Η ξανθιά

Μια εύθραυστη, προικισμένη νέα γυναίκα, η Νόρμα Τζην Μπέικερ, θα γίνει ο μεγαλύτερος κινηματογραφικός θρύλος του αιώνα -η Μέριλιν Μονρόε. Αντλώντας από ιστορικές πηγές που συχνά έμειναν στη σκιά, μια από τις σπουδαιότερες σύγχρονες συγγραφείς της Αμερικής, η Τζόις Κάρολ Όουτς, φωτίζει τη μοναχική παιδική ζωή και τη δύσκολη εφηβεία της ηρωίδας της αλλά και τη δημιουργία του θρύλου «Μονρόε». Ένα μυθιστόρημα που έγινε μπεστ-σέλερ σε όλο τον κόσμο και που όχι μόνο αναδεικνύει την εφιαλτική, συχνά, πραγματικότητα της κινηματογραφικής βιομηχανίας, αλλά και ζωγραφίζει με μοναδικά χρώματα το πορτρέτο μιας γυναίκας που κατέληξε να χάσει οριστικά το δρόμο της. Κατά την εκτίμηση της διεθνούς κριτικής ένα αριστουργηματικό βιβλίο.





Να πώς μπορεί κανείς με καθαρά δημοσιογραφικά υλικά να στήσει μια βαθιά ανησυχητική και άκρως υποβλητική αμερικανική τραγωδία. Στο πιο φιλόδοξο, ίσως, μέχρι σήμερα έργο της, η «γοτθική» μαστόρισσα του σύγχρονου αμερικανικού μυθιστορήματος ανασυνθέτει την εσωτερική, ποιητική, πνευματική ζωή της Νόρμα Τζιν Μπέικερ - του παιδιού, της γυναίκας, της μοιραίας διασημότητας και της εξιδανικευμένης ξανθιάς που ο κόσμος γνώρισε ως Μέριλιν Μονρόε. Με μια φωνή σπαρακτικά εξομολογητική, πολύσημη και συγκινητική, η Νόρμα Τζιν αφηγείται την ιστορία της εμβληματικής Αμερικανίδας ηθοποιού, που χάθηκε νωρίς παλεύοντας με τα φαντάσματά της. «Πρόκειται», διευκρινίζει η Όουτς στο προλογικό της σημείωμα, «για μια πλήρως διυλισμένη βιογραφία σε μορφή μυθιστορήματος», όπου από τα πολλά πραγματικά περιστατικά της ζωής της Μέριλιν αναπαράγονται λίγα, αυστηρά επιλεγμένα και άκρως συμβολικά. Ο πραγματικός, βέβαια, πρωταγωνιστής του βιβλίου είναι το σώμα, ένα σώμα που χρονογραφεί τις ποικίλες μεταμορφώσεις του. Λεηλατημένο από την απώλεια, από το χρόνο, από τους άνδρες, ρημαγμένο από τις εκτρώσεις, τις αποβολές, τις ουσίες, μισητό στην πρώιμη εφηβεία αλλά αργότερα χρήσιμο, ίσως αγαπητό, το σώμα της Μέριλιν κραυγάζει την απόγνωσή του, διαδηλώνει την υποταγή του, επωμίζεται το κόστος της ανταρσίας του από την αρχή ώς το τέλος αυτού του μυθιστορήματος-ποταμού. Δυναμικό πορτρέτο ενός μύθου του Χόλιγουντ και ταυτόχρονα συγκινητική πραγματικότητα μιας απλής γυναίκας, «Η Ξανθιά» είναι ένα έπος, που αποσπά την μυθικότερη σταρ του αιώνα μας από την τετριμμένη, επίπεδη, σαν άλλη ρεπροντιξιόν του Αντυ Γουόρχολ, εντυπωσιακή αλλά ρηχή εικόνα της και τη μεταμορφώνει σε ένα πολυδιάστατο μυθιστορηματικό χαρακτήρα.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΧΙΝΑ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/12/2001

ΚΡΙΤΙΚΗ



Πολλές φορές τα όρια μεταξύ βιογραφίας και μυθιστορήματος είναι αχνά. Πριν από δύο χρόνια η «εγκεκριμένη» βιογραφία του Ρόναλντ Ρίγκαν από τον Έντμουντ Μόρις προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις, καθώς ο συγγραφέας αποφάσισε να χρησιμοποιήσει μυθοπλαστικές τεχνικές, τακτική που «οι περισσότεροι δημοσιογράφοι, ιστορικοί και συγγραφείς μη μυθοπλαστικών βιβλίων θα θεωρούσαν απαράδεκτη» («New York Times», 10.10.1999). Στον αντίποδα μιας τέτοιας περίπτωσης βρίσκονται οι συγγραφείς που επιλέγουν να ονομάσουν ξεκάθαρα το έργο τους «μυθιστόρημα» και να αποδεχθούν ότι απλώς εμπνέονται από μια ιστορική προσωπικότητα για να προσφέρουν τη δική τους εκδοχή στην ερμηνεία ενός μύθου. Σε αυτή την κατηγορία εντάσσεται και το μυθιστόρημα της πολυγραφότατης Αμερικανίδας Τζόις Κάρολ Όουτς Η Ξανθιά.

Ο αμερικανός εκδότης φαίνεται να υπερασπίζεται τη μορφή του έργου και την επιλογή της συγγραφέως. Αν και η ηρωίδα του βιβλίου ονομάζεται Νόρμα Τζην Μπέικερ και στη συνέχεια Μέριλιν Μονρόε, η γυναίκα που κοσμεί το σκληρό εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης ενσαρκώνει ακριβώς τον τίτλο καθώς το μόνο που φαίνεται είναι τα ξανθά μαλλιά της και η πλάτη της. Σε αντίθεση με την απροσδιοριστία του εξωφύλλου, το οπισθόφυλλο απεικονίζει τη συγγραφέα, το μόνο πραγματικό πρόσωπο που κρύβεται πίσω από το περιεχόμενο του βιβλίου. Πράγματι, η Οουτς επιλέγει την οδό της μυθοπλασίας προκειμένου να δώσει όσα η στεγνή έρευνα δεν μπορεί να αποκαλύψει. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργεί ένα εξαιρετικό ψυχογράφημα που από τη μια αποτελεί εκδοχή για τη ζωή της θρυλικότερης ξανθιάς, αλλά θα μπορούσε να λειτουργήσει και συμβολικά, αναλύοντας τις συνθήκες που προκαλούν τη δημιουργία ενός μύθου και τον πιθανό αντίκτυπο της δημοσιότητας και των προηγούμενων εμπειριών του στον ίδιο τον χαρακτήρα του ινδάλματος.

«Η μικρή, γυμνή και κλαίγοντας, σύρθηκε να κρυφτεί πίσω από το πιάνο, αψηφώντας τη μητέρα της. Αποφεύγοντας τη μητέρα της. Και σύρθηκε μετά πάνω στο χαλί σαν πανικόβλητο ζώο. Η μητέρα κοπάνισε τα πλήκτρα του πιάνου με τις δυο γροθιές της, μια κραυγή από εκκωφαντικές νότες, ένας παλμικός ήχος σαν τρεμάμενα νεύρα. Αλλά κι αυτό σαν χοντροκομμένη φάρσα. Στο πνεύμα του Μακ Σένετ. Η Μέιμπελ Νόρμαντ στο "Ένα μετακινημένο πόδι", μια ταινία που η Γκλάντις είχε δει μικρή. Αν σε κάνει να γελάς, είναι κωμωδία. Ακόμη κι αν πονάει». Η εκδοχή της Όουτς περιλαμβάνει μια σειρά από τραυματικές παιδικές εμπειρίες, την απουσία της πατρικής μορφής και μια μητέρα με σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα σε συνδυασμό με το ιστορικό υπόβαθρο της εποχής. Δυνατές ερωτικές εμπειρίες, μερικοί γάμοι, η μοναξιά των στρατιωτών, οι φωτογραφίες των «pin-up girls», η λάμψη της διασημότητας και ένας τραγικός θάνατος θα μπορούσαν υπό την καθοδήγηση μιας ικανής συγγραφικής πένας να αποτελέσουν τη συνταγή για ένα επιτυχημένο μυθιστόρημα, πόσο μάλλον όταν η ηρωίδα ονομάζεται Μέριλιν. Ο αναγνώστης όμως δεν πρέπει να αφαιρείται: η κεντρική ηρωίδα του βιβλίου δεν είναι η Μέριλιν Μονρόε· είναι μια γυναίκα που θα μπορούσε να είναι η Μονρόε.

Η ελληνική έκδοση ξαφνιάζει όχι μόνο με την εντυπωσιακή φωτογραφία της πραγματικής Μέριλιν Μονρόε στο εξώφυλλο, αλλά και με το κείμενο του οπισθοφύλλου: «αντλώντας από ιστορικές πηγές που συχνά έμειναν στη σκιά, η Τζόις Κάρολ Όουτς φωτίζει τη μοναχική παιδική ζωή και τη δύσκολη εφηβεία της ηρωίδας της αλλά και τη δημιουργία του θρύλου "Μονρόε"». Στο εισαγωγικό σημείωμά της όμως η Όουτς δεν πρεσβεύει ότι φέρνει νέες πληροφορίες στην επιφάνεια· αντιθέτως, ξεκαθαρίζει ότι χρησιμοποιεί τις ήδη υπάρχουσες με τον τρόπο που θα εξυπηρετήσει τη μυθιστορηματική πλοκή: «αντί για τα πολλά θετά σπίτια στα οποία έζησε η Νόρμα Τζην, η Ξανθιά στέκεται μόνο σε ένα κι αυτό φανταστικό· αντί για τις πολλές ερωτικές ιστορίες, τις ιατρικές κρίσεις, τις εκτρώσεις, τις απόπειρες αυτοκτονίας και τις θεατρικές παραστάσεις, η Ξανθιά στέκεται μόνο σ' ελάχιστες επιλεγμένες και συμβολικές». Έκπληξη προκαλεί και η φράση που βρίσκεται στην ελληνική μετάφραση του εισαγωγικού σημειώματος της Όουτς: «Βιογραφικά στοιχεία που αφορούν τη Μέριλιν Μονρόε δεν πρέπει ν' αναζητηθούν στην Ξανθιά, βιβλίο που συνιστά ιστορικό ντοκουμέντο, αλλά σε βιογραφίες της». Στην πρωτότυπη φράση, περιέργως πώς, το ίδιο βιβλίο «δεν συνιστά ιστορικό ντοκουμέντο» («is not intended as a historic document»).

Το λογοτεχνικό κομψοτέχνημα της Τζόις Κάρολ Όουτς Η Ξανθιά κυκλοφόρησε λοιπόν και στη γλώσσα μας, σε πολύ καλή μετάφραση, αλλά σε παραπλανητικό περιτύλιγμα.

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, ΤΟ ΒΗΜΑ , 31-03-2002