Σεχραζάτ

Βαγδάτη. Η πόλη με τους χίλιους μιναρέδες, το σταυροδρόμι της Ανατολής, υποδέχεται τη γυναίκα στην οποία χρωστά το θρύλο της...
Είκοσι χρόνια έχουν περάσει από τότε που η Σεχραζάτ ξετύλιγε για χίλιες και μία νύχτες τον μίτο των παραμυθιών της, σώζοντας τη ζωή της και κάνοντας ξακουστή στα πέρατα του κόσμου μια πόλη που δεν είχε αντικρίσει ποτέ. Τώρα, προσκεκλημένη μαζί με τον σύζυγό της, τον βασιλιά Σαχριγιάρ, από τον ίδιο τον χαλίφη Χαρούν αλ Ρασίντ, φτάνει για πρώτη φορά στη Βαγδάτη και τα πλήθη τους αποθεώνουν. Αλλά λίγες ώρες αργότερα, άγνωστοι αρπάζουν την όμορφη βασίλισσα μέσα από το χαμάμ και τα ίχνη της εξαφανίζονται...





ΚΡΙΤΙΚΗ



Οι «Χίλιες και μια Νύχτες», το αθάνατο αραβικό έπος, δεν είναι μόνο ένα εκτυφλωτικό πανόραμα παραμυθιών με τζίνι, μαγικά λυχνάρια και ιπτάμενα χαλιά που ταξιδεύουν τον αναγνώστη τους στους κόσμους της φαντασίας. Είναι, κυρίως, η «μαγική» αποκάλυψη ενός «άλλου» κόσμου, που με το πρόσχημα του ονείρου μας εκθέτει τις «πολύχρωμες» ιδιαιτερότητές του, τις ιδιοσυστασίες του, τα ήθη και τα έθιμά του. Ηταν φυσικό επόμενο, λοιπόν, να επηρεάσει την ευρωπαϊκή αλλά και την παγκόσμια λογοτεχνία γενικότερα, προτείνοντάς της μια νέα «εξωτική» θεματική, τοπία και σύμβολα. Από την πληθώρα των έργων που έχουν εμπνευστεί από το θρυλικό έπος, αξίζει να αναφερθούν: «Η ιστορία του Χαλίφη Βατέκ» (1782) του Γουίλιαμ Μπέκφορντ, και «Το χιλιοστό δεύτερο παραμύθι της Σεχραζάτ» (1845) του Ε.Α. Πόε, ενώ από τις κινηματογραφικές μεταφορές του ωραιότερη παραμένει του Πιερ Πάολο Παζολίνι, που γυρίστηκε το 1974 με τον ομώνυμο τίτλο.

Ο ιρλανδοαυστραλιανής καταγωγής Αντονι Ο' Νιλ επιχειρεί τώρα με το πρώτο του αυτό μυθιστόρημα να το «αποκρυπτογραφήσει», τοποθετώντας το μέσα στην «ιστορική» του πραγματικότητα. Αποφλοιώνοντάς το από τη μαγεία του μύθου του το παραδίδει, ισχυρίζεται, στην «αλήθεια» του ρεαλισμού. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι στο τέλος του έργου του παραθέτει έναν ολόκληρο κατάλογο «αποστομωτικής» βιβλιογραφίας, τον οποίο και έχει «λαφυραγωγήσει», όπως ο ίδιος διατείνεται, προκειμένου να σχεδιάσει το ιστορικοκοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της εποχής και την ποιότητα των ηρώων· τους «συναντά» είκοσι χρόνια μετά το τέλος των Χιλίων και μιάς Νυχτών που χρειάστηκε η Σεχραζάτ για να πείσει με τα παραμύθια της τον βασιλιά Σαχριάρ να μην τη θανατώσει όπως και τις προηγούμενες παρθένες. Τώρα το θρυλικό ζευγάρι επισκέπτεται το χαλίφη της Βαγδάτης Χαρούν αλ Ρασίντ, ώστε η βασίλισσα των Παραμυθάδων να γνωρίσει και από κοντά τον Εμίρη των Πιστών, που υπήρξε ήρωας σε πολλές φανταστικές ιστορίες της. Η απαγωγή της, όμως, και η φυλάκισή της στα ερείπια της αρχαίας Βαβυλώνας δίνουν μια δραματική τροπή στο αρχικά ευφρόσυνο κλίμα της λαμπρής υποδοχής της· και το μυθιστόρημα διεκπεραιώνεται στις προσπάθειες απελευθέρωσής της από πειρατές, μαχαιροβγάλτες, ληστές και δολοφόνους. Εκείνο, όμως, που έχει σημασία είναι το ιδεολογικό υπόστρωμα πάνω στο οποίο ο συγγραφέας στηρίζει το περίτεχνο, περιπετειώδες μυθιστόρημά του, καθώς επίσης και οι απόψεις του, που «χρωματίζουν» αποκαλυπτικά τους ήρωες, τις πόλεις, το τοπίο, την εποχή γενικότερα, απόψεις που διοχετεύονται εντέχνως μέσω του μύθου χωρίς ν' αφήνουν την παραμικρή αμφιβολία για τη σκοπιμότητά τους.

Ετσι, το βασικό πρόσωπο του έπους, η πανέμορφη, ευφυής και συμβολικά η αποθέωση της ανθρώπινης φαντασίας, Σεχραζάτ, είναι μια φαντασιόπληκτη υπολογίστρια γυναίκα που έγραψε συναισθηματικές ανοησίες, η αφήγηση των οποίων τής ήταν αφόρητο μαρτύριο - και για να διασκεδάσει την πλήξη της απατούσε τον Σαχριάρ με τον πρώτο τυχόντα. Καχύποπτη, φιλήδονη, ραδιούργα και μνησίκακη, δεν διστάζει μπροστά σε τίποτα προκειμένου να πραγματοποιήσει τα διαβολικά σχέδιά της.

Ο Χαρούν αλ Ρασίντ (το πραγματικό του όνομα ήταν Χαρούν αρ Ρασίντ ιμπν Μουχάμαντ αλ Μαχντί ιμπν αλ Μανσούρ αλ Αμπάσι [786-809], πέμπτος χαλίφης της δυναστείας των Αμπασιδών, που κατά την περίοδο διακυβέρνησής του η ισλαμική αυτοκρατορία γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή της - είναι γνωστό ότι υποστήριξε τις Τέχνες και τα Γράμματα), κατά τον συγγραφέα, είναι δεισιδαίμων, ερωτύλος, φαντασιόπληκτος, ασταθής, ευμετάβλητος, ένα ανθρωπάκι που περιτριγυρίζεται από διεφθαρμένους ποιητές, κόλακες και γραφιάδες που παραποιούν την ιστορία του προκειμένου να τον αποδώσουν εξιδανικευμένο στην Ιστορία.

Ο Σαχριάρ είναι ακόμη χειρότερος. Κατ' αρχήν υποφέρει από τη μέση του, έχει... ποδάγρα, αποστήματα στα ούλα, ερεθισμένες αιμορροΐδες, είναι ρυπαρός, χυδαίος, ακόλαστος, βιάζει κάθε βράδυ τη Σεχραζάτ παρά φύσιν με τη λαβή του ξίφους του, ενώ ο δήμιος αποκεφαλίζει αρνιά μπροστά της, έχει οργανώσει την απαγωγή της ελπίζοντας στο θάνατό της επειδή τη μισεί θανάσιμα και συνεργάζεται με δολοφόνους για σειρά εγκλημάτων πολιτικών, και όχι μόνο, αντιπάλων του.

Κι όσο για τη Βαγδάτη, το Αστρο της Ανατολής με τους Χίλιους Μιναρέδες, είναι μια τερατώδης πόλη έτοιμη να καταρρεύσει, ζέχνει από σκατίλα(!), οι δρόμοι της είναι λασπωμένοι, γεμάτη σκουπίδια και ψόφιες κατσαρίδες, μαστίζεται από υποσιτισμό, μολυσματικές ασθένειες, ανισότητα, εξεγέρσεις, οργανωμένο έγκλημα, αλληλοσπαρασσόμενες συμμορίες, οι κάτοικοί της έχουν αρπακτικά πρόσωπα, σαρδόνια χαμόγελα, τα παιδιά παίζουν με ανθρώπινα οστά (!!!), οι ζητιάνοι είναι επιθετικοί με ανοιχτά έλκη, οι γυναίκες σημαδεμένες από αρρώστιες και στους δρόμους κυκλοφορούν αρσενικές πόρνες με... ακράτεια. Αλλά και όλος ο λαός γενικά, ανεξαρτήτως τάξεως και ιδιότητας, είναι βρομερός, πρόστυχος, λάγνος και ζωώδης.

Τα παραμύθια, τέλος, δηλαδή η μουσική και το άρωμα του ίδιου του έπους, είναι αδούλευτες και ανομοιογενείς στο ύφος ιστορίες, βλαβερές στο περιεχόμενο, κίβδηλες σε ηθικές αξίες εναρμονιζόμενες τέλεια με την εποχή. Μια εποχή στην οποία το ήθος ήταν συνώνυμο της αποτυχίας, η απάτη συνταγή της επιτυχίας, η ειλικρίνεια απόδειξη αδυναμίας, η χυδαιότητα ένδειξη δυναμικού χαρακτήρα και η ευσπλαχνία ισοδύναμη της τρέλας, μια εποχή που είχε το θράσος να την αποκαλούν τη σημαντικότερη στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Μετά απ' αυτό το λιβελογραφικό δηλητηριώδες «υγρό», με το οποίο είναι διαποτισμένο ολόκληρο το μυθιστόρημα και που σκοπεύει στη δυσφήμιση και το διασυρμό ενός ολόκληρου κόσμου, ο αναγνώστης καλείται να... απολαύσει τη συγγραφική δεινότητα -στο εξωτερικό κέλυφος του έργου του όντως υπάρχει- του κυρίου Ο' Νιλ, υιού Ιρλανδού αστυνομικού και Αυστραλέζας στενογράφου. Μπορεί επίσης να καταλάβει τη σκοπιμότητα των διθυράμβων με τους οποίους το υποδέχτηκε η αγγλόφωνη κριτική. Οι «Χίλιες και μια Νύχτες», ωστόσο, παρ' όλες τις ανεγκέφαλες και ανιστόρητες «αποκρυπτογραφήσεις» τους, συνεχίζουν και θα συνεχίζουν να παραμένουν αθάνατες και λαμπερές, πραγματικό Αστρο της Ανατολής, στο φωτεινό σύμπαν της αιωνιότητάς τους.



ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 01/11/2002