Τρελή για άντρες

Η Τζόυς Κάρολ Όουτς είναι η συγγραφέας που αναβιώνει την παράδοση του γοτθικού μυθιστορήματος, τοποθετώντας το, ωστόσο, στην σύγχρονη κοινωικά κλυδωνιζόμενη Αμερική, δημιουργώντας, με τις καλοδουλεμένες της ιστορίες, μια δυσοίωνη ατμόσφαιρα μυστηρίου και απειλής, που κρατά τον αναγνώστη σε συνεχή αγωνία. Στο μυθιστόρημά της ΤΡΕΛΗ ΓΙΑ ΑΝΤΡΕΣ συναντά κανείς αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά, υφασμένα όμως σ' έναν μυθιστορηματικό ιστό που, παρά την αγριότητά του, πλέκει μιαν ηθική πρόταση για τον κόσμο. Η Όουτς αφηγείται την ιστορία της Ίνγκριντ Μπουν: στερημένη από τον ωραίο, παράτολμο και καταζητούμενο για ένα βίαιο έγκλημα πατέρα της πολύ νωρίς, καταδικασμένη να περιπλανιέται μαζί με την μητέρα της από επαρχιακή σε επαρχιακή πόλη (για να ξεφύγουν από τους διώκτες του πατέρα ή μήπως από αυτόν τον ίδιο;) να νοσταλγεί την στιβαρή ανδρική παρουσία και να αναζητεί τον πατέρα της σε κάθε αρσενικό που συναντάει, η Ίνγκριντ θα βουλιάξει σιγά σιγά στο αλκοόλ, τα ναρκωτικά και το ωμό σεξ, θα συνδεθεί με μια σατανιστική ομάδα και θα φθάσει πολύ κοντά στο θάνατο.

Η μικρή Ίνγκριντ Μπουν αγαπάει τον πατέρα της με όλη την αθωότητα και την τυφλή εμπιστοσύνη της παιδικής ηλικίας. Όταν όμως εκείνος ο τρυφερός και μαζί βίαιος άντρας που έμαθε να σκοτώνει στο Βιετνάμ θα εξαφανιστεί από τη ζωή της όμορφης γυναίκας του και της λατρεμένης κόρης του έχοντας διαπράξει ένα αποτρόπαιο έγκλημα, η Ίνγκριντ θα νιώσει τον κόσμο της να καταρρέει.






ΚΡΙΤΙΚΗ



Η Ίγκριντ Μπουν (το κεντρικό πρόσωπο του μυθιστορήματος «Τρελλή για άνδρες») αποκτά όλα τα εφόδια για να διαμορφώσει οριακή προσωπικότητα και να εκδηλώσει αντικοινωνική συμπεριφορά. Όταν συμπληρώνει τα πέντε της χρόνια, ο πατέρας της εξαφανίζεται, η μητέρα της τη φορτώνει σε ένα διθέσιο εκπαιδευτικό αεροπλάνο και φεύγουν σαν κυνηγημένες για μια ορεινή κοινότητα στα βουνά Τσαουτάουκα. Ώσπου να γίνει δέκα χρόνων συνηθίζει σε μια νομαδική ζωή με συνεχείς μετακομίσεις και βλαβερές συναναστροφές, συνειδητοποιεί ότι η νεαρή μητέρα της είναι ειδική στο να «χειρίζεται» αποτελεσματικά μεσόκοπους άνδρες και ανακαλύπτει ότι ο ήρωας πατέρας της είναι ένας βίαιος κακοποιός που τον καταζητεί η αστυνομία για φόνο. Σε ηλικία 15 ετών βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής των αρσενικών μιας απομονωμένης κωμόπολης και αυτό το γεγονός ξεχαρβαλώνει ακόμη περισσότερο τον ευάλωτο ψυχικό της κόσμο.

Η δεκαπεντάχρονη Ίγκριντ Μπουν είναι μια μοναχική, μυστικοπαθής και ανασφαλής κοπελίτσα με συγκεχυμένη αντίληψη για τη ζωή. Είναι μια έφηβη που πάντα περιβαλλόταν από ανθρώπους ανώριμους, εγωκεντρικούς, απρόσιτους. Είναι μια αξιολύπητη ύπαρξη που έχει φτάσει στο σημείο να μπερδεύει τη ζωώδη λαγνεία διαφόρων αγροίκων με την αγάπη και την τρυφερότητα που τόσα χρόνια έχει στερηθεί. Η απόσταση που χωρίζει πλέον την ακαθοδήγητη μικρή από τη βία, την παρανομία, τα ναρκωτικά είναι ελάχιστη και δεν θα διστάσει να τη διανύσει. Αυτή της η απόφαση θα την κάνει να παρατήσει το σχολείο και να εγκαταλείψει τη μάνα της· θα την οδηγήσει σε ένα ταξίδι στην άλλη όχθη της κοινωνίας, στην κόλαση επί της γης.

Κατά τη διάρκεια αυτού του μακάβριου ταξιδιού, οι ταπεινώσεις, ο τρόμος και τα σωματικά βασανιστήρια θα γίνουν μέρος της ημερησίας διάταξης, αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας της Ίγκριντ. Αλλά η ηρωίδα του βιβλίου είναι έτσι διαμορφωμένη ώστε βλέπει τα μαρτύριά της ως ένα σύνολο από αναπόφευκτες, μοιραίες τιμωρίες. Αντιμετωπίζει τις αιματηρές δοκιμασίες της σαν ένα μικρό αντιστάθμισμα για την υπόσταση που πρώτη φορά στη ζωή της νιώθει να έχει. Όταν πήγαινε στο σχολείο ήταν ένα μηδενικό, η ειδικότητά της ήταν να ξύνει τα σπυριά της μέχρι μολύνσεως, όλοι τη θεωρούσαν καθυστερημένη, δεν μπορούσε να αρθρώσει λέξη από τον πανικό και την αγοραφοβία της. Τώρα, ανάμεσα στα καθάρματα που τη βασανίζουν, νιώθει επιτέλους ότι ανήκει σε μια ομάδα, ότι της έχει ανατεθεί ένας ρόλος για να φέρει σε πέρας.

Τα δύο χαρακτηριστικά της Ιγκριντ είναι η μοιρολατρία και ο μαζοχισμός και η Τζόυς Κάρολ Όουτς (μέσα από την πρωτοπρόσωπη, παραληρηματική αφήγηση του ίδιου του κοριτσιού) προτιμά να μην αφήσει την παραμικρή αμφιβολία στον αναγνώστη. Έτσι, η Ίγκριντ μάς λέει: «Τους άντρες που σε μεταχειρίζονται σαν σκουπίδι ερωτεύεσαι. Γιατί μόνο αυτοί μπορούνε να σου πουν ότι η τιμωρία σου είναι δίκαιη». Σε άλλο σημείο μαθαίνουμε από τα χείλη της κοπέλας τα εξής: «... αυτό το πεπρωμένο που είχα τορπιλίσει ήταν το δικό μου, το μόνο που είχα». Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις όπου η συγγραφέας εξαναγκάζει την Ίγκριντ να προβεί σε ψυχαναλυτικές ερμηνείες και να πει: «Λένε πως όταν είσαι τρελλή για άνδρες, στην πραγματικότητα ψάχνεις τον μπαμπά σου. Ελπίζω να είναι έτσι, ίσως και να τον βρω κάποια μέρα».

Οι επιγραμματικές διατυπώσεις αυτού του είδους είναι ένα σοβαρό μειονέκτημα του βιβλίου. Εχουν ένα χαρακτήρα τόσο βαρυσήμαντο, τόσο σημαδιακό, που προϊδεάζει τον αναγνώστη, του προσφέρει μασημένη τροφή και, εν μέρει, ματαιώνει τον ρόλο του. Από την άλλη πλευρά, αν εξετάσουμε τα πράγματα σε λίγο μεγαλύτερο βάθος, θα δούμε ότι τέτοιες δηλώσεις μάλλον δεν αρκούν για να δικαιολογήσουν κάποιες καταστάσεις που φαντάζουν ξεκρέμαστες. Στο μυθιστόρημα Τρελλή για άνδρες η Τζόυς Κάρολ Όουτς έχει επιλέξει την πρωτοπρόσωπη, αποσπασματική αφήγηση και τις πομπώδεις ατάκες για να ξεφύγει από τις απαιτήσεις που θα έθετε μια πιο τεκμηριωμένη προσέγγιση της εφηβικής παραβατικής συμπεριφοράς.

Πάντως μια τέτοια προσέγγιση του θέματος δεν φαίνεται να απασχολεί τη συγγραφέα. Η Τζόυς Κάρολ Όουτς είναι παραγωγικότατη, εκδίδει πεζά με ρυθμό πολυβόλου και μάλλον έχει κατασταλάξει, μετά από τόσα χρόνια, σε κάποια επανερχόμενα μοτίβα δικής της εμπνεύσεως. Στο «Τρελλή για άνδρες», όπως και σε άλλα της μυθιστορήματα, εκδηλώνει την αγάπη και την κατανόησή της για τον απλοϊκό μέσο άνθρωπο, μπαίνει με άνεση στη θέση του, υιοθετεί τη φωνή του και, παράλληλα, επιδιώκει να στήσει μια ιστορία τραγικού ύφους. Επιπλέον, μέσα από το ξεδίπλωμα της πλοκής, μπορεί κανείς να διακρίνει μερικές εμμονές χαρακτηριστικά αμερικανικές: για όλους σχεδόν τους ήρωες, ο κόσμος δεν έχει κανένα άμεσα αναγνωρίσιμο νόημα, όλοι τους παλεύουν να μπαζώσουν το εσωτερικό τους κενό· οι έφηβοι (μέσα από το παράδειγμα της Ίγκριντ) παρουσιάζονται κάλλιστοι, αθώοι ως το μεδούλι, μέσα σε μια κοινωνία που τους σπρώχνει στη βία και την απομόνωση· η εφηβεία καθαυτή αντιμετωπίζεται ως μια μνημειώδης περίοδος της ζωής, που επιτρέπει στο άτομο να ζήσει σημαδιακές περιπέτειες και του αφήνει αξέχαστες αναμνήσεις και ανεξίτηλα τραύματα.

Όπως αναφέρθηκε ήδη, η αφήγηση της ηρωίδας είναι παραληρηματική. Αυτό το στοιχείο από μόνο του θα έπρεπε να οδηγήσει σε μια προσεγμένη μετάφραση, ούτως ώστε να είναι δυνατή η απρόσκοπτη ανάγνωση του βιβλίου. Δυστυχώς, κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Πέρα από την υποδειγματική αστοχία στην απόδοση αμερικανικών αθυροστομιών, υπάρχουν σημεία όπου οι αγγλικές άνω τελείες δεν έχουν αντικατασταθεί με ελληνικές. Γενικότερα, η ελληνική εκδοχή του μυθιστορήματος δημιουργεί μια αίσθηση προχειρότητας, πράγμα που μειώνει κι άλλο την αξία του.

Μιχάλης Μιχαηλίδης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 12-09-1999