομπές στις αρχαίες πηγές που αναφέρονται στη συγκεκριμένη τοποθεσία του μύθου, ενώ για τις λίγες περιπτώσεις που δεν έχει ταυτιστεί η θέση, ο συγγραφέας σημειώνει «απροσδιόριστης τοποθεσίας».

Στις σελίδες του βιβλίου παρακολουθούμε να παίζουν οι ουράνιες με τις ποτάμιες θεότητες, να υποβάλλονται σε δοκιμασίες και να αγωνίζονται οι ήρωες, βλέπουμε ότι ο Δίας δεν άφησε Νύμφη για Νύμφη χωρίς να ζευγαρώσει μαζί της, ότι οι μητέρες πρέπει να κρύψουν το νεογέννητό τους για να το προστατέψουν από τον πατέρα του, ότι οι χρησμοί οπωσδήποτε επαληθεύονται ακόμη και όταν οι πρωταγωνιστές εναντιώνονται στη θέλησή τους.

Ο Μυθολογικός Ατλας, μεταφρασμένος από το ισπανικό πρωτότυπο σε θαυμάσια ελληνικά από την Ιωάννα Παπαδοπούλου, είναι γραμμένος για ταξίδια και προσφέρει μια λεπτομερή πληροφόρηση για τον κάθε τόπο που ο Μύθος διάλεξε για να παιχθεί το δράμα του.

ΧΑΡΑ ΚΙΟΣΣΕ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 16-12-2001